26 - 04 - 2020
رانت پالایشی
گروه انرژی- از آنجا که نفتخام نهاده اصلی پالایشگاهها در تولید فرآوردههای نفتی است، کاهش قیمت نفت این تصور را برای عموم ایجاد کرده است که به دنبال سقوط قیمت نفتخام باید قیمت فرآوردههای نفتی از جمله بنزین نیز کاهش پیدا کند. همچنین گفته میشود که دولت میخواهد با عدم تغییر قیمت بنزین کسری بودجه خود را از جیب مردم جبران کند.
این در حالی است که کارشناسان معتقدند تحلیل دادههای آماری سالیان گذشته نشاندهنده آن است که هیچ رابطه آماری بین شاخص سودآوری پالایش (کرک اسپرد) و سطح قیمت نفتخام وجود ندارد. به عبارت دیگر گاهی قیمت نفتخام بالا بوده و حاشیه سود پالایش خیلی پایین، گاهی قیمت نفت بالا بوده و حاشیه سود پالایش هم بالا و….
همچنین نمودار شماره ۱ که همبستگی قیمت نفت و سود پالایش در مقاطع پنج ساله را براساس دادههای اداره انرژی آمریکا (EIA) نشان داده است، حاکی از آن است که در اواخر دهه ۸۰ این همبستگی منفی بوده و در سالهای بعدی مثبت شده است. اما در دهه اخیر «صفر» و طبعا وقتی همه این همبستگیها را روی هم بگذاریم به همان همبستگی صفر کلی میرسیم.
همچنین این نمودار میگوید که در دهه ۸۰ وقتی نفتخام گران میشد، سود پالایش کم میشد. اما در دهه ۲۰۰۰ وقتی قیمت نفت گران میشد سود پالایش بالا میرفت ولی در سالهای اخیر این دو هیچ ارتباطی با هم ندارند.
همچنین در نمودار ۲ قیمت روزانه نفتخام و اسپرد برای سه ماه اخیر نشان داده شده است که به درک بهتر این موضوع کمک میکند.
در همین راستا حامد قدوسی استادیار اقتصاد مالى در مدرسه کسبوکار انستیتو فناورى استیونس نیوجرسى، معتقد است نمیتوانیم تقاضای نفتخام را بدون توجه به اینکه تقاضا از مسیر کانال صنعت پالایشی بگذرد تحلیل کنیم.
در واقع مثل هر کامودیتی دیگری، قیمت نفتخام را نیز باید از روی نمودار عرضه و تقاضا برآورد کنیم. اما سوال اینجاست که تقاضای نفتخام از کجا میآید؟
به گفته قدوسی برخلاف خیلی محصولات دیگر، نفتخام خودش هیچ مصرف مستقیمی در دنیا ندارد و فقط از مسیر عبور از پالایشگاه است که برایش تقاضایی وجود دارد. به عبارتی تقاضای نفتخام، «تقاضای مشتقه» از صنعت پالایش است.در واقع شوکهای تقاضای نفتخام باید الزاما از مسیر صنعت پالایش بگذرند. در حالی که وقتی صحبت از «شوک عرضه» نفت میکنیم آن شوکها مستقیم به صنعت نفت وارد میشوند.
از این رو وقتی صحبت از «شوک تقاضا» برای نفتخام میکنیم، در واقع صحبت از «شوک تقاضا برای فرآورده» میکنیم چون تقاضای مستقل برای نفتخام معنی ندارد.
این تحلیلگر با بیان اینکه یکی از جالبترین حالتها این است که معمولا مردم عادی میپرسند وقتی قیمت نفتخام پایین آمده پس چرا قیمت فرآورده پایین نمیآید میگوید: مردم به این موضوع توجه نمیکنند که برای اینکه فرآورده ارزان شود باید عرضه صنعت پالایش نیز کاهش یابد ولی در کوتاهمدت این امکان وجود ندارد و عرضه تا زمانی که صنعت با حداکثر ظرفیت تولید میکند ثابت است.به گفته وی، در واقع قلب تحلیل اقتصادی این است که قیمت حسابداری کامودیتی ورودی اهمیتی ندارد بلکه «مقدار عرضه» توسط یک صنعت است که قیمت تعادلی محصول خروجی آن را تعیین میکند.
