9 - 10 - 2023
رهبر بعدی ترکیه کیست؟
حزب عدالت و توسعه ترکیه از سال ۲۰۰۲ میلادی در قدرت بوده است. اگرچه انتخابات اخیر نشان میدهد آن حزب به عنوان حزب حاکم این کشور بدون چالش باقی خواهد ماند با وجود این با آینده نامشخصی مواجه است. کنگره فوقالعاده آن حزب که در تاریخ ۷ اکتبر آغاز میشود، قرار است مسیری را ترسیم کند که پیروزی حزب را در انتخابات محلی پیشرو در سال ۲۰۲۴ میلادی تضمین کند. به گزارش فرارو به نقل از فارن پالسی؛ چشمانداز آینده حزب عدالت و توسعه با میزان موفقیت آن حزب در متحد کردن ملیگرایان سکولار و مذهبی تعیین میشود که براساس نظرسنجیها مجموعا ۷۵ درصد رایدهندگان را تشکیل میدهند. حزب عدالت و توسعه در بلندمدت برای باقی ماندن در قدرت به عنوان حزب حاکم ترکیه باید جذابیت خود را گسترش دهد. حزب محافظهکار عدالت و توسعه حمایت خود را در انتخابات پارلمانی در ماه مه از دست داد و پشتیبانی از آن از ۶/۴۲ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۶/۳۵ درصد کاهش یافت. نکته مهم این است که اردوغان که رهبر حزب عدالت و توسعه نیز است و به راحتی بار دیگر انتخاب شد، گفته بود: «۲۰۲۳ آخرین باری است که حمایت ملت را میخواهم» و اینکه او پس از انتخابات ۲۰۲۳ میلادی «پرچم مقدس را به جوانان خواهد رساند». در نتیجه، چنین اظهاراتی از سوی او این پرسش را مطرح میکند که جانشیناش چه کسی خواهد بود.
سلجوق بایراکتار داماد اردوغان رییس هیاتمدیره و مدیر ارشد فناوری گروه هوافضای ترکیه «بایکار» و تولیدکننده پهپادهای معروفی که نام او را یدک میکشند، ممکن است از بهترین موقعیت برای انجام این ماموریت برخوردار باشد. دستاوردهای نظامی- فناوری ترکیه بایراکتار را به شهرت عمومی رسانده و او به طور فعال، نوعی محبوبیت از ناسیونالیسم فنی را تبلیغ میکند که از شکاف سکولار-مذهبی فراتر میرود. بایراکتار در تاریخ یکم سپتامبر برای نخستینبار اعلام کرد قصد دارد وارد عرصه سیاسی شود. او در مصاحبه با رسانهای ترک گفته بود: «جاهطلبی من هرگز ورود به سیاست یا رییسجمهوری شدن نبود، بلکه پیشگام صنعت هوافضای ترکیه شدن بود. با وجود این، اگر مبارزه برای فناوری ملی ایجاب کند من مطمئنا ترسی از برعهدهگیری منصب سیاسی نخواهم داشت.»
به نشانه اینکه دولت ایالاتمتحده تشخیص میدهد بایراکتار ممکن است واقعا برای جانشین اردوغان شدن گزینهای محتمل و مناسب باشد از او برای حضور در مراسم مانور دریایی مشترک آمریکا و ترکیه در شرق دریای مدیترانه در اواخر ماه آگوست در ناو هواپیمابر یو اس اس جرالد فورد دعوت به عمل آورد تا «جف فلیک» سفیر آمریکا را همراهی کند.
بایراکتار در خط مقدم داستان موفقیت ترکیه قرار دارد. ترکیه دو دهه پیش به صادرات یخچال و تلویزیون افتخار میکرد، اما امروزه گامهای مهمی در جهت خودکفایی در عرصه فناوری و سختافزار نظامی برداشته است. بخش دفاعی گسترده ترکیه ظرف مدت دو دهه رشد تصاعدی داشته و سه هزار شرکت دفاعی ۸۰۰۰۰ کارگر و مهندس را استخدام میکنند. درآمد صادراتی تاکنون در سال ۲۰۲۳ میلادی بالغ بر ۴/۲ میلیارد دلار بوده و پیشبینی میشود تا پایان سال به ۶ میلیارد دلار برسد. در همین حال، واردات تسلیحات ترکیه در بازه زمانی ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ نسبت به سالهای ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ میلادی ۴۹ درصد کاهش یافته که نتیجه خودکفایی ترکیه در عرصه تسلیحات بوده است. یکی دیگر از معیارهای توسعه تولیدات دفاعی داخلی کاهش واردات قطعات و اجزای سازنده خارجی از ۹۰ درصد در دو دهه قبل به ۲۰ درصد امروز بوده است.
