رشد بی‌سابقه گردشگری خاورمیانه
نادر نینوایی– بازار گردشگری خاورمیانه در سال‌های اخیر تحت تاثیر سرمایه‌گذاری‌های کلان عمومی و رویدادهای جهانی وارد مرحله‌ای جدید از رشد شده است. دوبی در سال۲۰۲۴ میزبان ۷۲/۱۸میلیون بازدیدکننده بود که
نسبت به سال قبل ۹درصد رشد داشت و ابوظبی حدود ۸/۴میلیون‌مهمان هتل پذیرفت که رشدی ۲۶درصد سالانه را نشان می‌دهد. عربستان سعودی نیز با ۳۰میلیون بازدیدکننده بین‌المللی رکورد گردشگری منطقه را جابه‌جا کرده است.
این رشد فراتر از نرخ تولید ناخالص داخلی کشورهای منطقه است و طبق گزارش Phocuswright بازار گردشگری خاورمیانه را به‌عنوان یکی از جاه‌طلبانه‌ترین تحولات در گردشگری جهان معرفی می‌کند. مقاصدی مانند امارات، عربستان‌سعودی، قطر و مصر به قدرت‌های نوظهور گردشگری جهانی تبدیل شدند و سرمایه‌گذاران خارجی با جریان‌های مالی کلان به‌دنبال بهره‌برداری از فرصت‌های عظیم این بازار هستند.
ایران در این میان وضعیت متفاوتی دارد. کشور صاحب تمدن ایران باوجود دارا بودن ظرفیت‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی بسیار بالا چالش‌های دیپلماتیک، تحریم‌ها و ضعف‌های زیرساختی رشد گردشگری‌اش را محدود کرده است. شبکه حمل‌ونقل بین‌شهری ناکافی، کمبود هتل‌های استاندارد و کمبود زیرساخت دیجیتال مانع بهره‌برداری کامل از پتانسیل کشور شده است. در‌حالی‌که کشورهای همسایه با پروژه‌های گردشگری عظیم، جذب سرمایه‌گذاری و تسهیل سفر سهم خود را در بازار جهانی افزایش دادند، ایران هنوز از ظرفیت واقعی خود فاصله دارد.
پیشرفت‌های فناوری سفر در منطقه
خاورمیانه پیشرو در فناوری گردشگری است و ابزارهایی مانند هوش‌مصنوعی، خودکارسازی و بلاکچین تجربه سفر را متحول کردند. مطالعات اخیر نشان می‌دهد که ۷۹درصد نسل Z در امارات از ابزارهای AI برای طراحی سفر استفاده می‌کنند. فرودگاه‌ها با کنترل‌های مرز بیومتریک و گذرنامه دیجیتال زمان انتظار مسافران را به حداقل رسانده و تجربه سفر بدون توقف را ممکن کردند.
ایران اما با وجود ظرفیت‌های تاریخی و فرهنگی در پذیرش فناوری‌های نوین عقب مانده است. محدودیت‌های اینترنت، کمبود سرویس‌های دیجیتال، عدم سرمایه‌گذاری خارجی و ناکافی بودن زیرساخت‌های IT مانع ایجاد تجربه سفر هوشمند در کشور شده است. در‌حالی‌که کشورهای حوزه خلیج فارس اپلیکیشن‌های پیشرفته، خدمات شخصی‌سازی‌شده و فرآیندهای رزرو دیجیتال را به‌سرعت توسعه دادند ایران برای رقابت در بازار گردشگری جهانی نیازمند اصلاحات دیجیتال و سیاستی جدی است.
مقاصد نوظهور و پروژه‌های عظیم
عربستان سعودی با پروژه‌های نئوم، دریای سرخ و قیدیه گردشگری لوکس و پایدار را توسعه می‌دهد و هدف جذب ۲۷میلیون بازدیدکننده تا سال۲۰۳۰ را دنبال می‌کند. عمان با بهبود فرودگاه‌ها، توسعه هتل‌های ساحلی و پروژه‌های مشترک در صلاله و مسقط درحال تبدیل شدن به مقصدی تمام‌فصل است. مصر نیز با رشد ۲۴درصد در نیمه اول۲۰۲۵ و پروژه‌های هتل‌سازی بزرگ بازار گردشگری خود را احیا کرده است. ایران نیز دارای ظرفیت‌های بی‌نظیر تاریخی و طبیعی است، ازجمله شهرهای تاریخی مانند اصفهان و شیراز، آثار باستانی خیره‌کننده، سواحل دریای خزر و خلیج‌فارس و مناظر کوهستانی و بیابانی منحصربه‌فرد. با این حال چالش‌های دیپلماتیک و به‌تبع آن عدم سرمایه‌گذاری خارجی رشد گردشگری کشور را محدود کرده است. در حوزه زیرساخت دیجیتال نیز نبود اپلیکیشن‌های هوشمند موثر، غفلت از سیستم‌های پرداخت بین‌المللی و پلتفرم‌های رزرو آنلاین ایران را از بهره‌برداری از فناوری‌های نوین بازداشته است. برای گردشگری کشور تمرکز بر این بخش‌ها می‌تواند نه‌تنها به رشد گردشگری بلکه به جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ایجاد فرصت‌های اقتصادی پایدار منجر شود.
