12 - 07 - 2022
رفاه اجتماعی در ایران زیر سایه نئولیبرالیسم
محمد کاظمی- «آموزش رایگان حق مسلم ماست، دانشگاههای انتفاعی طبقات پایین جامعه را تضعیف میکند، فرصتهای برابر حق مسلم ماست، ما آموزش خصوصی، کار بیمزد در دانشگاه، بیکاری پس از دانشگاه، زدوبند پروژه برای استادان را نمیخواهیم». اینها پارهای از شعارهایی بودند که دانشجویان روز ۱۶ آذر، روز دانشجو در دانشگاه تهران سر داده بودند. دانشجویان مخالف خصوصیسازی دانشگاهها و برداشته شدن تسهیلات رفاهی دانشجویان از سوی دولت بودند. دانشجویان اعلام کردند که بخش آموزش در ایران از کالایی شدن رنج میبرد و دولت با انتقال مراکز آموزشی و علمی به بخشخصوصی به حقوق اساسی دانشجویان آسیب میزند.
خصوصیسازی بخش آموزش در ایران از تابستان سال ۹۳ شدت یافته است؛ زمانی که وزارت آموزشوپرورش طرحی را تحت عنوان «بسته حمایتی از مدارس مستقل» در دستور کار خود قرار داد. بر اساس این طرح بخش خصوصی میتوانست از تسهیلات مدارس دولتی استفاده کند. متعاقب این طرح، مجوز تاسیس مدارس خصوصی ظرف ۲۰ روز صادر خواهد شد و در مواردی حتی مدارس دولتی، ساختمان و تجهیزات خود را به مدارس خصوصی واگذار خواهند کرد. در آن زمان حمیدرضا حاجیبابایی، وزیر پیشین آموزشوپرورش انتقال مدارس دولتی به مدارس خصوصی را حمله به آموزشوپرورش ایران توصیف کرد.
خصوصیسازی در ایران با اصل «۳۰» قانون اساسی تعارض دارد. اصل یادشده مقرر میدارد که «دوﻟﺖ ﻣﻮﻇﻒ اﺳﺖ وﺳایل آﻣﻮزشوﭘﺮورش راﯾﮕﺎن را ﺑﺮای ﻫﻤﻪ ﻣﻠﺖ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن دوره ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ فراهم کند». دولت هدف از اجرای این طرح را کاهش هزینهها و کسری اعلام کرده اما منتقدان میگویند این سیاست و نیز سعی مجریان بخش خصوصی برای افزایش بازده مالی به کیفیت آموزش آسیب رسانده و خانواده دانشآموزان را زیر فشار اقتصادی قرار میدهد. این مساله همچنین اصل آموزش رایگان را نفی میکند. خصوصیسازی نهتنها سپهر آموزش که سپهر فرهنگی را تحتالشعاع قرار داده است. قیمت بالای کاغذ، نبود حمایت دولتی و کاهش قدرت خرید مردم ناشی از تورم و بیکاری، بسیاری از ناشران را مجبور ساخته کتابفروشیهای خود را تعطیل کرده و به کسبوکارهای پرسودتر- بیشتر در صنعت غذا همچون کافیشاپ و رستوران- رو بیاورند. متاسفانه شواهد حاکی از آن است که در ایران امروز، معده و مسایل مرتبط با آن نسبت به تفکر اولویت دارد.
ایران احتمالا از معدود کشورهای جهان است که تمام احزاب سیاسی آن از خصوصیسازی و اقتصاد سرمایهداری حمایت میکنند. تنها مساله سوالبرانگیز در این میان، سرعت و نحوه خصوصیسازی در این کشور است. این در حالی است که در دیگر کشورها احزاب سوسیالیست از برنامههای عدالت اجتماعی، برنامههای رفاهی و حقوق کارگران و اقشار کمدرآمد حمایت میکنند. در چنین شرایطی بود که چهرهای همچون محمود احمدینژاد توانست با شعار عدالت اجتماعی توجه گستره وسیعی از طیف حومهنشین و روستایی ایران را به خود جلب کند. با این همه واقعیت این است که در عمل هیچ دولتی همچون دولت او در اجرای سیاست خصوصیسازی و برداشتن یارانهها و درنتیجه آسیب ندیدن اقشار کمدرآمد مناطق شهری توفیق نیافت.
خصوصیسازی در ایران پس از پایان جنگ هشتساله آغاز شد. در آن زمان دولت رفسنجانی نیاز داشت تا موتور سرمایه و رشد اقتصادی را برای بازسازی اقتصادی روشن کند اما آنچه او در پیش گرفت، اجرای سیاستهای تنظیم ساختاری، خصوصیسازی و آزادسازی قیمتها و از این طریق رشد بورژوازی مالی بخش مسکن و بهرههای مقاطعهکاری بود. این سیاست به نوبه خود ایجاد فاصله طبقاتی زیاد، نرخ بالای بیکاری، رکود تورمی نهادینهشده، تنزل شرایط محیطزیستی و ثروتمندمحور شدن بخشهای آموزش و سلامت را بههمراه داشت. در این دوره فعالیتهای کارنما و دلالی آغاز شد.
بخش خصوصی ایران بخشی دارای بازدهی نیست. بخش خصوصی در ایران به پرداختن به فعالیتهایی که در بلندمدت به سوددهی میرسد و همچنین فعالیتهایی که سود کمی دارند، علاقهای ندارد. رویکرد بخش خصوصی از فروش دلار در چهارراه استانبول گرفته تا ساختار تکنوکراتهای سیستم بانکی مدرن مبتنی بر کارگزاری است. سازمانهای بهظاهر دولتی نیز از این شرایط بهره میبرند. در دانشگاهها و مراکز آموزشی دخیل در سیاستگذاری، اقتصاددانان نئولیبرال دست بالا را دارند. نگاهی سریع به دستیاران و مشاوران اقتصادی دولت روحانی نیز نشان میدهد که اتاق بازرگانی حامی اصلی خصوصیسازی و تعیینکننده سیاستهای اقتصادی ایران است.
در حالی که در بسیاری از کشورها سندیکاها و اتحادیهها در قالب کمپین به نقد خصوصیسازی و اقتصاد بازار آزاد و پیامدهای منفی احتمالی آنها میپردازند. جای این مساله در گفتمان اقتصادی ایران خالی است. نبود این صدای مخالف سبب شده نئولیبرالیسم در ایران بیش از پیش رشد یافته و سیستم رفاه اجتماعی و اصل مهم حمایت دولت از رفاه شهروندان را هرچه بیشتر تحتالشعاع قرار میدهد.
منبع: اینترنشنال پالیسی دایجست
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد