رتبه ۱۰۰ایران در میان ۱۲۱کشور!
علی حسینی– در جدیدترین گزارش کیفیت زندگی دیجیتال سرفشارک ایران با کسب رتبه۱۰۰ از بین ۱۲۱کشور وضعیتی ناامیدکننده دارد. بررسی این شاخص نشان میدهد که در تمامی بخشها رتبه ایران نسبت به سالهای قبل افت کرده است؛ افتی که بهگفته رییس شرکت ارتباطات زیرساخت در شبکه اجتماعی ایکس، بخشی از آن ناشی از استفاده از دادههای نادرست در ارزیابی وضعیت ایران بوده و درنتیجه نمیتواند تصویر دقیقی از جایگاه کشور ارائه دهد.
او تاکید کرده که اگر قیمت واقعی اینترنت در محاسبات اصلاح شود ایران میتواند تا ۱۲پله در رتبهبندی این شاخص صعود کند. هرچند این ادعا درظاهر امیدبخش به نظر میرسد اما مساله مهمی را نادیده میگذارد: کاربران ایرانی اینترنت را صرفا با تعرفه رسمی اپراتورها تجربه نمیکنند بلکه بهدلیل محدودیتهای گسترده دسترسی عملا ناگزیر به خرید و استفاده از انواع فیلترشکنها هستند؛ هزینهای که هیچیک از این گزارشها محاسبه نمیکند اما در زندگی دیجیتال مردم نقش تعیینکنندهای دارد.
بازار فیلترشکن در ایران به بازاری سیاه و بدون شفافیت تبدیل شده است؛ بازاری با گردش مالی بالا اما بدون آمار رسمی، رگولاتوری و هرگونه نظارت امنیتی یا اقتصادی. در چنین شرایطی کاربران ایرانی برای دسترسی ساده به پلتفرمهایی که در بسیاری از کشورها آزادانه در دسترس هستند هزینههای چندبرابری میپردازند؛ هزینههایی که نهتنها در محاسبات رسمی داخلی لحاظ نشده بلکه در گزارشهای بینالمللی نیز نادیده میماند. نتیجه آن است که «مقرونبهصرفه بودن اینترنت» در ایران تنها بر روی کاغذ قابل دفاع است اما در تجربه واقعی کاربران بهواسطه هزینههای جانبی دسترسی تصویری متفاوت و حتی نابرابر دیده میشود.
ازسوی دیگر کیفیت اینترنت و پایداری شبکه نیز باوجود پیشرفتهای نسبی همچنان با چالشهایی مانند نقاط فاقد آنتندهی مناسب، افت سرعت، فشار ترافیکی و فرسودگی زیرساختهای سختافزاری روبهرو بوده؛ زیرساختهایی که بهدلیل سالها تحریم امکان نوسازی سریع آنها وجود نداشته است. این عوامل همراه با محدودیتهای دسترسی و هزینههای پنهان باعث میشود هرگونه تحلیل خوشبینانه درباره جایگاه ایران در شاخصهای دیجیتال نیازمند نگاه دقیقتر، واقعگرایانهتر و بهدور از رویکردهای تبلیغاتی باشد. درحالیکه مقامهای رسمی بر اشتباهبودن اطلاعات گزارش و احتمال بهبود رتبه تاکید دارند تجربه واقعی میلیونها کاربر ایرانی چیزی فراتر از اعداد رسمی را نشان میدهد. کیفیت زندگی دیجیتال نه فقط تابع قیمت اینترنت بلکه وابسته به آزادی دسترسی، شفافیت بازار، امنیت زیرساختها و احساس عدالت در بهرهمندی از خدمات آنلاین است؛ مولفههایی که بدون اصلاح ساختارهای بنیادین جای خالی آنها در رتبهبندیها و حتی مهمتر از آن در زندگی روزمره مردم محسوس خواهد بود.
