در بورس کالا خبری از رکود نیست!
سمیه حاتمی‌امین- بورس کالای ایران در هفته‌ای که گذشت، صحنه معاملات گسترده، متنوع و پرمخاطبی بود؛ از رونق صادرات در تالار کیش تا ثبت رکوردهای تازه در بازار مشتقه و ابزارهای مالی. در همین بازه بیش از ۳/۲میلیون تن کالا در بازار فیزیکی معامله شد و ۱۰شرکت بزرگ بورسی توانستند با فروش مجموعا ۸/۱۸هزار میلیارد تومان، نبض معاملات را در دست بگیرند. در بخش صادرات، تالار کیش با دادوستد بیش از ۱۷۰هزار تن انواع کالا از جمله قیر، گوگرد، گندله و کنسانتره سنگ‌آهن عملکردی قدرتمند ثبت کرد. قیر همچنان پیشتاز تقاضای صادراتی بود و سهم بالایی از معاملات دلاری و ریالی را به خود اختصاص داد. در پایان هفته نیز بیش از ۱۸۲هزار تن محصول در تالارهای مختلف جابه‌جا شد که نشان از تداوم پویایی بازار دارد. همزمان ابزارهای مالی بورس کالا نیز هفته‌ای پرنوسان را پشت سر گذاشتند. معاملات گواهی سپرده، صندوق‌های کالایی، قراردادهای آتی و اختیار معامله طلا و نقره، مجموعا از ۷/۷هزار میلیارد تومان فراتر رفت. طلا با رکورد ۷/۲همتی ستاره این بازار بود و نقره نیز با جذب سرمایه‌گذاران مسیر رشد را ادامه داد. در بازار زعفران شاهد تحرکات جدی در هر سه بستر معاملاتی بودیم: آتی، گواهی سپرده و صندوق‌های کالایی. افزایش موقعیت‌های تعهدی و مشارکت بالای سرمایه‌گذاران حقیقی از رشد نسبی این بازار حکایت دارد. در کنار عملکرد معاملاتی، بورس کالا با اجرای ۱۴اقدام نوآورانه در حوزه ابزارهای مالی، اوراق، بازار فیزیکی و زیرساخت‌ها، گام‌هایی بلند برای تبدیل شدن به بازوی تامین مالی بخش تولید برداشت؛ تحولاتی که از نگاه تحلیلگران، مسیر آینده بورس را به سمت تاثیرگذاری عمیق‌تر در اقتصاد ملی هدایت می‌کند.
رونق معاملات صادراتی کیش
در هفته‌ای که گذشت تالار صادراتی بورس کالای ایران در جزیره کیش میزبان معامله بیش از ۱۷۰هزار تن انواع کالا بود؛ آماری که نشان از پویایی قابل‌توجه در بازار صادراتی این بورس دارد. براساس آمار عملکرد هفتگی، در این مدت مجموعا ۱۷۰هزار و ۳۱تن انواع محصولات شامل قیر، عایق رطوبتی، کنسانتره و گندله سنگ‌آهن و گوگرد در تالار کیش دادوستد شد. در میان این محصولات قیر بیشترین سهم را در حجم و ارزش معاملات به خود اختصاص داد و در دو قالب دلاری و ریالی عرضه شد. از مجموع قیر معامله‌شده، ۵۸هزار و ۸۹۶تن با ارزآوری ۱۸میلیون و ۷۸۵هزار دلار به شکل دلاری فروخته شد، همچنین ۵۴هزار و ۱۶۰تن دیگر به‌صورت ریالی و با ارزشی بالغ بر ۴/۱هزار میلیارد تومان مورد معامله قرار گرفت. این آمار نشان‌دهنده تقاضای پررنگ برای قیر صادراتی ایران به ویژه در بازارهای منطقه‌ای است. در کنار قیر بخش قابل‌توجهی از معاملات نیز به مواد معدنی اختصاص داشت. در این هفته ۲۰هزار تن کنسانتره سنگ‌آهن با ارزش تقریبی ۱۱۴میلیارد تومان و ۲۰هزار تن گندله سنگ‌آهن به ارزش ۱۴۵میلیارد تومان به فروش رسید، همچنین ۱۵هزار و ۵۰۰تن گوگرد به ارزش ۲۹۵میلیارد تومان در تالار صادراتی دادوستد شد؛ رقمی که بیانگر جایگاه تثبیت‌شده گوگرد ایرانی در بازارهای بین‌المللی است. یک‌هزار و ۴۷۵تن عایق رطوبتی نیز با ارزشی بالغ بر ۳۹میلیارد تومان به فروش رسید تا تنوع کالاهای صادراتی در تالار کیش همچنان حفظ شود.
پایان پرمعامله هفته
بورس کالای ایران در آخرین روز معاملاتی هفته، شاهد جابه‌جایی پرحجم بیش از ۱۸۲هزار تن انواع کالا در تالارهای مختلف خود بود؛ آماری که نشان از رونق نسبی معاملات در پایان هفته دارد. براساس داده‌های معاملاتی روز چهارشنبه ۵شهریور، در مجموع ۱۸۲هزار و ۸۷۵تن محصول در تالارهای بورس کالا دادوستد شد. بخش عمده‌ای از این معاملات مربوط به تالار صنعتی بود که با ثبت معامله ۷۳هزار و ۵۷۵تن محصول، سهم مهمی در عملکرد روزانه به خود اختصاص داد. ترکیب معاملات این تالار شامل ۵۴هزار و ۶۴۰ تن میلگرد، ۱۸هزار و ۹۵۰تن ورق و یک‌هزار و ۶۰۰ تن شمش بود؛ محصولاتی که همچنان نقش محوری در بازار فلزات دارند. تالار صادراتی کیش نیز در این روز فعال بود و توانست ۶۳هزار و ۱۹۶تن انواع کالا را به بازارهای هدف صادر کند. در همین حال تالار پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی میزبان معامله ۳۰هزار و ۱۶۲تن قیر، مواد پلیمری و گوگرد کلوخه بود که تنوع و گستره معاملات این تالار را نشان می‌دهد. تالار حراج همزمان نیز در این روز دادوستد ۸هزار و ۹۲۰تن سیمان را به ثبت رساند. در تالار فرعی نیز ۴هزار و ۳۰۹تن کالا معامله شد، همچنین تالار حراج باز با حجم معاملاتی معادل ۲هزار و ۷۱۳تن، میزبان محصولات متنوعی از جمله مواد پلیمری و مس کاتد بود. این آمارها نشان می‌دهد بورس کالا در آخرین روز کاری هفته با عملکردی گسترده و متنوع در بخش‌های مختلف جایگاه خود را به‌عنوان مرجع مبادله کالایی کشور تثبیت کرده است.
حرکت پرنوسان زعفران در۳ بازار
بازار زعفران بورس کالای ایران در روز چهارم شهریورماه با ثبت معاملات متنوع در سه بخش آتی، صندوق‌های کالایی و گواهی سپرده، یکی از روزهای فعال خود را پشت سر گذاشت. در بازار آتی، تعداد ۰۷۲/۱ قرارداد زعفران نگین منعقد شد که معادل ۱۰۷کیلوگرم زعفران بوده و ارزشی بیش از ۱۲میلیارد تومان داشت. این معاملات در سررسیدهای شهریور و دی متمرکز بود و منجر به افزایش ۱۸۵موقعیت تعهدی باز در نماد زعفران نگین شد. رشد موقعیت‌های باز، نشانه‌ای از افزایش تمایل فعالان به حفظ موقعیت‌های خرید و فروش تا زمان سررسید است. در بخش صندوق‌های کالایی مبتنی بر زعفران نیز تحرکاتی جدی به ثبت رسید. حجم معاملات صندوق‌ها به ۳میلیون و ۸۸۹هزار واحد رسید و ارزش معاملات از ۱۷میلیارد تومان فراتر رفت. مشارکت حقیقی‌ها در معاملات این صندوق‌ها قابل توجه بود. در صندوق سحرخیز، ۶۹درصد خریدها و ۶۸درصد فروش‌ها توسط اشخاص حقیقی انجام شد. این نسبت‌ها برای صندوق نهال نیز ۶۲درصد در سمت خرید و ۸۹درصد در سمت فروش گزارش شد. بازار گواهی سپرده زعفران نیز همچنان فعال باقی مانده است. در این روز ۱۲هزار و ۵۹۴گواهی سپرده معامله شد و ارزش معاملات به حدود ۵/۱میلیارد تومان رسید. گسترش ابزارهای معاملاتی و افزایش مشارکت سرمایه‌گذاران خرد سبب شده زعفران از یک محصول کشاورزی صرف به بازاری مالی با عمق نسبی تبدیل شود.
رکورد تازه طلا در بازار مشتقه
در جریان آخرین روز معاملاتی بورس کالا ابزارهای مالی مبتنی بر طلا در بورس کالای ایران با ثبت رکوردهای تازه‌ای در ارزش معاملات همراه بودند. مجموع ارزش معاملات گواهی سپرده طلا در این روز از مرز ۷/۲هزار میلیارد تومان (همت) عبور کرد؛ عددی که از سطح بالای تقاضا برای این ابزارهای معاملاتی حکایت دارد. در بازار گواهی سپرده ۲میلیون و ۳۹۷هزار و ۷۳۵گواهی شمش طلا معادل ۲۴۰کیلوگرم طلا مورد معامله قرار گرفت که ارزشی بالغ بر ۵/۲همت داشت. ۲هزار و ۶۴۷گواهی سکه طلا نیز به ارزش ۲۲۹میلیارد تومان دادوستد شد. این ترکیب مجموع معاملات گواهی‌های مبتنی بر طلا را به رقم قابل‌توجه ۷/۲همت رساند. در کنار آن صندوق‌های طلا نیز روز پرحجمی را پشت سر گذاشتند. در مجموع ۷۲۰میلیون واحد از صندوق‌های طلای قابل معامله (ETF) در بورس خرید و فروش شد و ارزش این معاملات به بیش از ۷/۴هزار میلیارد تومان رسید. در این میان صندوق طلای لوتوس با سهم ۱۸درصدی از نسبت ارزش معاملات آتی به دارایی پایه، پیشتاز بازار بود. معاملات ابزارهای مشتقه نیز در این روز فعال بود. در بازار اختیار معامله طلا، بیش از ۱۰۱هزار قرارداد با ارزشی در حدود ۳۸میلیارد تومان منعقد شد. صندوق طلای لوتوس در این بخش نیز با سهم یک‌درصدی از نسبت حجم اختیار به معاملات دارایی پایه صدرنشین شد. در بازار آتی طلا نیز ۲۴۶۱قرارداد به ارزش ۱۱۲میلیارد تومان معامله شد و موقعیت‌های باز این بازار با افزایش ۱۶۸واحدی همراه بود که از تداوم حضور معامله‌گران در این بازار حکایت دارد.
بازار نقره زیر ذره‌بین معامله‌گران
بازار نقره بورس کالای ایران در انتهای هفته گذشته با ثبت معاملات در دو بخش گواهی سپرده و قراردادهای آتی شاهد جابه‌جایی مجموعا ۱۶۰کیلوگرم شمش نقره بود؛ عددی که از حضور فعال سرمایه‌گذاران در این بازار نوپا اما در حال گسترش حکایت دارد. در بخش گواهی سپرده ۱۰۷هزار و ۶۲۵گواهی نقره معادل ۱۰۸کیلوگرم شمش نقره مورد دادوستد قرار گرفت که ارزش این معاملات به حدود ۶/۱۲میلیارد تومان رسید. بازار گواهی سپرده نقره با وجود حجم نسبی محدود، به‌واسطه شفافیت قیمتی و نقدشوندگی بالا، توانسته توجه بخشی از سرمایه‌گذاران را به خود جلب کند. از سوی دیگر معاملات قراردادهای آتی نقره نیز با حجم ۵هزار و ۲۶۳قرارداد معادل ۵۳کیلوگرم نقره و با ارزشی بالغ بر ۳/۷میلیارد تومان به ثبت رسید. در پایان معاملات، موقعیت‌های باز در بازار آتی نقره به ۱۷۴کیلوگرم رسید. با این حال نسبت به روزهای گذشته کاهش ۲۷۱/۲موقعیت باز ثبت شد که بیانگر خروج برخی معامله‌گران از موقعیت‌های باز و احتمال کاهش انتظارات نوسانی در کوتاه‌مدت است. این افت موقعیت‌های باز می‌تواند نشانه‌ای از احتیاط معامله‌گران در برابر نوسانات کوتاه‌مدت یا نشانه‌ای از تثبیت قیمت‌ها در بازار نقره باشد. با این حال استمرار معاملات و حضور ابزارهای مختلف، از جمله گواهی سپرده و قرارداد آتی به شکل‌گیری بازار رسمی و ساختارمند برای فلزات گرانبهای غیر از طلا در بورس کالا کمک کرده است.
