رقابت منطقه‌ای بورس‌ها
جهان صنعت – در سال‌های اخیر، بورس‌های کشورهای خاورمیانه و همسایگان ایران با سرعت قابل توجهی در مسیر توسعه زیرساختی، جذب سرمایه‌گذاران خارجی و ارتقای شفافیت حرکت کرده‌اند. رقابتی بی‌سابقه میان بازارهای سهام در استانبول، ریاض، ابوظبی، دوحه و حتی تاشکند و عشق‌آباد شکل گرفته که هدف آن تبدیل شدن به «مرکز مالی منطقه» است.
بررسی عملکرد بورس‌های منطقه در سال ۲۰۲۴ و سه‌ماهه ابتدایی ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که برخی از این بازارها توانسته‌اند با افزایش قابل توجه حجم معاملات، تعداد عرضه‌های اولیه سهام (IPO) و توسعه ابزارهای مالی نوین، فاصله خود را با استانداردهای جهانی کاهش دهند. بورس ریاض با جذب چندین غول صنعتی داخلی و حمایت مستقیم صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان (PIF) به یکی از فعال‌ترین بازارهای سهام جهان اسلام تبدیل شده است. در سوی دیگر، بورس استانبول با وجود نوسانات سیاسی و ارزی، همچنان در جذب سرمایه‌گذاران حقیقی و عرضه‌های اولیه موفق بوده است.
در این میان، بورس‌هایی چون قطر، امارات و حتی ازبکستان نیز در حال اجرای برنامه‌های اصلاحی و توسعه‌ای هستند که هدف آن تنوع‌بخشی به اقتصاد پس از نفت، جذب سرمایه خارجی و تقویت بازار بدهی است. مقایسه میان این بورس‌ها، تصویر روشنی از رقابتی پیچیده را نشان می‌دهد که در آن «اصلاح مقررات»، «دیجیتالی شدن» و «افزایش شفافیت» نقشی کلیدی دارد.
آمار معاملات؛ رشد در شرق خلیجفارس
در میان بورس‌های فعال در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا، چند بازار سرمایه در حاشیه جنوبی خلیجفارس طی سال ۲۰۲۴ توانسته‌اند رشد قابل توجهی در ارزش معاملات روزانه و هفتگی خود ثبت کنند. داده‌های رسمی نشان می‌دهد که بورس عربستان با ثبت میانگین روزانه نزدیک به ۹هزار میلیارد تومان، در صدر بورس‌های منطقه قرار داشته و توانسته است با بهره‌گیری از حضور بازیگران نهادی بزرگ، نقدشوندگی بالاتری نسبت به دیگر بازارها ایجاد کند.
بورس ابوظبی نیز با تقویت زیرساخت‌های معاملاتی و کاهش محدودیت‌های مالکیت برای سرمایه‌گذاران خارجی، به جایگاهی کم‌سابقه از نظر حجم معاملات رسیده است. در این بازار، ارزش معاملات سه‌ماهه نخست سال ۲۰۲۵ حدود ۵۰درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافته و این رشد عمدتا در سهام گروه‌های صنعتی، انرژی و حمل‌ونقل متمرکز بوده است.
در سوی دیگر، بورس قطر نیز با توسعه نمادهای فعال در بخش مالی و افزایش سهم معاملات خرد، توانسته است خود را در رده سوم بازارهای پرگردش منطقه تثبیت کند. با این حال، هنوز حجم معاملات در این بازار با فاصله‌ای محسوس از بورس عربستان و امارات قرار دارد.
در مقابل، بورس استانبول در سال ۲۰۲۴ با نوسانات نرخ ارز و چالش‌های تورمی داخلی مواجه بوده است. گرچه بازار ترکیه از نظر تعداد نمادهای فعال و مشارکت حقیقی‌ها جایگاه قابل توجهی دارد اما ناپایداری سیاسی و اقتصادی موجب افت نسبی در گردش نقدینگی شده است. میانگین روزانه معاملات این بازار در بسیاری از روزهای سال گذشته از مرز ۲میلیارد دلار عبور نکرده و نوسانات مقطعی نیز سرمایه‌گذاران خارجی را محتاط‌تر کرده است.
در مجموع رشد بورس‌های جنوب خلیجفارس به‌ویژه در عربستان و ابوظبی، نشانه‌ای از حرکت هدفمند این کشورها به سوی تبدیل شدن به مراکز مالی منطقه‌ای با تکیه بر عمق‌بخشی به بازار، جذب سرمایه خارجی و تقویت حضور سرمایه‌گذاران نهادی است.
عرضه‌های اولیه ۲۰۲۴؛ پیشتازی ریاض و استانبول
عرضه اولیه سهام، یکی از شاخص‌ترین نشانه‌های پویایی و رشد بازار سرمایه محسوب می‌شود. در سال۲۰۲۴، بازارهای سهام منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا شاهد رقابتی جدی در جذب شرکت‌ها برای ورود به بورس بودند؛ رقابتی که در آن بورس عربستان و ترکیه توانستند جایگاه برجسته‌ای را از آن خود کنند.
