روایت اقتصاد در سایه سیاست
جهانصنعت – کتاب اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران نوشته بهمن احمدی عمویی یکی از آثار مهم و قابلارجاع در فهم تحولات اقتصادی ایران پس از انقلاب اسلامی است؛ کتابی که نه با رویکرد شعاری و نه با تحلیلهای انتزاعی صرف بلکه از دل گفتوگو با تصمیمسازان و کنشگران اصلی اقتصاد ایران شکل گرفته است.
این اثر که توسط بنگاه نشر و ترجمه پارسه منتشر شده، تلاشی جدی برای بازسازی تاریخ اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی از منظر تجربه زیسته سیاستگذاران، مدیران و اقتصاددانان چهاردهه اخیر بهشمار میآید. وجه تمایز اصلی این کتاب، روش آن است.
احمدی عمویی بهجای تکیه صرف بر دادههای آماری یا تحلیلهای نظری از قالب مصاحبههای عمیق با چهرههای کلیدی اقتصاد ایران بهره میبرد؛ افرادی که در مقاطع مختلف، در مرکز تصمیمگیریهای اقتصادی قرار داشتهاند.
این گفتوگوها امکان آن را فراهم میکند که خواننده با منطق درونی سیاستگذاری، تعارضها، تردیدها و محدودیتهایی آشنا شود که در پشت تصمیمهای اقتصادی پنهان ماندهاند. کتاب نشان میدهد که اقتصاد جمهوری اسلامی از همان ابتدای شکلگیری، فاقد یک خطمشی منسجم و پایدار بوده است.
ترکیبی از آرمانهای عدالتخواهانه، ضرورتهای جنگ، فشارهای سیاسی و بعدها الزامات توسعه و تعدیل ساختاری، سیاستهای اقتصادی را به مسیری پرنوسان سوق داده است.
احمدی عمویی با کنار هم قرار دادن روایتهای مختلف، تصویر روشنی از این نوسانها و تضادها ارائه میدهد؛ تضاد میان عدالت و توسعه، دولتگرایی و بازار آزاد، استقلال سیاسی و ادغام در اقتصاد جهانی. یکی از نقاط قوت کتاب، پرداختن به نقش نهادهای کلیدی مانند سازمان برنامهوبودجه، بانک مرکزی و دولتهای مختلف در شکلدهی به سیاستهای اقتصادی است.
خواننده در خلال مصاحبهها درمییابد که بسیاری از تصمیمها نه بر پایه اجماع نظری یا برنامهریزی بلندمدت بلکه در واکنش به بحرانها، فشارهای بیرونی یا ملاحظات سیاسی اتخاذ شدهاند. همین امر بهتدریج اقتصاد ایران را به اقتصادی رانتی، شکننده و مستعد بحران تبدیل کرده است.
این کتاب همچنین بهخوبی نشان میدهد که تحولات اقتصادی جمهوری اسلامی را نمیتوان جدا از بستر سیاسی و ایدئولوژیک آن فهمید. اقتصاد در این روایت، همواره در سایه سیاست حرکت کرده و اغلب قربانی اولویتهای سیاسی، امنیتی و گفتمانی بوده است.
از این منظر اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران نهتنها یک کتاب اقتصادی بلکه اثری میانرشتهای است که برای علاقهمندان به علوم سیاسی، جامعهشناسی و تاریخ معاصر ایران نیز جذاب و آموزنده است. در مجموع، کتاب احمدی عمویی منبعی ارزشمند برای کسانی است که میخواهند فراتر از تحلیلهای سطحی، به درکی عمیقتر از چرایی ناکامیها، تعارضها و مسیرهای طیشده اقتصاد ایران دست پیدا کنند. این اثر به خواننده یادآوری میکند که بدون شناخت گذشته و منطق تصمیمگیریها، نمیتوان از آیندهای متفاوت برای اقتصاد ایران سخن گفت.
