رشد پرشتاب مقاصد نوظهور سفر
نادر نینوایی– در حالی که صنعت گردشگری جهانی وارد فصلی تازه می‌شود الگوی سفرها نیز به‌سرعت در حال تغییر و تحول است. گردشگران امروزی بیش از هر زمان دیگری به دنبال تجربه‌های تازه، ماندگار و مقرون‌به‌صرفه هستند؛ گرایشی که باعث رشد چشمگیر مقاصد کمتر شناخته‌شده‌ای چون آلبانی، کشورهای اروپای مرکزی و شرقی و برخی نقاط آمریکای مرکزی مانند السالوادور شده است.
با وجود این تحولات مقاصد مشهور جهان همچنان در صدر انتخاب‌ها باقی مانده‌اند زیرا از قدرت شبکه‌های اجتماعی و تبلیغات دیجیتال بهره برده و همچنان مقصد گردشگران تازه‌کار از بازارهای نوظهور به شمار می‌روند.
برآوردها نشان می‌دهد ۵۰شهر نخست گردشگری جهان طی پنج سال آینده به طور میانگین ۲۰درصد سریع‌تر از میانگین جهانی کشورها رشد خواهند کرد. در این میان دوبی و بانکوک در خط مقدم این رشد قرار دارند و تا سال ۲۰۳۰ احتمالا رشد ۵۰درصدی یا بیشتر در بخش گردشگری تفریحی را تجربه خواهند کرد.
از دیگر روندهای قابل‌توجه افزایش میانگین مدت اقامت گردشگران است. مسافران امروز کمتر به سفرهای کوتاه و پی‌در‌پی تمایل دارند و بیشتر به تجربه‌های عمیق‌تر و طولانی‌تر می‌اندیشند؛ آنچه باید در برنامه‌ریزی تورگردانان و فعالان صنعت گردشگری مورد توجه قرار گیرد.
نقش فناوری در تحولات سفر
فناوری‌های نوین بیش از هر زمان در حال بازتعریف مفهوم سفر هستند. آنطور که مجله بین المللی lobal Travel Report WTM گزارش داده، در سال گذشته حدود ۸۰درصد از گردشگران در آخرین سفر بین‌المللی خود از پلتفرم‌های دیجیتال برای رزرو استفاده کرده و ۹۰درصد از آنان شبکه‌های اجتماعی و دستیارهای مجازی را در تصمیم‌گیری موثر دانسته‌اند.
اپلیکیشن‌ها، پیام‌رسان‌ها و ابزارهای هوش‌مصنوعی اکنون بخشی جدایی‌ناپذیر از تجربه سفر به‌شمار می‌روند. فناوری‌هایی چون واقعیت افزوده، واقعیت مجازی و واقعیت ترکیبی نیز به گردشگران امکان می‌دهند مقاصد را به صورت تعاملی تجربه کنند؛ از بازدید مجازی از جاذبه‌ها تا راهنمایی لحظه‌ای در مقصد.
این تحولات جهانی در عین حال فرصتی برای کشورهایی است که بتوانند گردشگری هوشمند را به عنوان محور توسعه انتخاب کنند.
در این میان ایران با وجود برخورداری از تنوع بی‌نظیر فرهنگی، تاریخی و طبیعی هنوز در بهره‌گیری از فناوری‌های نو در صنعت گردشگری عقب‌تر از میانگین جهانی قرار دارد. فقدان پلتفرم‌های بین‌المللی رزرو، محدودیت‌های بانکی، نبود تبلیغات دیجیتال فراگیر و ایران‌هراسی رسانه‌ای از جمله عواملی هستند که مانع حضور موثر کشور در بازار جهانی گردشگری شده‌اند.
چالش‌های اقتصادی در مسیر رشد گردشگری
در کنار تحولات مثبت فشارهای اقتصادی و ژئوپلیتیکی سایه بر صنعت گردشگری جهانی افکنده‌اند. اعمال تعرفه‌های تجاری جدید آمریکا منجر به افزایش هزینه‌ها و رشد تورم شده و در نتیجه قدرت خرید خانوارها را کاهش داده است. این روند به‌‌ویژه بر کسب‌وکارهای گردشگری ایالات‌متحده تاثیر گذاشته و حجم سفرهای ورودی به این کشور را در سال ۲۰۲۵ کاهش داده است. در سطح جهانی نیز افزایش هزینه‌های سفر بزرگ‌ترین چالش پیش‌روی این صنعت محسوب می‌شود. هرچند گردشگری همچنان در اولویت خانوارهاست اما مصرف‌کنندگان محتاط‌تر از گذشته به دنبال کاهش هزینه‌ها و استفاده از پیشنهادهای اقتصادی‌تر هستند.
در این میان هوش مصنوعی با تحلیل داده‌های قیمتی به مسافران پیشنهاد می‌دهد چه زمانی بلیت یا خدمات را با کمترین هزینه خریداری کنند. این ابزارها هرچند به نفع گردشگران بوده اما حاشیه سود شرکت‌های گردشگری را کاهش داده‌اند.
این روندها برای ایران نیز هشداردهنده است. کاهش ارزش پول ملی و دشواری‌های مالی برای بخش خصوصی گردشگری درکنار بی‌ثباتی دیپلماتیک و تحریم‌های مالی موجب شده صنعت گردشگری کشور در رکود نسبی قرار گیرد. در حالی که بسیاری از کشورهای منطقه در حال جذب سرمایه‌گذاری خارجی در زیرساخت‌های گردشگری هستند ایران هنوز با مشکلات اساسی در زمینه جذب سرمایه، بیمه گردشگران خارجی و تبادلات ارزی روبه‌رو است.
با این حال هزینه پایین خدمات گردشگری در ایران نسبت به مقاصد هم‌تراز می‌تواند در صورت رفع موانع سیاسی و ارتباطی به برگ برنده‌ای برای کشور تبدیل شود.
نقشه جهانی گردشگری تا سال۲۰۳۰
در خاورمیانه رشد چشمگیر سفرها ادامه دارد. سرمایه‌گذاری سنگین در زیرساخت‌ها و تبلیغات کشورهایی چون امارات، عربستان و قطر را در مسیر تبدیل شدن به قطب‌های گردشگری قرار داده است. میزبانی رویدادهایی چون جام‌جهانی۲۰۳۴ نیز به تقویت جایگاه منطقه کمک خواهد کرد.
در چنین شرایطی ایران در حالی در قلب خاورمیانه قرار داشته که هنوز سهم آن از بازار منطقه‌ای سفر کمتر از یک‌درصد از گردشگری جهانی است.
کارشناسان معتقدند اگر دیپلماسی گردشگری فعال و تسهیل صدور ویزا در دستور کار قرار گیرد ایران می‌تواند بخشی از گردشگران فرهنگی و تاریخی منطقه را به‌سوی خود جذب کند.
به ویژه با توجه به روند گرایش گردشگران جهانی به مقاصد اصیل و بومی مزیت رقابتی ایران در این حوزه قابل چشم‌پوشی نبوده اما تحقق آن نیازمند بازتعریف سیاست‌های بین‌المللی و به‌کارگیری فناوری‌های نو برای بازاریابی جهانی است.
در آسیا، چین و هند موتورهای اصلی رشد هستند. انتظار می‌رود هزینه گردشگری خروجی چینی‌ها تا سال ۲۰۳۰ ۹۳درصد افزایش یابد در حالی که رشد اقتصادی هند میلیون‌ها خانوار جدید را وارد طبقه گردشگر می‌کند.
در اروپا رشد گردشگری اگرچه کند اما باثبات است. سفرهای درون‌منطقه‌ای حدود ۸۰درصد از بازار را تشکیل می‌دهند. مقاصد ارزان‌تر اروپای مرکزی در حال جذب گردشگران حساس به قیمت هستند درحالی که کشورهایی چون اسپانیا با وجود ازدحام و گرمای فصلی همچنان محبوب باقی مانده‌اند.
در مقابل ایالات متحده با افت ۶درصدی گردشگران خارجی در سال۲۰۲۵ مواجه شده اما انتظار می‌رود میزبانی جام‌جهانی۲۰۲۶ و المپیک۲۰۲۸ لس‌آنجلس به احیای جایگاه آن کمک کند.
در آمریکای مرکزی با گسترش پروازها و رشد تقاضا برای سفرهای اصیل و ارزان کشورهایی چون السالوادور رشد چشمگیری خواهند داشت.
در اقیانوسیه نیز پیش‌بینی می‌شود تا سال۲۰۳۰ هزینه‌کرد گردشگری بین‌المللی سالانه بیش از ۱۰درصد افزایش یابد.
در سوی دیگر آفریقا با چالش‌هایی همچون ضعف زیرساخت و نوسانات سیاسی روبه‌رو بوده هرچند شمال قاره و کشورهایی چون تانزانیا در حوزه گردشگری طبیعت‌محور در مسیر رشد قرار دارند.
چشم‌انداز ایران؛ فرصت‌ها و الزامات آینده
ایران با وجود موقعیت جغرافیایی ممتاز در مسیر شرق به غرب و برخورداری از تمدنی دیرینه در حال حاضر از موج رشد جهانی گردشگری فاصله دارد.
در شرایطی که کشورهای منطقه با استفاده از فناوری‌های نو، گردشگری هوشمند، سلامت و مذهب گردشگری را توسعه داده بازار ایران در عمل همچنان محدود به گردشگری داخلی و زیارتی است.
به نظر می‌رسد برای بازگشت ایران به مسیر رقابت جهانی باید استراتژی ملی گردشگری با محوریت سه‌مولفه شکل گیرد: نخست دیپلماسی گردشگری فعال برای بازسازی چهره بین‌المللی کشور و مقابله با ایران‌هراسی رسانه‌ای که نباید از آن غافل بود، دوم سرمایه‌گذاری در فناوری و آموزش نیروی انسانی برای ورود به عرصه گردشگری هوشمند و سوم تضمین امنیت و تسهیل ورود گردشگران خارجی از طریق سیاست‌های ویزایی و ارتباطات هوایی پایدار که لازم است طرف توجه قرار گیرد.
اگر این مسیر دنبال شود ایران می‌تواند در افق ۱۰ساله آینده به یکی از مقاصد گردشگری پیشرو در خاورمیانه تبدیل شود اما در غیر این صورت فاصله آن با بازار جهانی روزبه‌روز افزایش خواهد یافت.
در نهایت باید اذعان داشت که صنعت گردشگری جهان در آستانه دهه‌ای تازه قرار دارد؛ دهه‌ای که در آن فناوری، رفتار گردشگران و سیاست‌های اقتصادی و دیپلماتیک هم‌زمان مسیر این صنعت را شکل می‌دهند.
در این میان کشورهایی موفق خواهند بود که بتوانند میان نوآوری، پایداری و مقرون‌به‌صرفه بودن تعادل برقرار کنند.
برای ایران اکنون زمان تصمیم است؛ یا باید در موج تحول دیجیتال و همکاری منطقه‌ای جایگاهی تازه بیابد یا همچنان تماشاگر صعود رقبای منطقه‌ای خود باقی بماند.
