دلجویی از روس‌ها یا خوش‌رقصی تندروها
علیرضا کیانپور- قریب به ۱۰روز از زمانی‌که تندروها کارزاری را در شبکه‌های اجتماعی به راه انداخته و خواستار «محاکمه روحانی و ظریف» شده‌اند، می‌گذرد؛ هرچند اگر این هشتگ را در یکی از چند شبکه اجتماعی پرکاربرد همچون ایکس(توئیتر) یا همین عبارت را در یکی از موتورهایی همچون گوگل جست‌وجو کنید، می‌بینید که این چندمین‌بار در سال‌های اخیر است که چنین کارزاری کلید خورده و اگرچه هرگز به نتیجه مورد ادعای این طیف از نیروهای سیاسی که همان «برخورد قضایی» با رییس‌جمهور و وزیر امور خارجه ایران در دولت‌های یازدهم و دوازدهم باشد، نزدیک هم نشده اما این به‌معنای آن نیست که این هجمه‌های مجازی بی‌اثر بوده‌اند؛ تاجایی‌که به باور برخی ناظران حتی ساده‌انگاری است که تصور کنیم تاثیر موردنظر و نتیجه مطلوب برای افرادی که چنین کارزارهایی را کلید زده و می‌زنند، لزوما برخورد قضایی و قانونی باشد. چه آنکه کارزارهایی همچون آنچه اکنون از آن صحبت می‌کنیم، در اغلب اوقات با اهدافی به‌جز آنچه صراحتا ابراز می‌کنند، به راه می‌افتند و در بسیاری از اوقات، هدف اصلی همان فضاسازی منفی و مشخصا ایجاد فضایی است که در آن چهره‌های سیاسی که هدف این حملات قرار گرفته‌اند، دیگر قادر به کنشگری و موضع‌گیری نباشند و همزمان دیگر چهره‌های موثر در فضای سیاسی نیز یا با این کارزارها همراه شوند یا همچون کسانی که هدف حملات قرار گرفته‌اند، سکوت اختیار کنند.
همراهی رییس مجلس با اکانت‌های دلواپسان بی‌نام و نشان
اتفاقی که صبح روز گذشته در صحن علنی مجلس رقم خورد، مصداقی آشکار از این دست هجمه‌های سیاسی-رسانه‌ای تندروها بود. زمانی که رییس مجلس نیز بدون توجه به اینکه با اظهاراتش، در زمین چه کسانی بازی می‌کند، با کارزار مجازی تندروها علیه رییس‌جمهور و وزیر خارجه پیشین ایران در دولت‌های یازدهم و دوازدهم همراه شد و هم‌صدا با تندروها و دلواپسانِ هرگونه تعامل ایران با جامعه جهانی، عملا علیه حق اظهارنظر و آزادی بیان دو تن از چهره‌های شاخص سیاسی کشور اعلام موضع کرد! محمدباقر قالیباف که در بخشی از نطق پیش از دستور خود در نشست علنی روزگذشته، نامه ایران، چین و روسیه به شورای امنیت درمورد لغو قطعنامه۲۲۳۱ را «نمادی از همبستگی استراتژیک این سه قدرت بزرگ» ارزیابی کرد و علاوه‌بر آن، از اینکه این سه کشور، به‌تعبیر او، «با صراحت اعلام کردند که تلاش‌های سه کشور اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم موسوم به اسنپ‌بک، از اساس فاقد اعتبار حقوقی است» استقبال کرد، در ادامه مدعی شد که حسن روحانی و جواد ظریف به‌عنوان رییس‌جمهور و وزیر خارجه ایران در سال‌های نه‌چندان دور، با اظهارات اخیرشان، به مسیر «همکاری‌های راهبردی ایران با روسیه» لطمه زده‌اند. رییس مجلس که بنابر قانون اساسی، باید از حقوق شهروندی و اساسی تمامی شهروندان این کشور صیانت کند، پس از آنکه تاکید کرد «همه سلایق سیاسی باید در این برهه حساس از موضع چین و روسیه حمایت کنند»، گفت: «در همین راستا لازم می‌دانم انتقاد صریح خود را نسبت‌به مواضع رییس‌جمهور و وزیر خارجه اسبق‌مان اعلام کنم که دقیقا در شرایطی که مسیر همکاری‌های راهبردی ما با کشور روسیه در حال پیشرفت است، با مواضع خود به این مسیر لطمه زدند.» البته که روشن نیست اشاره قالیباف به کدام سخن حسن روحانی بوده است چراکه روحانی دست‌کم در مدت اخیر، در مورد روسیه اظهارنظر نکرده و آنچه در ارتباط با دولت چین به زبان آورده نیز صرفا واکنشی بود به انتقادهایی که علیه سیاست خارجی دولتش مطرح شده است. عجیب‌تر آنکه قالیباف در حالی این‌چنین در نقد مواضع روحانی اعلام موضع کرده که روحانی در واکنش به انتقادها به سیاست خارجی دولتش در قبال چین صرفا گفته بود که بیشترین توافق با کشورهای شرقی به‌ویژه چین در دولت او رقم خورده است؛ آن‌هم در حالی که هم روسیه و هم چین، در تمام تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران مشارکت داشته‌اند! چنانکه به‌گفته روحانی، «در جریان صدور آن شش‌قطعنامه‌ای که در سال‌های۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ علیه ایران صادر شد، هم روسیه رای مثبت داد، هم چین.»
واکنش آشنا به نطق جنجالی قالیباف
جالب آنکه این نکته که روحانی در مدت اخیر، به هیچ عنوان درباره روس‌ها اعلام موضع نکرده، تنها ساعتی پس از انتقاد قالیباف در صحن علنی مجلس، ازسوی حسام‌الدین آشنا، مشاور فرهنگی روحانی در دوران ریاست‌جمهوری نیز مورد تاکید قرار گرفت. آشنا که از طریق حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس(توئیتر) به نطق پیش از دستور قالیباف واکنش نشان می‌داد، خطاب به رییس مجلس نوشت: «۱. خوب نیست هر نوشته‌ای را که ه می‌دهند با صدای بلند بخوانید. ۲. تا آنجا که می‌دانیم آقای روحانی اخیرا درباره روسیه بیانی نداشته‌اند. ۳. جمع بستن چین و روسیه در مواضع و تحلیل‌های مسوولان نظام، شایسته نیست.»
افشاگری ظریف علیه حاکمان کرملین
با این همه اما آنچه حتی بیش از هجمه نابهنگام قالیباف علیه روحانی محل تامل بود، انتقادهای او به مواضع اخیر ظریف بود. چه آنکه ظریف مشخصا در واکنش به روایت عجیب و خلاف واقع سرگئی‌لاوروف درباره چگونگی اضافه شدن بند مربوط به مکانیسم‌ماشه در متن برجام، ناگزیر به اظهارنظر شده بود و طبیعتا اگر ابتدا وزیر خارجه روسیه ادعاهای خلاف واقع خود را مطرح نمی‌کرد، طبیعتا وزیر خارجه پیشین ایران نیز کلامی درباره روابط ایران و روسیه به زبان نمی‌آورد. ماجرا از این قرار بود که لاوروف چندی پیش در اظهاراتی بحث‌انگیز مدعی شده بود که «ما از مکانیسم ماشه شگفت‌زده شدیم اما اگر شریک ما این فرمول را که صراحتا یک دام حقوقی بود پذیرفته، ما دلیلی برای مخالفت نداشتیم. می‌توانم درک کنم چرا ظریف از چنین فرمول غیرمتعارفی حمایت کرد، ایران قصد نقض برجام را نداشت و مطمئن بود کسی نمی‌تواند به نقض آن متهمش کند اما آنچه رخ داد این بود که ایران توافق را نقض نکرد بلکه آمریکا از آن خارج شد و اروپایی‌ها نیز به تعهدهای خود عمل نکردند. پس از آن، دوباره شروع به درخواست امتیازات جدید از ایران کردند. از آنجا که شما به ظریف اشاره کردید، این [مکانیسم] تا حد زیادی مخلوق خود او بود.»
ظریف نیز پس از ۴۸ساعت سکوت در مقابل این سخنان خلاف واقع لاوروف، بالاخره وقتی در نشستی با پرسش خبرنگاران در این رابطه مواجه شد، ناگزیر به پاسخگویی شد و تاکید کرد که مکانیسم ماشه درواقع جایگزینی بود برای پیشنهاد «بسیار بدی» که روس‌ها و فرانسوی‌ها مطرح کرده بودند. او گفت: «در جریان مذاکرات اتمی آقای لاوروف و فرانسوی‌ها پیشنهادی در مورد وضعیت قطعنامه‌های گذشته شورای امنیت علیه ایران دادند که خیلی بد بود و ما تلاش زیادی کردیم تا آن پیشنهاد را کنار بگذاریم.» نکته عجیب‌تر درباره ادعاهای خلاف‌واقع لاوروف، آنکه آنچه او گفته بود، نه‌تنها با اسنادی که پیشتر ظریف در کتاب خود با عنوان «راز سر به مهر» در این رابطه منتشر کرده بود، در تضاد بود بلکه با روایتی که وندی شرمن، مذاکره‌کننده ارشد آمریکایی نیز در کتاب «ترس یعنی شکست؛ درس‌هایی درباره شجاعت، قدرت و سرسختی» مطرح کرده بود، در تضاد و تناقض بود. با این همه اما احتمالا آنچه این‌چنین موجب دلخوری و عصبانیت تندروها و حتی رییس مجلس شده، ادامه سخنان ظریف است و آنچه او درباره خطوط قرمز کرملین گفته بود. آنجا که ظریف مشخصا از دو خط قرمز کرملین سخن گفته و تاکید کرده بود که روس‌ها معتقدند که «اولا ایران نباید هیچ‌وقت با دنیا روابط آرام داشته باشد» و «ثانیا نباید با دنیا به درگیری برسد.» او همچنین گفته بود که «روابط عادی ایران با دنیا، خط قرمز روس‌هاست.» وزیر خارجه ایران در دولت حسن روحانی همچنین در بخش دیگری از افشاگری خود، از نقش مسکو در افشای پرونده ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه پرده برداشته و گفته بود «روس‌ها هم سفر حاج قاسم به مسکو را خبری کردند و هم ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه در جنگ اوکراین را فاش کردند!» آن‌هم درحالی‌که بسیاری از ناظران بر این باورند که همین بحث کمک پهپادی تهران به مسکو در جنگ اوکراین بود که باعث شد تروئیکای اروپایی به‌سمت فعال‌سازی مکانیسم‌ماشه گام بردارد؛ نکته‌ای که پیش از آن در زمان ریاست‌جمهوری ابراهیم رییسی نیز باعث شد پروژه احیای برجام هرگز به نتیجه نرسد.
تحلیل نمازی درباره حمله قالیباف به روحانی و ظریف
در شرایطی‌که اما برخی ناظران کماکان امیدوار بودند که عقلانیت از طریق ریاست مجلس بر پارلمان حاکم شود و قالیباف مانع از ادامه حملات گاه و بی‌گاه نمایندگان نزدیک به جبهه پایداری علیه روحانی و ظریف شود، دیروز این شخص قالیباف بود که تحت‌تاثیر کارزارهای مجازی و غیرمجازی تندروها قرار گرفت و در بخشی از نطق پیش از دستور خود «صراحتا» به رییس‌جمهور و وزیر خارجه ایران در بازه هشت‌ساله ۹۲ تا ۱۴۰۰ تاخت. این در حالی است که علی‌محمد نمازی، عضو ارشد حزب کارگزاران سازندگی که سابقه نمایندگی مجلس را نیز در کارنامه دارد، در تحلیل دلایل این هم‌صدایی قالیباف با تندروهای پارلمان به «جهان‌صنعت» می‌گوید: «یکی از ویژگی‌های حاکمیت یکدست این است که تحمل انتقاد و صدای مخالف را ندارد. درواقع از آنجا که پیوسته همه اطرافیان افراد صاحب قدرت در این دست حکومت‌ها، از آنان تعریف و تمجید کرده و به قول معروف مدح‌شان را می‌گویند، این افراد تحمل کوچک‌ترین صدای مخالف را هم ندارند.» او در عین حال با تاکید بر اینکه «کشور به‌لحاظ مسائل مختلف سیاست خارجی به‌شدت دچار مشکل است»، گفت: «متاسفانه عده‌ای با ساده‌انگاری خیال می‌کنند چون روسیه و چین در مقابل مکانیسم‌ماشه موضع گرفته‌اند، لزوما باید به آنها اعتماد کرد و این، تنها راه نجات کشور است. به همین دلیل هم همین که آقایان روحانی یا ظریف با اشاره به تاریخچه مراودات ایران با روسیه و چین، نسبت‌به پیامدهای اتکای صرف به این دو کشور هشدار می‌دهند، رییس مجلس و دیگر تندروهای مجلس برآشفته شده و انتقاد می‌کنند که چرا رییس‌جمهور و وزیر خارجه پیشین طوری حرف زده‌اند که خارجی‌ها را ناراحت کرده‌اند!»
