رفع تعهد ارزی فرش دستباف
جهان صنعت_اگر بخواهیم یک کالا را نام ببریم که بخشی از فرهنگ ایران و ایرانی شده است بدون شک فرش است؛ فرشی که متاسفانه این روز‌ها حال خوبی ندارد. محمد لاهوتی، رییس کنفدراسیون صادرات ایران در نشستی خبری اظهار کرد: موضوع فرش و صادرات این محصول بحث هویتی و شناسه ملی ایران در جهان است. یکی از ارزآورترین صنایعی بود که از یک قرن پیش در صادرات ایران نقش‌آفرینی می‌کرده است.
وی با بیان اینکه هویت فرش ایرانی با هویت ایران گره خورده است، افزود: جدا از مسائل ارزی و اشتغال، فرش یک نماد فرهنگی ایران است که در هر دوره‌ای دولت‌ها باید به آن نگاه ویژه‌ای داشته باشند. لاهوتی تصریح کرد: با بی‌توجهی‌هایی که از دهه۷۰ به بعد شد و سیاست‌های غلط حاکم بر تفکر دولتی‌ها حجم صادرات فرش از ۲میلیارد دلار به ۴۲– ۴۰میلیون دلار رسید که فاجعه‌ای بزرگ است.
وی افزود: کمیسیون فرش اتاق با پیگیری‌هایی که داشت موفق شدیم موضوع رفع تعهد ارزی فرش که یکی از عوامل تاثیرگذار در کاهش صادرات فرش بود را تا حدودی حل‌وفصل کنیم. البته من معتقدم همین شرایط هم آن افزایش صادراتی که مدنظرمان است را محقق نکند اما گام‌های خوبی برداشته شده است. لاهوتی گفت: در حال حاضر رفع تعهد ارزی فرش براساس میزان ارزش مواد اولیه است.
افزایش رقبا
لاهوتی در ادامه در پاسخ به این سوال که با توجه به افزایش رقبا در بازار، ایران می‌تواند دوباره به بازار فرش برگردد یا خیر، تصریح کرد: فرم صادرات فرش ایران تغییر کرده زیرا ذائقه بازار تغییر کرده است. در گذشته هر کالایی به اروپا و آمریکا صادر می‌شد و بازار خریدارش بود. امروزه شرایط کاملا متفاوت است زیرا کالاهای ایرانی کم‌کیفیت دیگر تقاضایی ندارند و ذائقه خریداران بیشتر به سمت کالاهای هنری و لاکچری حرکت کرده و رقبای ما مثل هند، افغانستان و چین قادر به رقابت با کالای باکیفیت ایرانی نیستند.
لاهوتی افزود: یکی از ضعف‌های جدی در حوزه فرش عدم ثبت جهانی نقشه‌های فرش ایران بود که کپی‌پیست زیاد شد و بازار تحت تاثیر قرار گرفت.
وی گفت: موضوع ثبت نقشه، تنوع بازار، توجه به سلیقه مشتری و… مسائلی است که اگر به آنها توجه نکنیم هر چقدر هم کار تسهیل شود باز هم نمی‌توانیم بازار را در دست بگیریم.
در ادامه مرتضی میری، رییس کمیسیون فرش، هنر و صنایع‌دستی اتاق ایران ضمن اشاره به اهمیت موضوع تعهد ارزی فرش و صنایع‌دستی در تشریح روند تصویب و اجرای این سیاست، تصریح کرد: در سال ۱۴۰۲ به موجب تبصره بند (ک) تبصره ۹ قانون بودجه ۱۴۰۲، تعهد صنایع‌دستی از جمله فرش به قدر ارزش مواد اولیه کاهش پیدا کرد. البته اجرای آن، با توجه به اینکه مصوب کشور بود، باید از اول فروردین‌ماه انجام می‌شد اما با مقاومت شدیدی که در بخش‌های مختلف دولت، از جمله بانک مرکزی، وجود داشت، با پیگیری‌های بخش خصوصی، در نهایت ۱۵ بهمن‌ماه آن سال اجرا شد.
موانع صنعت
میری افزود: با مخالفت سازمان برنامه‌وبودجه، این موضوع در قانون بودجه ۱۴۰۳ هم قرار نگرفت اما در آخرین روزهای دولت سیزدهم، در جلسه ۲۶اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۳، اصلاحی در آیین‌نامه اجرایی تبصره ۶ بند (ه) ماده ۲ مکرر قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز انجام و پنجم خردادماه سال گذشته ابلاغ شد. باز هم تعهد ارزی صنایع‌دستی، از جمله فرش به اندازه ارزش مواد اولیه کاهش پیدا کرد.
میری در ادامه در خصوص آمار تولید در حوزه فرش با بیان اینکه آمار دقیقی در حوزه تولید فرش وجود ندارد، گفت: تولید فرش دستباف در سراسر جغرافیای ایران و عمدتا در مناطق دورافتاده صورت می‌گیرد و آمارهایی که مرکز ملی فرش ایران ارائه می‌کند، عمدتا براساس تخمین‌هایی از مواد اولیه یا ظرفیت اسمی واحدهای تولیدی دارای مجوز است. بنده به این آمار چندان اعتماد ندارم. دلیل آن هم واضح است؛ در حالی که در سال‌های گذشته روند صادرات نزولی بوده، چطور ممکن است آمار تولید همواره صعودی باشد؟ به‌جز سال گذشته که ظاهرا ۱۴درصد افزایش صادرات داشته‌ایم، سایر سال‌ها نزولی بوده‌ایم، بنابراین آمار اعلام شده از تولید، مطمئن نیست.
این مقام مسوول در خصوص بیمه قالیبافان کشور، اظهار کرد: در حال حاضر متاسفانه بسیاری از قالیبافان بدون بیمه مشغول فعالیتند؛ قانون بیمه قالیبافان از سال ۱۳۸۸ تصویب شده اما به‌دلیل بدهی‌های دولت به تامین اجتماعی، بیمه‌شدگان از ۶۰۰هزار نفر به حدود ۲۰۰هزار نفر کاهش یافته‌اند؛ در حوزه صنایع‌دستی نیز تنها حدود ۱۰هزار نفر بیمه شده‌اند؛ این در حالی است که ۵۳۷هزار نفر در این حوزه فعال وجود دارد. رابطه فصلی بین قالیباف و کارفرما سبب شده قالیبافان از مزایای قانونی محروم باشند.
کاهش نسل جدید قالیبافان
وی ضمن اشاره به کاهش نسل جدید قالیبافان به‌دلیل مهاجرت یا روی آوردن به تحصیلات دانشگاهی، گفت: اگر دستمزدها افزایش پیدا کند و رونق اقتصادی شکل بگیرد، می‌توانیم دوباره نسل جدیدی از قالیبافان را تربیت کنیم اما اصلی‌ترین چالش فعلی، تعهد ارزی است. اگرچه قدم‌هایی برداشته شده اما برای بازپس‌گیری بازارهایی مانند آمریکا، برنامه‌های تبلیغی و ترویجی و تامین اعتبارات دولتی ضروری است. تمام هزینه‌ها در این صنعت بر روی دوش بخش خصوصی بوده و دولت حتی یک ریال کمک نکرده است. نمایشگاه‌هایی چون «دُموتکس دوبی ۲۰۲۵» با یارانه ۴۰درصدی، بخشی از این تلاش‌ها برای حضور در بازارهای جهانی است. ضمن اینکه، توانمندسازی تولیدکنندگان و آموزش سلیقه‌سازی برای بازارهای صادراتی در دستور کار قرار گرفته است.
میری در ادامه در رابطه با سهم ایران از بازار جهانی، اظهار کرد: ۴۴درصد بازار جهانی فرش متعلق به ایالات متحده آمریکاست که به‌خاطر تحریم‌ها، سهم ایران از آن صفر است. این کشور از زمان انقلاب سه‌بار فرش ایران را تحریم کرده و امروزه همین موضوع موجب سقوط سهم صادراتی ما از ۴۲۶میلیون دلار در سال ۱۳۹۶ به حدود ۴۱میلیون دلار در سال ۱۴۰۳ شده است. سهم فعلی ایران از بازار جهانی فرش به حدود ۱۰درصد کاهش یافته، در حالی که همچنان در رتبه پنجم صادرکنندگان فرش جهان قرار داریم. وی تصریح کرد: رفع تعهد ارزی قدم مثبتی بوده اما کافی نیست. صادرات فرش نیازمند اصلاحات عمیق در قوانین و سیاست‌های حمایتی دولت است. تا وقتی فرش به‌عنوان یک هویت ملی و نه صرفا یک کالا دیده نشود، نمی‌توانیم از ظرفیت بالای آن در ارزآوری و اشتغال استفاده کنیم.