جهش بازارهای مالی بورس کالا
آخرین روز معاملاتی بازار مالی و مشتقه بورس کالای ایران با ثبت رکوردی تازه به پایان رسید. مجموع ارزش معاملات این دو بازار از ۷ هزار و ۷۰۰میلیارد تومان فراتر رفت و در قالب بیش از ۷۲۶میلیون قرارداد، ابزارهای متنوع مالی از جمله گواهی سپرده، صندوق‌های کالایی، قراردادهای آتی و اختیار معامله دست‌به‌دست شد. در بخش گواهی سپرده کالایی، بازار شاهد معامله بیش از ۵/۲میلیون گواهی بر دارایی‌های متنوع بود. سهم عمده این بخش به ۲میلیون و ۳۹۷هزار گواهی شمش طلا اختصاص داشت که با ارزشی بالغ بر ۵۰۹/۲میلیارد تومان معامله شد. ۱۰۷هزار گواهی شمش نقره با ارزش ۱۳ میلیارد تومان، ۲۶۴۷ گواهی سکه طلا به ارزش ۲۲۹میلیارد تومان و ۵۹۴/۱۲گواهی زعفران به ارزش ۲ میلیارد تومان نیز مورد دادوستد قرار گرفتند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری کالایی قابل معامله (ETF) نیز روز پررونقی را تجربه کردند. در این بخش، بیش از ۷۲۴میلیون واحد سرمایه‌گذاری به ارزش ۷۷۹/۴میلیارد تومان معامله شد. صندوق طلای عیار مفید (عیار) با بیشترین سهم از ارزش معاملات، پیشتاز صندوق‌ها بود. در بازار قراردادهای آتی تعداد ۷۹۶/۸قرارداد به ارزش ۱۳۲میلیارد تومان منعقد شد. بیشترین حجم این معاملات مربوط به قراردادهای آتی شمش نقره بود که با سهم ۵۹درصدی در صدر بازار آتی ایستاد. در این میان نماد لوتوس با مجموع ارزش نزدیک به ۹۷میلیارد تومان بیشترین ارزش معاملات را در میان قراردادهای آتی به خود اختصاص داد. در بازار اختیار معامله نیز تعداد ۱۰۱۷۰۳ قرارداد به ارزش ۳۳۸/۳میلیارد تومان به ثبت رسید. چهار نماد «شمش طلا»، «صندوق طلای لوتوس»، «جواهر» و «کهربا» فعال بودند که بیشترین ارزش معاملات به اختیار شمش طلا اختصاص یافت. در این بخش ۵۹۰/۵۵قرارداد اختیار خرید و فروش در نماد لوتوس نیز منعقد شد که سهم قابل‌توجهی از بازار را تشکیل می‌داد.