واکنش به ابراز نارضایتی روس‌ها یا خوش‌رقصی تندروها
نمازی با طرح این پرسش که «مگر مواضع مقام‌های پیشین یک کشور چقدر موثر است؟!» گفت: «انتقاد آقایان روحانی و ظریف به‌عنوان رییس‌جمهور و وزیر خارجه پیشین کشور که تاثیر واقعی بر مسائل دو کشور ندارد. حتی مواضع شخص رییس‌جمهور کنونی و دیگر کسانی که در حال حاضر در دولت مسوولیت دارند هم تاثیر چندانی در این مناسبات بین‌المللی ما ندارد؛ چه برسد به کسانی که هم‌اکنون مسوولیت ندارند.» او همچنین گفت: «به هر حال ممکن است علت این حملات شدید به آقایان روحانی و ظریف این باشد که یا روس‌ها ابراز نارضایتی کرده‌اند یا آقای قالیباف و دیگر نمایندگان راسا در مقام دلجویی از روس‌ها و هجمه علیه مسوولان پیشین ایران برآمده و به‌قول معروف خوش‌رقصی کرده باشند اما در هر دو حالت، این هجمه و انتقاد به آقایان روحانی و ظریف به صرف اینکه مواضع‌شان را مطرح کرده‌اند، اقدامی نادرست و نامعقول است.» این عضو ارشد حزب کارگزاران سازندگی با اشاره به پیشینه تاریخی روابط روس‌ها با ایران و حمایت‌هایی که در برخی بزنگاه‌های خاص، ازسوی بعضی نمایندگان و چهره‌های سیاسی داخلی از روس‌ها شده، گفت: «این رفتاری است که در گذشته نیز بعضی با استعمارگران می‌کردند!»
تاثیرپذری رییس مجلس از کارزارهای افراطیون
نمازی همچنین با اشاره به تاثیرپذیری قالیباف از کارزارهای رسانه‌ای و مجازی تندروها علیه روحانی و ظریف گفت: «باتوجه به اینکه اداره کشور چندان براساس اصول و معیارهای دموکراتیک نیست، متاسفانه شاهدیم که برخی مقام‌ها، به‌شدت تحت‌تاثیر این دست فشارهای سیاسی و کارزارهای رسانه‌ای تندروها قرار می‌گیرند و در راستای خواست افراطیون گام برمی‌دارند.» این نماینده پیشین مجلس همچین تمامی بازیگران خرد و کلان کشور در سطوح مختلف را خطاب قرار داد و به آنان توصیه کرد که «در راستای منافع ملی ایران گام بردارند.» او با یادآوری اینکه «روس‌ها چه در دوران کنونی، چه در دوران اتحاد جماهیر شوروی و چه حتی پیش از آن، پیوسته دنبال اقدامات استعمارگرانه بوده و هنوز هم با همان رویکرد به ایران نگاه می‌کنند»، گفت: «ما باید آنچه را به‌نفع کشورمان است، مدنظر قرار دهیم و وارد بحث‌ها و بازی‌های آنان نشویم.»
