روز ملی یوز ایرانی؛ یادآوری سرنوشت تلخ «ماریتا» در پردیسان
جهان صنعت، نهم شهریور به پیشنهاد انجمن حمایت از یوزپلنگ ایرانی در سال ۱۳۸۶ روز ملی حفاظت از یوزپلنگ نام گرفت تا تلنگری برای تلاش بیش از پیش برای حفظ این گونه جانوری در خطر انقراض باشد.
یوزپلنگ از گربه‌سانان و سریع‌ترین پستانداران روی زمین شناخته می‌شود که در عرض چند ثانیه قادر است به سرعتی نزدیک به ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت دست یابد. این شکارچی چابک با بدن لاغر و عضلانی، پنجه‌های بدون کشش و لکه‌های خاص روی پوستش، یکی از منحصر به‌فردترین گونه‌های جانوری است که روبه خطر انقراض است.
روزگاری یوزپلنگ آسیایی در دشت‌ها و بیابان‌های گسترده‌ای از خاورمیانه تا هند پراکنده بود، اکنون تنها در بخش‌هایی از ایران با جمعیتی کمتر از ۲۰ فرد در طبیعت به حیات خود ادامه می‌دهد.
چرایی نامگذاری نهم شهریور به نام یوزپلنگ‌ها
نهم شهریور ۱۳۷۳ بود که یک یوز مادر و سه توله‌اش برای یافتن آب و غذا به شهر بافق استان یزد نزدیک شدند، اما فردی غیربومی که شناختی از یوزپلنگ نداشت، به دلیل ترس از یوزپلنگ‌ها به آنها حمله کرد.
در این واقعه یوز مادر از صحنه گریخت و ۲ توله نر و ماده تلف شدند. یک توله ماده که زخمی شده بود، به تهران منتقل شد و «ماریتا» نام گرفت. این یوزپلنگ تنها ۹ سال در پارک پردیسان در شرایط اسارت زندگی کرد و سرانجام زمستان ۱۳۸۲ تلف شد.
استان سمنان در ایران خانه امن یوزپلنگ‌ها در جهان
مناطق حفاظت‌شده در استان سمنان ۲ و سه دهم میلیون هکتار و در مجموع بین ۱۵ تا ۲۰ هزار هکتار عرصه‌های طبیعی زیر مدیریت اداره کل حفاظت محیط زیست استان است و ذخیره‌گاه زیستکره خارتوران در شهرستان شاهرود با مساحت یک میلیون و ۴۷۰ هزار و ۶۴۰ هکتار بزرگ‌ترین ذخیره‌گاه زیستکره ایران است که پس از سِرِنگِتی(Serengeti) آفریقا، واقع در کشور تانزانیا، دومین منطقه زیستکره جهان به‌شمار می‌آید.
خارتوران پس از پناهگاه حیات وحش نایبندان در طبس، لقب دومین مجموعه حفاظت‌شده وسیع ایران را با خود یدک می‌کشد.
۲۰ یوزپلنگ در طبیعت و ۶ یوزپلنگ در مرکز تکثیر
جمعیت یوزپلنگ‌ها قابل سرشماری نیست، چرا که گونه‌ای گوشتخوار و شبگرد است، اما با استفاده از دوربین تلهای جمعیت آنها تخمین زده می‌شود و طبق تخمین کارشناسان جمعیت یوزپلنگ آسیایی، تعداد یوزپلنگ شناسایی‌شده در توران واقع در شرق استان سمنان به عنوان تنها زیستگاه یوزپلنگ آسیایی در جهان به ۲۶ فرد رسید.
از این تعداد ۶ فرد در سایت تکثیر و ۲۰ فرد در طبیعت زیست می‌کنند.
هر گاه جمعیت گونه‌ایی از ۵۰ راس یا قلاده کمتر شود، «گونه در خطر و آستانه انقراض» تلقی می‌شود و اکنون مجموع یوزپلنگ‌ها در سایت تکثیر و شناسایی‌شده در طبیعت نشان می‌دهد اگر در تلاش‌ها برای حفظ این گونه ارزشمند تسریع نشود، یوزپلنگ‌ها نیز به سرنوست دایناسورها دچار و منقرض می‌شوند.
به دلیل، اهمیت این گونه از واحد شمارش «فرد» برای سرشماری جمعیت آنها استفاده می‌شود.
عواملی که بلای جان یوزپلنگ‌هاست
عواملی مانند تصادف با خودروهای عبوری، تکه‌تکه‌شدن زیستگاه، جاده‌کشی و لوله‌گذاری در دل زیستگاه، رعایت نکردن استاندارد عبور و مرور، شکار بی‌رویه طعمه یوزپلنگ‌ها، وجود گله‌های دام اهلی و خطر حمله سگ‌های گله، از دیگر عوامل تهدید گونه ارزشمند یوزپلنگ است.
رفع این موارد همواره باید مورد توجه سازمان حفاظت محیط زیست باشد تا درصد بقای این گونه ارزشمند افزایش یابد.
طرح‌های حفاظت از یوز در شرق سمنان
روزگاری سگ‌های گله یکی از عوامل مهم تلفات یوزپلنگ ایرانی در منطقه توران واقع در شرق استان سمنان به شمار می‌رفت.
سازمان حفاظت محیط زیست در سال‌های گذشته پروانه چرای دام دامداران منطقه در محدوده ۱۰۰ هزار هکتاری در پارک توران را به منظور حفظ جان یوزپلنگ های ایرانی، خریداری کرد تا از ورود دام و سگ گله به منطقه حفاظت شده جلوگیری شود. به گونه‌ای که می‌شود گفت اینک ۱۰۰ درصد محدوده پارک ملی توران و بخش‌هایی از محدوده امن که بهترین زیستگاه یوز آسیایی است، از آغل و دام به منظور حفاظت از جان یوزپلنگ آزادسازی شد.