صف طویل عرضه در تالارهای کالایی
بورس کالای ایران در روز چهارشنبه ۵شهریور میزبان یکی از متنوع‌ترین و پرحجم‌ترین روزهای معاملاتی خود از حیث عرضه بود. در مجموع بیش از ۴۵۱هزار تن انواع کالا در تالارهای مختلف روی تابلو رفت؛ از محصولات فولادی و پتروشیمی گرفته تا مواد معدنی، قیر، مس و فرآورده‌های نفتی. تالار صادراتی که معمولا سهم مهمی از عرضه‌های هفتگی را به خود اختصاص می‌دهد در این روز با عرضه بیش از ۲۱۹هزار تن کالا در صدر قرار گرفت. محصولات ارائه‌شده در این تالار شامل ترکیبی از ۲۸۰/۱۰۰تن تختال فولادی، ۳۰۱/۵۲تن قیر، ۴۰هزار تن کنسانتره سنگ‌آهن، ۵۰۰/۱۵تن گوگرد، ۱۰هزار تن لوب‌کات، ۵۰۸/۱تن مواد شیمیایی و ۳۷۵تن عایق رطوبتی بود. این تنوع و حجم نشان‌دهنده جایگاه محوری بورس کالا در تقویت صادرات غیرنفتی است. در تالار صنعتی نیز عرضه‌ای قابل‌توجه به ثبت رسید. ۸۵۰/۱۶۸تن انواع محصول آماده معامله بود که از این میزان ۱۶۵/۱۶۸تن به محصولات فولادی و ۶۸۵ تن دیگر به مس اختصاص یافت. این ارقام گویای ادامه نقش پررنگ فلزات پایه در مبادلات صنعتی کشور است. تالار پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی هم با عرضه بیش از ۲۹هزار تن کالا فعال بود. اقلام عرضه‌شده شامل ۴۶۵/۲۳تن مواد شیمیایی، ۱۵۸/۲تن فرآورده نفتی، ۹۲۸/۱تن مواد پلیمری و ۵۰۰/۱تن سایر کالاها بود که پاسخگوی نیاز صنایع پایین‌دستی و زنجیره تامین کشور است.
در تالار فرعی مجموعا ۸۱۸/۳۰تن کالا در گروه‌های متنوعی همچون فولاد، ضایعات صنعتی، مواد پلیمری، شیمیایی، نفتی و حتی نقره به تابلو آمد. تالار حراج باز نیز با عرضه ۸۳۱/۲تن کالا شامل ۸۳۱/۱تن مواد شیمیایی و ۰۰۰۱تن مس فعالیت خود را دنبال کرد. ترکیب گسترده کالاهای عرضه‌شده در این روز نشان می‌دهد بورس کالا همچنان نقش محوری در مدیریت عرضه و کشف قیمت منصفانه برای صنایع داخلی و بازارهای صادراتی ایفا می‌کند؛ نقشی که در شرایط اقتصادی فعلی بیش از پیش اهمیت یافته است.
۱۰ غول معامله‌گر در بورس کالا
در هفته‌ای که بورس کالای ایران شاهد ثبت بیش از ۳/۲میلیون تن معامله در بازار فیزیکی بود، بخش قابل‌توجهی از این معاملات به ۱۰شرکت بزرگ بورسی اختصاص یافت؛ بازیگرانی که مجموع ارزش فروش آنها از ۱۸هزار و ۸۰۰میلیارد تومان فراتر رفت و نشان دادند که همچنان وزنه اصلی عرضه در بورس کالا هستند. در صدر این فهرست ملی صنایع مس ایران قرار دارد. این شرکت با فروش ۶ هزار و ۵۰۰تن انواع محصولات معدنی از جمله مس، کنسانتره فلزات گرانبها و سولفور مولیبدن، به ارزش نزدیک به ۴هزار و ۹۵۰میلیارد تومان رتبه نخست را به خود اختصاص داد؛ جایگاهی که نشان‌دهنده ثبات تقاضا برای فلزات اساسی در بورس است. در رتبه دوم، فولاد مبارکه اصفهان با عرضه بیش از ۹۰هزار تن انواع ورق، تختال و آرگون و ثبت ارزش معاملاتی ۳هزار و ۵۰۰میلیارد تومان قرار گرفت. پس از آن، پالایش نفت بندرعباس با فروش ۷۲هزار تن فرآورده نفتی شامل وکیوم باتوم و لوب‌کات سنگین در جایگاه سوم ایستاد. چهارمین رتبه به جهان فولاد سیرجان رسید که با عرضه ۸۷هزار تن آهن اسفنجی، شمش بلوم و میلگرد، موفق به ثبت فروش ۵۹۶/۱میلیارد تومانی شد. در ادامه پالایش نفت اصفهان نیز با عرضه ۵۶هزار تن محصول نفتی و ارزش معاملاتی ۴۹۷/۱میلیارد تومان پنجم شد. ذوب‌آهن اصفهان دیگر نماد باسابقه فولادی با فروش ۳۴هزار تن تیرآهن و میلگرد به ارزش ۴۵۸/۱میلیارد تومان، جایگاه ششم را از آن خود کرد. پس از آن، گهرزمین با عرضه ۱۵۵هزار تن کنسانتره و گندله و فروش بیش از هزار میلیارد تومان هفتم شد. سه رتبه پایانی این جدول به دنیای مس کاشان (۹۹۳میلیارد تومان)، فولاد هرمزگان جنوب (۹۱۶میلیارد تومان) و فولاد کاوه جنوب کیش (۸۹۲میلیارد تومان) رسید که هر کدام با تمرکز بر شمش، مفتول و تختال در معاملات بازار فیزیکی نقش موثری ایفا کردند. این ترکیب از شرکت‌های بزرگ معدنی، فلزی و پالایشی نشان می‌دهد بدنه اصلی معاملات بورس کالا هنوز هم در اختیار صنایع بالادستی با ظرفیت‌های تولیدی و صادراتی گسترده است.
۱۴ گام نوآورانه در مسیر تحول بورس کالا
در نخستین سال فعالیت دولت چهاردهم بورس کالای ایران گام‌هایی جدی برای توسعه ابزارهای نوین مالی و کالایی برداشت؛ گام‌هایی که نه‌تنها به تعمیق بازار سرمایه و افزایش شفافیت کمک کرد بلکه مسیر تازه‌ای برای تامین مالی تولید، جذب نقدینگی و مشارکت عمومی در بازار سرمایه فراهم آورد. یکی از مهم‌ترین تحولات در حوزه ابزارهای مالی مبتنی بر کالا رقم خورد. بورس کالا در این مدت توانست دامنه معاملات مشتقه و اوراق بهادار کالایی را از شمش طلا و زعفران فراتر ببرد و به سراغ شمش نقره، صندوق‌های طلای توسعه‌یافته و حتی خودرو به‌عنوان دارایی پایه برود. معرفی گواهی سپرده سکه خزانه، راه‌اندازی قراردادهای مشتقه صندوق طلا و تعریف مشخصات برای گواهی سپرده میلگرد و گندله بخشی از این تلاش گسترده بود. از سوی دیگر طراحی و تصویب گواهی سپرده خودرو یکی از جسورانه‌ترین اقدامات سال اخیر بود؛ تلاشی برای ورود این کالای مصرفی به فضای شفاف و قانونمند معاملات مالی و تسهیل تامین مالی تولیدکنندگان خودرو. در حوزه اوراق نیز شاهد طراحی ابزارهایی نوآورانه بودیم؛ از جمله اوراق سلف موازی طلا، اوراق سلف موازی ارزی با قابلیت تسویه با طلا و تعریف صندوق‌های چندکالایی با NAV تفکیکی (Multi-NAV) که همگی به‌منظور پوشش ریسک، متنوع‌سازی پرتفوی سرمایه‌گذاران و هموارسازی مسیر تامین مالی طراحی شده‌اند. زیرساخت بازار مشتقه نیز در این مدت نوسازی شد. تغییر معماری بازار مشتقه و آماده‌سازی بستر راه‌اندازی معاملات PRX از جمله برنامه‌های در دست اجراست. در بازار فیزیکی نیز اصلاحات قابل‌توجهی انجام شد. اجرای مدل حراج همزمان، تسویه از طریق برات الکترونیک و اتصال زیرساخت‌ها به سامانه اوراق گام، گامی مهم در مسیر پیوند میان نظام مالی و زنجیره تامین واقعی بود. کارشناسان اقتصادی این اقدامات را نه‌صرفا توسعه ابزاری بلکه آغاز یک تغییر رویکرد می‌دانند؛ رویکردی که سرمایه‌گذاری بر پایه دارایی واقعی را در دل بازار سرمایه نهادینه می‌کند و می‌تواند بورس کالا را به یکی از بازوهای کلیدی تامین مالی تولید و صنایع مادر در سال‌های پیش‌رو تبدیل کند. ادامه این مسیر در شرایط نوسانی اقتصاد ایران یک ضرورت است نه انتخاب.