در ادامه این گزارش آمده است، بایراکتار گفته که در جوانی به شدت از سیاست خارجی ایالاتمتحده انتقاد میکرد و نسبت به نظرات نوام چامسکی وسواس خاصی داشته با وجود این، او دیدگاه خود از عظمت ملی را با زبان انواع آسیبدیده و به شدت ضدغربی ناسیونالیسم ترکی بیان نکرده است. این در حالی است که جنبش اسلام گرای ترکیه که حزب عدالت و توسعه از آن منشعب شد از نظر تاریخی ضدغرب بوده است. رویکرد آمریکاستیزانه و غربستیزانه در ترکیه ریشه در ناسیونالیسم ضدغربی دارد که از وجود یک دشمن امپریالیستی میگوید. حتی «دولت باغچلی» رهبر حزب راست افراطی حرکت ملی نیز گفته بود: «آیا آمریکا دوست است یا دشمن»؟ و آمریکا را به تحریک کودتا در ترکیه از زمان جنگ سرد به این سو متهم کرده بود. سلیمان سویلو وزیر کشور سابق که روابط نزدیکی نیز با باغچلی دارد و پس از انتخاب مجدد اردوغان در ماه مه از کابینه برکنار شد کماکان محبوبیت زیادی دارد و گفته شده جاهطلبیهای غیرواقعبینانهای برای کسب منصب ریاستجمهوری را در سر میپروراند.
سویلو یکی از منتقدان سرسخت آمریکاست و آشکار آمریکاییها را مسوول کودتای ۲۰۱۶ میلادی میدانست. سویلو بهعنوان وزیر کشور مرتبا از ایالاتمتحده انتقاد میکرد و در فوریه سال جاری به سفیر ایالاتمتحده گفت «دستهای کثیف خود را از روی ترکیه بردارید.»
آنچه سویلو از آن دفاع میکند یک ناسیونالیسم آسیبدیده است که با احساس ناامنی همراه است. در مقابل، ملیگرایی فنی بایراکتار از اعتماد به نفس برخوردار است و اعتماد به تواناییهای نظامی-صنعتی ترکیه به نفع نگرش آرام نسبت به قدرت آمریکاست. در هر صورت، داستان بایراکتار نمونهای از این واقعیت است که طرح قدرت نظامی ترکیه با منافع غرب و ایالاتمتحده همسو بوده و در واقع در خدمت آن است. نیروهای مسلح اوکراین از پهپاد بایراکتار تیبی- ۲ به شدت علیه نیروهای روسی استفاده کردهاند. بایکار فناوری ساخت پهپاد را نیز به ارتش اوکراین اهدا کرده است. بایراکتار گفته است: «ما از نظر اخلاقی موظف هستیم به اوکراین کمک کنیم.» در سال ۲۰۲۲ میلادی از سوی ولودیمیر زلنسکی رییسجمهوری اوکراین نشان لیاقت را دریافت کرد. هالوک بایراکتار مدیرعامل شرکت فناوریهای بایکار و برادر بزرگتر سلجوق در سال ۲۰۲۰ میلادی نیز اعلام کرد که افتخار میکند فناوری توسعهیافته توسط شرکت آنان از مبارزه اوکراین برای استقلال حمایت میکند و معتقد است که اوکراین «برای جهانی آزاد میجنگد.»
بایراکتار نشاندهنده بازگشت یک ایدئولوژی سیاسی است که در طول جنگ سرد به شدت به جناح راست ترکیه خدمت کرد: ترکیبی از سرمایهگذاری آزاد، ملیگرایی و تعهد به دفاع از جهان آزاد. عدنان مندرس در دهه ۱۹۵۰، سلیمان دمیرل در دهههای ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ و تورگوت اوزال در دهه ۱۹۸۰ میلادی رهبران محافظهکار و طرفدار غرب بودند که دیدگاههای توسعه ملی را مطرح میکردند و برای رایدهندگان سکولار و مذهبی جذاب به نظر میرسیدند.
با وجود این، سوابق تاریخی کاستیهای محافظهکاری جنگ سرد ترکیه را نیز آشکار میکند، چراکه بیعدالتیهای اجتماعی و اقتصادی را نادیده گرفت و از طریق سرکوب به خواستههای طبقه کارگر پاسخ داد. نتیجه آن ایجاد یک درگیری طبقاتی خشونتآمیز بود که باعث بیثباتی ترکیه در دهه ۱۹۷۰ میلادی شد. نابرابری اقتصادی به طور مشابه در طول دو دهه قدرت حزب عدالت و توسعه افزایش یافته است. در حالی که صاحبان کسبوکارها از سیاستهای دولت سود زیادی بردهاند؛ طبقه کارگر سودی از وضعیت ایجاد شده عایدشان نشده است.