وسعت منطقه توران ۱.۵ میلیون هکتار است که از این وسعت تنها ۱۰۰ هزار هکتار پارک ملی محسوب می‌شود، اما زیستگاه یوزپلنگ بیش از وسعت این پارک است و اکنون بیش از ۲۰۰ هزار هکتار برای حفظ جان این گونه ارزشمند خالی از دام و سگ بشمار می‌رود.
تخلیه کامل زیستگاه از دام
با اقدامات موثر ۴۰۰ هزار هکتار اراضی بایر آن و در مجموع ۵۱۰ هزار هکتار، یعنی بالغ بر یک‌سوم از مساحت کل این محدوده خالی از حضور دام شده است و نکته مهمتر اینکه هسته مرکزی این ذخیره‌گاه، متشکل از محدوده پارک ملی و بخش‌هایی از محدوده امن که بهترین زیستگاه‌های یوزپلنگ آسیایی در آن قرار دارد نیز به طور کامل از دام تخلیه شد و در اختیار حیات وحش ارزشمند این ذخیره‌گاه زیستکره قرار گرفت.
باید این نکته را هم درنظر داشت که یوزپلنگ یک گونه ارزشمند در خطر انقراض حیات وحش است و بدون شک مانند یک حیوان اهلی یک مسیر ثابت ندارد. همواره در تکاپو است و ایجاد حریم امن برای این جاندار باید با تامین اعتبار در گستره بیشتری انجام شود.
تلاش‌های تازه در کمک به زنجیزه غذایی یوزها
از دیگر اقدام‌های ارزشمند در حفاظت از یوزپلنگ‌ها امضای قرارداد حفاظت مشارکتی از یوزپلنگ آسیایی برای نخستین بار در کشور با امضای تفاهمنامه بین معاونان هماهنگی امور عمرانی استانداری‌های سمنان و خراسان شمالی با همراهی بخش خصوصی است که سرمایه‌گذار در زمینه تامین خودرو، نیروی انسانی، تجهیزات و آماده‌سازی زیستگاه در زمینه تامین طعمه و منابع آبی همراهی می‌کند.
انتقال جبیر به ذخیره‌گاه زیستکره خارتوران برای تقویت زنجیره غذایی یوزپلنگ از تازه‌ترین تلاش‌ها برای حفاظت از گونه ارزشمند در خطر انقراض یوزپلنگ آسیایی است.
محدوده عباس‌آباد – میاندشت در شهرستان میامی استان سمنان در محدوده جاده ترانزیتی تهران – مشهد قتلگاه یوزپلنگ‌ها شناخته می‌شد که نصب تابلوهای هشدار، نصب دوربین‌های کنترل سرعت و حصارکشی جاده به عنوان راهکارهای جلوگیری از وقوع تکرار حوادث غمناک تلف شدن یوزپلنگ‌ها بر اثر تصادف یک آرزو بود، اما اکنون بخشی از این آرزوها به منصه ظهور رسیده و دوست‌داران محیط زیست را تا حدی امیدوار کرده است.
استفاده از مالیات در تامین اعتبار حصارکشی
قراردادن هزینه حصارکشی قلمرو یوزپلنگ آسیایی در جاده ترانزیتی تهران- مشهد در محدوده استان سمنان در فهرست نشان‌دار کردن مالیات و استفاده از ظرفیت مودیان مالیاتی برای تسریع در تکمیل این طرح بر زمین مانده از دیگر اقدام‌های ارزشمند برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی است.
بر اساس تحقیقات کارشناسان بهترین زیستگاه یوزپلنگ ایرانی منطقه ۱۰۰ هزار هکتاری پارک ملی توران در شرق استان سمنان است، اما قلمرو زیستی این گونه ارزشمند ۱۰۰ تا ۳۰۰ کیلومتر فراتر از این پارک ملی گزارش شده و بر همین اساس باید در تمام منطقه توران تمهیدات برای حفظ جان یوزپلنگ اندیشیده شود.
تقویت زیرساخت‌های ارتباطی و افزایش نظارت‌ها و پایش تصویری برای حفاظت قلمرو از شر تهدیدهای زیستی، تقویت شمار طعمه‌ها و تسریع در حصار کشی قلمرو این گونه ارزشمند در جاده ترانزیتی تهران – مشهد در محدوده استان سمنان و قلمرو یوزپلنگ آسیایی از مطالبه‌های مردمی برای حفاظت از این گونه ارزشمند است.
شرایط زادآوری ویژه یوزها
به گزارش ایرنا، یوزپلنگ امکان زادآوری ۲ بار در سال و دوره بارداری سه ماه دارد. به طور معمول فصل‌هایی که رطوبت هوا بیشتر است، برای جفت‌گیری این گونه در خطر انقراض مناسب است و بر پایه تحقیقات انجام شده، دی و بهمن بهترین ماه‌های سال برای جفت‌گیری یوزپلنگ آسیایی است که پس از ۹۰ روز معمولا در اردیبهشت توله به دنیا می‌آید.
طبق تحقیقات، یوزپلنگ جزو پستانداران چندهمسری است و یوزپلنگ آسیایی از ۲ تا سه سالگی بالغ شده و تا هشت سالگی قدرت زادآوری دارد و نوع زایش یوزپلنگ آسیایی چندقلوزایی است.
منبع: ایرنا