سرمایه‌گذاری انفجاری در فناوری گردشگری
تحولات فناوری و رشد استارتاپ‌ها در منطقه منا در عربستان چشمگیر است. در جولای۲۰۲۵ حدود ۷۸۳میلیون‌دلار به استارتاپ‌ها تزریق شد که نسبت به ماه قبل ۱۴۱۱درصد افزایش داشت. عربستان و امارات پیشگام هستند و سرمایه‌گذاری‌ها عمدتا در حوزه گردشگری دیجیتال، فین‌تک و تجارت الکترونیک متمرکز شده است. ایران به دلیل محدودیت‌های تحریمی و مشکلات بانکداری بین‌المللی سهم کمتری از این موج نوآوری دارد. با این حال ایران ظرفیت بالقوه‌ای برای توسعه استارتاپ‌های گردشگری دارد. اگر زیرساخت‌های دیجیتال بهبود یافته، قوانین سرمایه‌گذاری تسهیل شده و همکاری با شرکت‌های فناوری جهانی افزایش یابد ایران می‌تواند با ایجاد خدمات رزرو آنلاین، تجربه سفر شخصی‌سازی‌شده و ابزارهای هوش‌مصنوعی سهم خود را در بازار گردشگری منطقه افزایش دهد.
چشم‌انداز آینده گردشگری ایران و منطقه
چشم‌انداز گردشگری خاورمیانه در سال‌های آینده روشن است. فناوری‌های نوین، زیرساخت‌های لوکس، پروژه‌های عظیم و تسهیل سفر موجب افزایش سفرهای بین‌المللی خواهند شد. مقاصدی مانند دوبی، ریاض، دوحه و مصر همچنان در جذب گردشگران پیشتاز خواهند بود و تجربه سفر هوشمند، سریع و شخصی‌سازی‌شده به استاندارد جهانی تبدیل می‌شود.
برای ایران این آینده فرصتی بزرگ و در عین حال چالش‌برانگیز است. کشور با دارا بودن ظرفیت تاریخی، فرهنگی و طبیعی فوق‌العاده می‌تواند سهم قابل توجهی از گردشگری منطقه را به خود اختصاص دهد. با این حال موفقیت مستلزم اصلاحات گسترده در زیرساخت‌ها ازجمله شبکه حمل‌ونقل، هتل‌ها، سیستم‌های رزرو و خدمات دیجیتال است. تسهیل ویزا و رفع چالش های دیپلماتیک، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی نیز لازمه رقابت با مقاصد پیشرفته خاورمیانه است. ایجاد یک تجربه سفر مدرن در ایران نیازمند همگرایی بین سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی، توسعه فناوری‌های نوین، آموزش نیروی انسانی و بازاریابی جهانی است. اگر ایران بتواند با اجرای پروژه‌های زیرساختی، ارتقای فناوری و تسهیل روندهای اداری استانداردهای جهانی را در گردشگری رعایت کند می‌تواند نه‌تنها به مقصد اصلی گردشگری منطقه تبدیل شده بلکه الگویی برای گردشگری تاریخی، فرهنگی و طبیعی جهان ارائه دهد. به‌طور خلاصه رشد گردشگری منطقه‌ای با نوآوری، سرمایه‌گذاری و فناوری پیش می‌رود اما موفقیت ایران بستگی مستقیم به اصلاحات ساختاری، تسهیل سیاست‌های دیپلماتیک و ارتقای تجربه سفر دارد. ایران با بهره‌گیری از این فرصت‌ها می‌تواند نه‌تنها سهم خود از بازار گردشگری منطقه را افزایش دهد بلکه به یکی از مقاصد نوظهور و رقابتی جهانی تبدیل شده و اقتصاد گردشگری کشور را متحول کند.