بورس ریاض با اتکا به برنامه‌های توسعه‌ای صندوق سرمایه‌گذاری عمومی این کشور و حمایت مستقیم حاکمیتی از بازار سرمایه، توانست در طول سال گذشته میزبان بیش از ۳۰عرضه اولیه موفق باشد. بسیاری از این عرضه‌ها مربوط به شرکت‌های بزرگ فعال در حوزه انرژی، معدن، صنایع غذایی و بخش خدمات بودند که مجموع ارزش آنها از مرز ۶۰میلیارد ریال سعودی عبور کرد. نکته قابل توجه در این عرضه‌ها، استقبال قابل ملاحظه سرمایه‌گذاران نهادی داخلی و خارجی بود، به طوری که برخی نمادها چند برابر بیش از ظرفیت ثبت سفارش داشتند.
بورس استانبول نیز با وجود چالش‌های اقتصادی داخلی مانند نرخ تورم بالا و نوسانات ارزی، توانست همچنان جذابیت خود را برای شرکت‌های کوچک و متوسط حفظ کند. تعداد عرضه‌های اولیه در این بازار نیز به بیش از ۴۰نماد در سال ۲۰۲۴ رسید. با این حال، بیشتر این عرضه‌ها در مقیاس‌های کوچک‌تر انجام شد و تمرکز آنها بر صنایع داخلی مانند پوشاک، دارو و فناوری اطلاعات بود. بازدهی مثبت برخی از این عرضه‌ها باعث افزایش تمایل سرمایه‌گذاران حقیقی برای مشارکت شد.
در مقایسه، بورس‌های امارات، قطر و بحرین با وجود تلاش برای افزایش جذابیت بازار، هنوز نتوانسته‌اند به تعداد عرضه‌های اولیه قابل‌مقایسه با ریاض یا استانبول دست یابند. ساختار دولتی بسیاری از شرکت‌های بزرگ در این کشورها و سختگیری‌های مقرراتی، ازجمله موانع اصلی در مسیر عرضه‌های جدید به شمار می‌آیند.
با ادامه روند رقابتی در بازار سرمایه منطقه، به نظر می‌رسد تعداد و کیفیت عرضه‌های اولیه سهام در سال۲۰۲۵ نیز به یکی از شاخص‌های کلیدی برای ارزیابی پویایی بازارها تبدیل خواهد شد.
زیرساخت دیجیتال؛ بورس ابوظبی در صدر
تحول دیجیتال در بازارهای مالی، ازجمله عواملی است که در دهه اخیر مرز بین بازارهای توسعه‌یافته و در حال توسعه را بازتعریف کرده است. در میان بورس‌های منطقه‌ای، ابوظبی با سرمایه‌گذاری گسترده در زیرساخت‌های فناورانه و دیجیتال‌سازی عملیات بازار، به یکی از پیشگامان این حوزه تبدیل شده است.
بورس ابوظبی نه‌تنها در زمینه راه‌اندازی سامانه‌های معاملاتی نوین و ارتقای پلتفرم‌های ثبت و تسویه پیشتاز بوده، بلکه توانسته است ابزارهای تحلیل داده، مدیریت سفارشات پیشرفته و خدمات دورکاری کارگزاری‌ها را به‌طور کامل پیاده‌سازی کند. در سال ۲۰۲۴، این بورس نخستین بازار در منطقه بود که به‌طور رسمی از سامانه بلاکچین در بخشی از عملیات ثبت مالکیت اوراق بهادار استفاده کرد؛ اقدامی که امنیت اطلاعات و شفافیت در معاملات را افزایش داد.
ابوظبی با همکاری شرکت‌های فناوری مالی (فین‌تک) و پلتفرم‌های بین‌المللی، امکان معامله اوراق بهادار از طریق تلفن همراه، درگاه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی و ابزارهای مدیریت ریسک برخط را برای فعالان بازار فراهم کرده است. این امکانات نه‌تنها به کارگزاران بزرگ، بلکه به سرمایه‌گذاران خرد نیز اجازه داده که به شکلی حرفه‌ای‌تر و سریع‌تر در بازار فعالیت کنند.
در مقایسه با سایر بازارهای منطقه، بورس‌های ریاض و قطر نیز گام‌هایی در مسیر نوسازی دیجیتال برداشته‌اند اما هنوز در برخی زیرساخت‌ها نظیر تسویه سریع بین‌المللی، شفافیت لحظه‌ای اطلاعات و یکپارچگی داده‌ها با خدمات مالی مکمل، با فاصله محسوسی نسبت به ابوظبی قرار دارند. در سوی دیگر، بورس استانبول اگرچه دارای سابقه طولانی‌تر و سامانه‌های معاملاتی قابل‌قبول است اما به دلیل شرایط اقتصادی و محدودیت‌های ارزی، روند نوسازی دیجیتال آن با کندی مواجه شده است. همین مساله موجب شده که ابوظبی در سال‌های اخیر به مقصد جذاب‌تری برای ورود سرمایه‌گذاران خارجی و شرکت‌های چندملیتی تبدیل شود.