هر فردی که به عنوان جانشین اردوغان انتخاب شود دلیل اندکی برای نگرانی در مورد به چالش کشیده شدن از سوی اپوزیسیون ترکیه خواهد داشت. اپوزیسیون ترکیه پس از شکست در انتخابات ریاستجمهوری و پارلمانی در آشفتگی به سر میبرد و هیچ جایگزین ایدئولوژیکی ارائه نمیدهد و بعید است که بتواند در انتخابات محلی آتی در مارس ۲۰۲۴ دوباره گرد هم آمده و یک جبهه متحد ارائه دهد. مرال آکشنر رهبر حزب ناسیونالیست «خوب» دومین حزب بزرگ در ائتلاف منحلشده اپوزیسیون اعلام کرد که حزب او از انتخاب مجدد شهرداران اپوزیسیون در استانبول و آنکارا که هر دو از اعضای اصلی اپوزیسیون یعنی حزب جمهوریخواه خلق هستند حمایت نخواهد کرد. در نتیجه، به نظر میرسد امکان همکاری او با حزب جمهوریخواه خلق در انتخابات آتی وجود ندارد. براساس برخی نظرسنجیها سلجوق بایراکتار در صورت نامزدی به عنوان شهردار بهترین عملکرد را در میان نامزدهای احتمالی حزب عدالت و توسعه در استانبول خواهد داشت. با وجود این، او هیچگونه تمایلی برای خدمت به عنوان شهردار از خود نشان نداده است.
در واقع، بایراکتار با جایگاه قدرتمندی که در میان مردم دارد نیازی ندارد مانند اردوغان از منصبی مانند شهردار آغاز و سپس به سمت مناصب بالاتر حرکت کند. دستاوردهای فنی بایراکتار میتواند او را به نامزدی برای کسب عالیترین منصب تبدیل کند. با وجود این، ناسیونالیسم فنی به تنهایی برای ایجاد انگیزه در اکثریت رایدهندگان ترکیه کافی نیست. انتخابات پارلمانی در اوایل سال جاری نشان داد فقیر شدن طبقه کارگر و رشد نابرابری زمینه مساعدی را برای رقابت رادیکال با نظم اقتصادی فراهم میکند. علیرغم آنکه جریان اصلی چپ ترکیه یعنی حزب جمهوریخواه خلق اقتصاد نئولیبرال را پذیرفت و نتوانست طبقه کارگر را به سوی خود جلب کند. حزب اسلامگرای «رفاه نو» با انتقاد از بیعدالتیهای سرمایهداری و دعوت به «نظم عادلانه» اسلامی شعاری مرتبط با شعارهای حزب رفاه در دهههای ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ میلادی که اردوغان نیز در آن زمان عضو آن بود در میان رایدهندگان طبقه کارگر تاثیر گذاشت. این هشداری برای نخبگان حاکم ترکیه است و نشان میدهد آنان نمیتوانند نابرابریهای اجتماعی و اقتصادی را نادیده بگیرند.
سلجوق بایراکتار که در میان نخبگان ترک منحصربهفرد است جاهطلبیهای ملی را به تصویر میکشد که حوزههای مذهبی و سکولار را به طور یکسان برانگیخته و متحد میکند اما برای پیروزی در سطح ملی او باید چشماندازی فراگیر را در مورد شرایط اجتماعی- اقتصادی ایجاد کند. با فرو رفتن طبقات کارگر به سوی فقر ایده عظمت ملی ناکافی و محکوم به شکست خواهد بود. وارث ظاهری اردوغان باید ناسیونالیسم اجتماعی را ارائه دهد و ناسیونالیسم فنی خود را با ارائه این اطمینانخاطر که منافع مادی آن بین تودهها تقسیم خواهد شد همراه کند.
این امر برای بایراکتار که خانوادهاش ریشه در طبقات مردمی دارد به طور طبیعی رخ میدهد. پدر بایراکتار از طبقه کارگر استانبول بود. او پسر یک ماهیگیر بود، اما در سال ۱۹۸۵ میلادی شرکتی را راهاندازی کرد که برای سالها به عنوان یک شرکت کوچک قطعات خودرو باقی ماند. کار اجتماعی خانواده بایراکتار از جمله کمک به خیریههای آموزشی و درمانی نشاندهنده احساس همبستگی با افراد کم اقبال جامعه است که اگر به یک برنامه سیاسی تبدیل شود احتمال اینکه سلجوق بایراکتار رهبر بعدی ترکیه شود را افزایش میدهد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد