رقابت جهانی، فیلم جهانی

سعید نوروزجو- شاید تا همین شش، هفت سال پیش خبر فیلم ارسالی به اسکار خیلی خبر مهمی به شمار نمی‌رفت چرا که کسی امید به دریافت این جایزه نداشت. اما از سال ۱۳۹۰ که فیلم «جدایی نادر از سیمین» موفق به کسب جایزه بهترین فیلم غیرانگلیسی‌زبان از آکادمی اسکار شد، ایرانیان به خودباوری رسیدند و حالا دیگر کسب تندیس اسکار یک رویا نیست. از این رو انتخاب فیلم ارسالی به اسکار امری مهم است چرا که اگر در داخل ایران انتخاب درستی صورت نگیرد شانس کسب این جایزه برای کشورمان کم می‌شود.
اما امسال آخرین ساخته اصغر فرهادی «فروشنده» که پیشتر نخل طلای بهترین فیلمنامه و بهترین بازیگری مرد را از جشنواره کن دریافت کرده بود پس از رقابت با فیلم‌های «ایستاده در غبار» به کارگردانی محمدحسین مهدویان، «دختر» ساخته سیدرضا میرکریمی، «لانتوری» به کارگردانی رضا درمیشیان و «ناهید» ساخته آیدا پناهنده با اکثریت قوی آرای هیات انتخاب که متشکل از پوران درخشنده، محمد بزرگ‌نیا، محمد حیدری، سعید عقیقی، امیرحسین علم‌الهدی، شهرام مکری، تورج منصوری، اکبر نبوی و امیر اسفندیاری بود برای معرفی به آکادمی اسکار انتخاب شد. هرچند که پیش‌بینی این انتخاب کار چندان مشکلی نبود، «فروشنده» به دلایل زیادی بهترین گزینه برای نمایندگی ایران در اسکار بود که در این گزارش به بعضی از این دلایل اشاره خواهیم کرد. اصغر فرهادی تنها کارگردان ایرانی است که موفق به کسب همه جوایز معتبر سینمایی دنیا شده است. خرس طلایی برلین، شیر طلایی ونیز، نخل طلای کن، اسکار همه و همه در کارنامه فرهادی دیده می‌شوند. از این رو این کارگردان شهرت جهانی دارد تا حدی که امروزه در بسیاری از کشورهای دنیا سینمای ایران را با نام او می‌شناسند. این اعتبار فرهادی قطعا باعث توجه بیشتر داوران اسکار به «فروشنده» خواهد شد و شانس کسب جایزه توسط این فیلم را بالا می‌برد.
حضور موفق این فیلم در جشنواره کن نیز می‌تواند از دیگر دلایل بیشتر دیده شدن نماینده ایران در اسکار باشد. هرچند که این دلایل خارج از حیطه فیلم و هنر سینماست اما بی‌شک تاثیر زیادی دارند. اگر بخواهیم از بحث‌های غیرسینمایی بگذریم و صرفا به فیلم و سینما بپردازیم باز هم «فروشنده» معقول‌ترین انتخاب نسبت به رقبایش است.
شاید بتوان گفت «ایستاده در غبار» بهترین فیلم ساخته شده در ژانر دفاع مقدس ایران باشد. این فیلم به لحاظ محتوا و فرم بسیار خلاق است. مهدویان در اولین تجربه کارگردانی‌اش ریسک‌های زیادی است و نتیجه‌اش فیلمی است جسورانه که بی‌نقص و دیدنی است. اما «ایستاده در غبار» تجربی‌تر از آن است که بخواهد ایران را در اسکار نمایندگی کند. مهدویان فرمش را پیدا کرده است اما هنوز نتوانسته آن را به بلوغ برساند. این بلوغ فقط با گذر زمان به دست می‌آید. کاری که فرهادی در «فروشنده» انجام داده است، فرمی که سال‌ها پیش با «چهارشنبه» سوری توسط فرهادی متولد شد امروز با «فروشنده» به اوج بلوغش رسیده است.
سینمای میرکریمی بیش از اندازه ایرانی است. کارگردانی که در فیلم «دختر» به مسایلی پیرامون خانواده ایرانی می‌پردازد، فضایی که پیشتر نیز در فیلم‌هایی مثل «یه حبه قند» و «امروز» نیز دیده‌ایم. شاید فیلم‌های میرکریمی برای ایرانیان جذاب باشد اما حقیقت این است که دنیای این کارگردان جهانی نیست! یعنی یک فرد آمریکایی، ژاپنی یا آفریقایی نمی‌تواند با فیلم‌های میرکریمی رابطه‌ای برقرار کند و از آن لذت ببرد و از آنجا که اسکار رقابتی جهانی است «دختر» به نسبت «فروشنده» انتخاب غلطی است.
«لانتوری» حتی برای معرفی به جشنواره فیلم فجر هم فیلم بدی است! فیلمی با داستانی غیرقابل باور، محتوایی سطحی که شاید مدیوم درست‌تر برای ارائه آن روزنامه و مجلات باشد نه سینما و فرمی که سعی می‌کند خلاق نشان دهد اما در نهایت مجموعه تصاویر و دیالوگ‌هایی از هم گسسته که نه‌تنها به روایت داستان کمکی نمی‌کند بلکه سطحی بودن آن را نیز نمایان می‌کند. درمیشیان در این فیلم کلکسیونی از اشتباهات را به نمایش گذاشته است! حال اینکه این فیلم چرا در میان گزینه‌های احتمالی ایران برای معرفی به اسکار بوده است معلوم نیست! حالا که انتخاب نشده است شاید جواب این سوال مهم نباشد، چیزی که مهم است این است که باید از انتخاب نشدنش خوشحال باشیم.
فضای فیلم «ناهید» چه از نظر فرم و چه از نظر محتوا بسیار نزدیک به سینمای فرهادی است. یا شاد بهتر باشد بگوییم تلاش می‌کند تا به سینمای فرهادی نزدیک باشد! این فیلم از سری موج‌های راه افتاده بعد از اسکار «جدایی نادر از سیمین» است. پناهنده در اولین تجربه کارگردانی‌اش اگرچه خلاقیت‌هایی داشته است اما تاثیر زیادی از سینمای فرهادی گرفته است. وقتی فیلم خود فرهادی رقیب فیلمی است که می‌خواهد شبیه فیلم‌های فرهادی باشد طبیعتا «فروشنده» برنده میدان خواهد بود.
اما «فروشنده» بهترین فیلم فرهادی است. کارگردانی که قبلا با «جدایی نادر از سیمین» تندیس اسکار را از آن خود کرده است، حالا فیلمی ساخته که به عقیده بسیاری از منتقدان و سینمادوستان از فیلم‌های قبلی‌اش بهتر است. این فیلم داستانی جذاب و فرمی درست دارد که لحظه‌ای مخاطب را خسته نمی‌کند. این فیلم به لحاظ تکنیکی و اجرا نیز بسیار از سینمای ایران فراتر است که این امر ناشی از تجربیات بین‌المللی فرهادی است. «فروشنده» علاوه بر اینکه در کسب جایزه بهترین فیلم خارجی‌زبان در اسکار شانس زیادی دارد، می‌تواند در بخش‌های بازیگری زن و مرد و فیلمنامه نیز مدعی کسب اسکار باشد.
سال گذشته فیلم «محمد رسول‌الله» مجید مجیدی به اسکار معرفی شد و پیش از آن در سال‌های ۹۱، ۹۲ و ۹۳ به ترتیب؛ «امروز» رضا میرکریمی، «گذشته» اصغر فرهادی و «یه حبه قند» رضا میرکریمی (البته بنابر تصمیم جواد شمقدری اسکار تحریم شد و یه حبه قند به آکادمی معرفی نشد).
سال قبل‌تر هم «جدایی نادر از سیمین» اصغر فرهادی معرفی شد که اسکار خارجی را برای اولین‌بار برای سینمای ایران کسب کرد.
اگر به تاریخچه حضور سینمای ایران در اسکار برگردیم، فیلم «بچه‌های آسمان» ساخته مجید مجیدی که در سال ۱۳۷۷ به‌عنوان نماینده ایران به اسکار معرفی شد برای اولین‌بار در جمع نامزدهای بهترین اسکار غیرانگلیسی زبان در سال ۱۹۹۹ انتخاب شد.
سال‌ها پیش برای نخستین بار وزارت فرهنگ و هنر وقت در سال ۱۳۵۶ فیلم «دایره مینا» ساخته داریوش مهرجویی را به اسکار معرفی کرد و پس از آن فیلم «باد صبا» ساخته آلبر لاموریس به عنوان نماینده ایران در سال ۵۷ راهی آکادمی اسکار شد.
سینمای ایران به مدت ۱۶ سال نماینده‌ای به اسکار معرفی نکرد تا سال ۱۳۷۳ که فیلم «زیر درختان زیتون» ساخته عباس کیارستمی معرفی شد و سپس در سال ۱۳۷۴ «بادکنک سفید» به کارگردانی جعفر پناهی، سال۷۵ فیلم معرفی نشد، ۷۶ «گبه» محسن مخملباف، ۷۷ «بچه‌های آسمان» مجید مجیدی (جزو نامزدها قرار گرفت)، ۷۸ «رنگ خدا» مجید مجیدی، ۷۹ «زمانی برای مستی اسب‌ها» بهمن قبادی، ۸۰ «باران» مجید مجیدی، ۸۱ «من ترانه ۱۵ سال دارم» رسول صدرعاملی،‌ ۸۲ «نفس عمیق» پرویز شهبازی‏، ۸۳ «لاک‌پشت‌ها هم پرواز می‌کنند» بهمن قبادی و ۸۴ «خیلی دور خیلی نزدیک» رضا میرکریمی، ۸۵ «کافه ترانزیت»، ۸۶ «میم مثل مادر» رسول ملاقلی‌پور و ۸۷ «آواز گنجشک‌ها» مجید مجیدی، ۸۸ «درباره الی» اصغر فرهادی و سال ۸۹ «بدرود بغداد» مهدی نادری به‌عنوان نماینده سینمای ایران به اسکار معرفی شدند.
مراسم اسکار ۲۰۱۷ اسفند‌ماه سال‌جاری برگزار خواهد شد.