آیا ایران میتواند رتبه خود را بهبود بخشد؟
کیوان نقرهکار، کارشناس فناوری اطلاعات و ارتباطات درخصوص شاخصهای اصلی این گزارش به «جهانصنعت» گفت: پیرو این گزارش که ایران را براساس مجموعهای از شاخصها رتبهبندی کرده بد نیست این شاخصها را مرور کنیم تا ببینیم وضعیت هر یک در کشور ما چگونه است و چرا به این رتبه دست یافتیم. یکی از این شاخصها «مقرونبهصرفه بودن اینترنت» است؛ یعنی نسبت هزینه اینترنت به میزان درآمد. بههرحال اینترنت بخش جداییناپذیری از زندگی امروز ماست و تاثیر آن تنها محدود به اقتصاد و کسبوکار نبوده بلکه در تمامی حوزهها از سرگرمی تا آموزش نقش مهمی ایفا میکند. به نظر میرسد ارائهدهندگان مختلف خدمات اینترنتی تا حدی توانستند شرایطی فراهم کنند که مصرفکنندگان بتوانند از اینترنت حداکثر بهره را ببرند. بااینحال بخشی از مفهوم مقرونبهصرفهبودن به «قیمت اینترنت» بازمیگردد و باید دید این قیمت چگونه ارزیابی میشود. درست است که اخیرا قیمتها اندکی افزایش یافته اما اگر میانگینی از ۱۰سال اخیر درنظر بگیریم میتوان گفت اینترنت در ایران همچنان مقرونبهصرفه است؛ هرچند هنوز با کشورهای پیشرو فاصله داریم. او ادامه داد: نکته دوم «کیفیت اینترنت» است که شامل دو عامل سرعت و پایداری میشود. ازنظر سرعت هنوز به کشورهای پیشرفته در حوزه فناوری نرسیدیم و سرعت اینترنت ما نزدیک به میانگین جهانی بوده اما وضعیت پایداری بهتر از سرعت است هرچند باید توجه داشت که هنوز برخی نقاط کشور با مشکل آنتندهی مناسب مواجهند. بنابراین میتوان گفت در حوزه پایداری کمی بالاتر از میانگین جهانی قرار داریم اما در سرعت همچنان فاصله وجود دارد.»
این کارشناس گفت: بحث «زیرساختهای الکترونیکی» که به دسترسی و آمادگی شبکه مربوط میشود نیز اهمیت زیادی دارد. زیرساختها را میتوان در دو بخش سختافزاری و نرمافزاری بررسی کرد. در بخش نرمافزاری خوشبختانه متخصصان زیادی داریم که قادرند بسیاری از نرمافزارها را بومیسازی کنند اما در بخش سختافزاری باتوجه به سالها تحریم بهنظر میرسد زیرساختهای سختافزاری کشور دچار فرسودگی شده و این موضوع تاثیر قابلتوجهی بر شاخصها میگذارد. نکته بعد «امنیت الکترونیکی» است که بهعنوان چهارمین شاخص در گزارش به آن پرداخته شده است. بخشی از این امنیت در لایه نرمافزار و بخشی دیگر در لایه سختافزار تعریف میشود. همانطور که گفته شد در بخش نرمافزار متخصصان توانمندی داریم اما بخشی از امنیت به تجهیزات سختافزاری وابسته است که آن هم به دلیل تحریمها در وضعیت مطلوبی قرار ندارد.» او در ادامه خاطرنشان کرد: درنهایت «شاخص هوش مصنوعی» مطرح میشود؛ فناوری نوینی که کشورهای پیشرو از آن برای جلوافتادن در این عرصه بهره میبرند و بهدلیل مالکیت و توسعه بومی هوشمصنوعی از رتبههای برتر برخوردارند. ما نیز در این حوزه فعال بوده و بهنوعی از نظر فرهنگسازی و ایجاد زیرساخت فکری در حال آمادهسازی جامعه و کسبوکارها برای ورود به دنیای هوشمصنوعی هستیم اما این مسیر ساده نبوده و نیازمند ایجاد زیرساختهای مرتبط، دانش و تخصص لازم است. همه این عوامل باید درکنار هم قرار گیرند تا بتوانیم پذیرش و بهرهگیری از فناوریهای هوشمندسازی را در کشور افزایش دهیم.» این کارشناس در پایان گفت: «باتوجه به این پنجشاخص بهنظر میرسد جایگاه ایران در این رتبهبندی میتواند بهبود یابد بهشرط آنکه توجه بیشتری به این حوزهها داشته باشیم، بتوانیم تحریمها را پشت سر بگذاریم و شرایطی فراهم کنیم که هزینه و کیفیت خدمات در نسبت مناسبی قرار گیرند. در این صورت میتوانیم این شاخصها را ارتقا دهیم و آنچه که شایسته مردم عزیزمان است را محقق کنیم.»
ابعاد چندلایه کیفیت زندگی دیجیتال در ایران
نیما شکاری، کارشناس اقتصاد دیجیتال در گفتوگو با «جهانصنعت» گفت: در بحث کیفیت زندگی دیجیتال موضوع تنها به قیمت اینترنت محدود نمیشود. کیفیت زندگی دیجیتال مجموعهای از فاکتورهای مختلف را در بر میگیرد که باید همگی مورد توجه قرار گیرند. نخست آنکه گزارشهای بینالمللی معمولا اینترنت پهنباند را ملاک ارزیابی قرار میدهند و این تعریف هر سال براساس میانگین سرعت و ظرفیت آخرین فناوریهای موجود تغییر میکند. بنابراین امروز لازم است قیمت اینترنت 5G و فیبر نوری نیز در محاسبات لحاظ شود. بدیهی است با اضافهشدن این فناوریها به سبد خدمات اپراتورها و تامینکنندگان زیرساخت تعرفهها باز هم افزایش خواهد یافت زیرا نگهداری و تعمیر این شبکهها هزینههای قابلتوجهی دارد بهویژه آنکه هزینههای عملیاتی 5G بسیار بیشتر از 4G است. او ادامه داد: «علاوه بر این کیفیت زندگی دیجیتال به عوامل دیگری نیز وابسته است؛ ازجمله میزان بهرهمندی کاربران و کسبوکارها از زیرساختهای تکنولوژیک بینالمللی. بهعنوان مثال خدمات ابری آمازون تقریبا در تمام دنیا ارائه میشود و توسعهدهندگان و سرویسدهندههای آن کشورها از بسترهای ابری پایدار و بینالمللی استفاده میکنند؛ موضوعی که هزینه ارائه خدمات دیجیتال را به شکل چشمگیری کاهش میدهد.»
او افزود: «برای سنجش کیفیت زندگی دیجیتال در ایران باید به مسائل داخلی نیز توجه کرد؛ ازجمله تعدد مجوزها، الزاماتی مانند اینماد، پیچیدگی فرآیندهای قانونی برای راهاندازی سرویسها و سختیهای کسبوکارهای آنلاین. باید به نقش سرویسدهندگان زیرساختی نظیر برق و گاز نیز توجه داشت زیرا اختلال در خدمات آنها مستقیما موجب قطع خدمات اینترنتی میشود. تمام این موارد بر کیفیت زندگی دیجیتال تاثیرگذار هستند و باید بهعنوان شاخصهای موثر مورد بررسی قرار گیرند. او در پایان گفت: «کیفیت زندگی دیجیتال صرفا به این خلاصه نمیشود که اگر هزینه اینترنت را پرداخت کرده و به اینترنت دسترسی داشته باشیم کافی است. در سال۲۰۲۵ کیفیت مطلوب زمانی حاصل میشود که تمام خدمات زیرساختی از پایداری بالا برخوردار باشند، تنوع سرعت و قیمت وجود داشته باشد و کاربران بتوانند با پینگ پایین و سرعت بالا از محتوای دیجیتال بهرهمند شوند.»