وقتی صنعت پالایش ظرفیت خالی داشته باشد، طبعا نفتخام ارزانتر باعث افزایش تولید فرآورده و کاهش قیمت فرآورده در بازار نهایی میشود.
ولی وقتی صنعت پالایش تقریبا نزدیک به ظرفیت کامل در حال کار است، حتی اگر ورودی ارزان شود امکان افزایش خروجی وجود ندارد و منحنی عرضه فرآورده سر جایش میماند.
در این حالت نفتخام فراوان و ارزان صرفا تبدیل به یک «رانت» برای صنعت میانی یعنی پالایش میشود.قدوسی اظهار داشت: ما این را برای سالها در مورد نفت WTI آمریکا دیدیم. تا قبل از ۲۰۱۵ صادرات نفت آمریکا ممنوع بود و تولیدکنندگان WTI بازاری جز پالایشگاههای داخلی نداشتند که آنها با ظرفیت کامل تولید میکردند.انقلاب شیل باعث افزایش جدی تولید WTI شد ولی این موضوع اثری روی قیمت فرآورده نداشت و فقط باعث شد که قیمت نفت ورودی افت کند و پالایشگاههای داخل آمریکا به شدت سود کنند.پس حرف غیربدیهی و کلیدی ما این است که وقتی ظرفیت صنعت میانی (پالایش، صنعت غذایی، ترمینال مایعسازی، واحد ذوب و…) محدود و صنعت در ظرفیت کامل باشد، یک شوک مثبت به سمت عرضه بالادست، هیچ تغییری در قیمت محصول نهایی به وجود نمیآورد و صرفا تبدیل به رانتی برای حلقه میانی (پالایش) میشود.
از طرفی به گفته وی در تعیین سودآوری نسبی بالادست و پالایش باید به چند مورد توجه شود:
۱) آیا شوک مربوط به عرضه است یا شوک تقاضا یا هر دو؟
۲) وضعیت بخش بالادست و میانی در منحنی عرضه (هزینه) کجاست.
بر همین اساس این اقتصاددان معتقد است وقتی شوک غالب، شوک عرضه بالادست باشد، همبستگی بین قیمتهای نفت و اسپرد «منفی» میشود.
در این حالت شوک مثبت به بازار نفت باعث «کاهش» قیمت نفتخام و «افزایش» سودآوری صنعت پالایش میشود که مطابق نمودار ۱ این را دهه هشتاد شاهد بودیم.
اما وقتی شوک غالب، شوک «تقاضای فرآورده» باشد، همبستگی بین قیمتهای نفت و اسپرد «مثبت» میشود، چون شوک مثبت فرآورده باید از مسیر تقویت تقاضای هر دو بخش عبور کند و هر دو در یک جهت منتفع میشوند یا زیان میکنند.
پس به همین دلیل پیشبینی میشود هیچ رابطه خاصی بین «قیمت نفتخام» و «سود پالایشگاهها» وجود ندارد چون متناسب با اینکه شوک عرضه باشد یا شوک تقاضا همبستگی مقطعی میتواند مثبت یا منفی شود و همبستگی کل نزدیک صفر میشود.
بر همین اساس در تحلیل شرایط امروز بازار نفت نیز درمییابیم که هم شوک عرضه داریم (توافق روسیه و عربستان) و هم شوک تقاضا (کرونا) در نتیجه تاکنون صنعت پالایش و بالادست به شدت زیان کردهاند. اگر هم اوپک و بقیه بتوانند ۱۳-۱۲ میلیون بشکه از تولید بکاهند (شوک منفی عرضه) بخش بالادست منتفع و بخش پالایش بیشتر متضرر میشود.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد