دیپلماسی در حاشیه
جهان‌صنعت – رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روزهای پایانی هفته‌ای که گذشت دست‌کم در دو اظهارنظر مطبوعاتی جداگانه درباره پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی سخن گفته و ازقضا در هر دو مورد نیز تاکید کرده که تنها راه‌حل و فصل بحران هسته‌ای ایران، دیپلماسی و مذاکره است. نکته‌ای که اگرچه سیدعباس عراقچی درقامت رییس دستگاه دیپلماسی ایران نیز در آخرین سخنان و مواضع خود در روزهای گذشته آن را مورد تاکید قرار داده اما در عین حال در اینکه مواضع توام با نگرانی گروسی به‌واقع ناشی از نگرانی بوده یا نوعی تهدید به حساب می‌آید، ابراز بی‌اطلاعی کرده و هشدار داده که طرفین مقابل نباید بار دیگر تجارب شکست‌خورده پیشین را تکرار کنند!
همزمان آنچه بیش از این مواضع عراقچی باعث شده احتمال همکاری ایران با آژانس و تلاش برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای راهکاری دور و بعید جلوه کند، دیگر سخنان عراقچی در روزهای گذشته است. وزیر امور خارجه که همزمان با فرا رسیدن روزهای پایانی هفته گذشته، در سفری استانی راهی مشهد شده بود، در چند سخنرانی و موضع‌گیری مختلف در جریان این سفر به تشریح و تبیین اهداف و ماموریت‌های دستگاه دیپلماسی پرداخت و در کمال شگفتی اشاره چندانی به تلاش برای احیای مسیر دیپلماسی و ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای نداشت. او که به‌منظور شرکت در اختتامیه دومین اجلاس منطقه‌ای دیپلماسی استانی راهی استان خراسان رضوی شده بود، پیوسته از لزوم اتکا به توانمندی‌های داخلی و ظرفیت‌های ملی برای رشد کشور تاکید کرد و با اشاره به «نقش تسهیلگری و راهگشایی وزارت خارجه در روابط اقتصادی خارجی کشور»، ماموریت مهم وزارتخانه تحت امرش را «بی‌اثرسازی و خنثی‌سازی تحریم‌ها» عنوان کرد.
استقبال گروسی از پایبندی ایران به ان‌پی‌تی
رافائل گروسی که در روزهای گذشته در گفت‌وگو با روزنامه سوییسی «لوتن» درباره برنامه هسته‌ای ایران اظهارنظر کرده، در بخشی از سخنانش با اشاره به امکان بازگشت بازرسان آژانس به ایران گفته: «پس از جنگ ۱۲روزه ایران می‌توانست روابط خود با جامعه بین‌المللی را قطع کند و از معاهده عدم اشاعه خارج شود اما چنین نکرد.» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با استقبال از این رویکرد ایران گفته است که سعی دارد ضمن حفظ فضای دیپلماتیک، تماس‌ها و ارتباطات خود را با سید عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران گسترش دهد. او در عین حال می‌گوید: «فعلا تهران فقط به‌صورت محدود بازرسان ما را می‌پذیرد. کشور به‌دلیل نگرانی از امنیت خود محدودیت‌هایی بر بازرسی‌ها اعمال کرده است. ایرانی‌ها دچار تردید هستند که این را درک می‌کنم اما اگر دیپلماسی شکست بخورد، بیم آن دارم که دوباره از زور استفاده شود.» این سخنان گروسی در واقع همان بخش از سخنان اوست که با واکنش عراقچی نیز روبه‌رو شده است. با این حال گروسی در پاسخ به پرسش دیگر خبرنگار این نشریه سوییسی درباره میزان خسارات وارده به تاسیسات هسته‌ای ایران در جریان جنگ ۱۲روزه ضمن تایید اینکه «خسارات شدید بوده»، ادعای دونالد ترامپ مبنی‌بر نابودی کامل توان هسته‌ای ایران را تکذیب کرد و گفت: «دانش هسته‌ای ایران از بین نرفته است، همچنین سانتریفیوژهایی که امکان غنی‌سازی اورانیوم را می‌دهند، قابل بازسازی هستند. در نهایت ایران همچنان اورانیوم غنی‌شده در اختیار دارد به‌ویژه ۴۰۰ کیلوگرم با غنای ۶۰ درصد.» او در حالی بار دیگر تاکید کرده که ایران تنها یک گام تا دستیابی به اورانیوم لازم برای سلاح هسته‌ای فاصله دارد که در ادامه گفته: «ما مدرکی نداریم که تهران درپی دستیابی به سلاح هسته‌ای باشد و برای اطمینان از اینکه چنین نیست، لازم است بازرسی‌ها از سر گرفته شود. رافائل گروسی همچنین در مصاحبه‌ای دیگر که با شبکه الجزایری AL24News انجام داده، «مساله برنامه هسته‌ای ایران» را ازجمله مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی آژانس خوانده و گفته: «امسال شاهد استفاده از زور در آن کشور بودیم؛ در چارچوب آنچه به‌اصطلاح «جنگ ۱۲روزه» نامیده می‌شود. در همین زمان ما در تلاش هستیم تا دوباره با ایران ارتباط برقرار کنیم تا بتوانیم کار بازرسی خود را ادامه دهیم.»
پاسخ عراقچی به اظهارات گروسی
چنانکه اشاره شد سید عباس عراقچی که همزمان با انتشار متن این دو مصاحبه مهم گروسی در مشهد به سر می‌برد، علاوه‌بر چند نوبت موضع‌گیری درباره اقدامات و راهبردهای دستگاه دیپلماسی، مشخصا به این سخنان گروسی نیز واکنش نشان داد و به بخشی از حرف‌های وی که در آن به بیم و هراس خود نسبت‌به شکست مسیر دیپلماسی اشاره کرده بود، گفت: «نمی‌دانم ایشان این حرف را از سر نگرانی زده یا تهدید اما کسانی که چنین تهدیدهایی می‌کنند، باید بدانند تکرار یک تجربه شکست‌خورده، نتیجه‌ای جز شکست دوباره برایشان نخواهد داشت.»
ماموریت‌های غیردیپلماتیک دستگاه دیپلماسی
با این همه اما چنانکه اشاره شد، آنچه به‌واقع محل نگرانی است، این رویکرد غیردیپلماتیک رییس دستگاه دیپلماسی ایران در مواجهه با بحران هسته‌ای است. عراقچی که در بیش از یک‌سالی که در راس وزارت امور خارجه فعالیت می‌کند، همواره به دلیل ضعف خلاقیت در اداره امور و عدم ارائه پیشنهادها و ابتکارهای دیپلماتیک در راستای حل‌وفصل بحران هسته‌ای ایران مورد انتقاد کارشناسان این حوزه بوده، در حالی که به‌منظور شرکت در اختتامیه دومین اجلاس منطقه‌ای دیپلماسی استانی راهی مشهد شده بود، ماموریت مهم وزارت امور خارجه را «بی‌اثرسازی و خنثی‌سازی تحریم‌ها» و «تامین نیازهای کشور» عنوان کرد. او که در یک نشست مطبوعاتی در حاشیه این مراسم اختتامیه حاضر شده بود، در بخش دیگری از سخنانش نیز گفت: «نقاط ضعف کشور صرفا ناشی از تحریم‌ها و فشارهای خارجی نیست. هرچند این تحریم‌ها آسیب‌ها و هزینه‌هایی را به همراه دارند.» به‌گفته عراقچی، زمانی می‌توان از تحریم‌ها گلایه کرد که تمامی ظرفیت‌های داخلی به‌کار گرفته شده باشند؛ موضعی که اگرچه موضعی صحیح و معقول به نظر می‌رسد اما در عین حال این نگرانی را ایجاد می‌کند که دستگاه دیپلماسی عملا تحریم‌ها را پذیرفته و دنبال رفع آن نیست بلکه صرفا دنبال راهکارهایی است که این تحریم‌های کمرشکن اقتصادی را «بی‌اثر» کند. راهبردی که دست‌کم در تمام این سال‌ها و دهه‌های گذشته، آرزوی مسوولان دیپلماسی کشور بوده و تقریبا در هیچ دوره‌ای نیز محقق نشده است. این در حالی بود که وزیر امور خارجه در بخش دیگری از این سفر استانی، در نشستی با شماری از نخبگان و اندیشه‌ورزان استان خراسان رضوی نیز شرکت کرد و در سخنان خود عملا به‌جای تمرکز بر اولویت‌ها و وظایفی که به‌عنوان وزیر «امور خارجه» کشور برعهده دارد، از لزوم توجه و اتکا به «توان داخلی» سخن گفت. نکته‌ای که البته باید موردتوجه مجموعه دولت باشد اما احتمالا وزیر امور خارجه، آخرین فردی است که در این حوزه، مسوولیت دارد!
عراقچی در بخش دیگری از سخنانش در این نشست، ادعاهایی حتی عجیب‌تر از این را نیز مطرح کرد. او با اشاره به سفر چندی پیش خود به اوگاندا به‌منظور شرکت در اجلاس جنبش عدم تعهد، از حمایت کشورهای عضو این جنبش از ایران در مواجهه با فعال‌سازی مکانیسم ماشه سخن گفت و مدعی شد که «برخی رسانه‌ها» از این حمایت «با عنوان تقسیم جهان به دو جبهه -اکثریت حامی ایران و اقلیت حامی آمریکا- یاد کردند.» او سپس بار دیگر به تشریح ماموریت‌های دستگاه دیپلماسی پرداخت و صراحتا گفت: «ماموریت مهم‌تر از رفع تحریم‌ها، بی‌اثر کردن آنهاست!»
