خیز عراق برای توسعه توریسم
نادر نینوایی– تاریخ معاصر عراق با جنگ و درگیری گره خورده است. جنگ هشت‌ساله با ایران، جنگ خلیج‌فارس، اقدامات داعش درون خاک عراق و درگیری‌های پراکنده بعدی همه‌و‌همه تصویری تیره‌وتار از عراق به جهان مخابره می‌کند؛ تصویری که اگر این کشور قصد جذب گردشگران خارجی را داشته باشد برایش یک ضد تبلیغ جدی محسوب می‌شود.
با این همه در طول چند سال اخیر این گهواره تمدن توانسته با اقداماتی که به انجام رسانده سایه‌های تیره‌وتار گذشته را تا حدودی کنارزده و با تکیه‌بر تاریخ و میراث‌فرهنگی ریشه‌دارش گام‌هایی موثر در جهت توسعه توریسم و جذب گردشگران بین‌المللی بردارد.
از سوی دیگر تنش‌های ایران با رژیم صهیونیستی و وقوع جنگ ۱۲روزه و تنش‌های دیپلماتیک ادامه‌دار با غرب برسر پرونده هسته‌ای فرصتی را برای عراق فراهم آورده تا نیم‌نگاهی به جذب گردشگرانی داشته باشد که پیش از این برای تماشای دیدن تمدن باستانی ایران راهی کشورمان می‌شدند. منطقه بین‌النهرین که زادگاه تمدن‌های تاریخی بابل است و شمال بکر عراق که شهر تاریخی نینوا پایتخت آشور باستانی را در خود جای داده ظرفیت‌های بی‌بدیلی شمرده شده که می‌توانند زمینه‌ساز جذب گردشگران غربی و توسعه اقتصاد گردشگری عراق باشند. اقتصاد کشورهایی نظیر عراق و عربستان اگرچه در طول سالیان مدید به نفت وابسته بوده اما با راه افتادن موج سرمایه‌گذاری‌ها در منطقه برای بهره‌مندی از عواید گردشگری عراق نیز همچون عربستان، قطر و امارات‌متحده‌عربی گام‌هایی برای توسعه صنعت گردشگری برداشته است. عراق شاید عربستان سعودی و چشم‌انداز۲۰۳۰ این کشور را که مبتنی بر استفاده از ظرفیت‌های گردشگری است الگو قرار داده تا با به گردش در آوردن چرخ صنعت گردشگری درآمدهای اقتصادی خود را متنوع‌تر از قبل کند و صرفا متکی به فروش نفت نباشد.
تاکید رییس‌جمهور عراق بر توسعه گردشگری
نشانه‌های خیز عراق برای توسعه گردشگری را می‌توان در سخنان رییس‌جمهور این کشور به روشنی دید. عبدالطیف رشید، رییس‌جمهور عراق در مراسمی در ماه‌فوریه که برای تجلیل از نامگذاری بغداد به‌عنوان پایتخت گردشگری عرب برای سال۲۰۲۵ برگزار شد، گفت: «گردشگری چیزی بیش از یک بخش اقتصادی است. این امر درک و همکاری بین مردم و فرهنگ‌ها را تقویت می‌کند.» قطعا اتفاقی در حال رخ دادن است. ارقامی که اوایل توسط نبیل المرسومی، اقتصاددان دانشگاه بصره منتشر شده نشان داد که درآمد گردشگری عراق در سال۲۰۲۴ با ۲۵درصد افزایش به ۷/۵میلیارد دلار رسیده که نسبت به ۶/۴میلیارد دلار در سال۲۰۲۳ افزایش قابل‌ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد. این آمار گویای اقدامات عملی عراق در مسیر توسعه توریسم و روی خوش نشان دادن گردشگران به این کشور است.
گردشگری مذهبی و تاریخی؛ ۲بال پرواز گردشگری عراق
اگرچه بخش بزرگی از درآمد صنعت توریسم عراق از گردشگری مذهبی به دست آمده اما بسیاری از بازدیدکنندگان نیز به مکان‌های مرتبط با میراث‌فرهنگی این کشور جذب شده‌اند. این موضوع برای بندیکت دو مونتلور، مدیرعامل صندوق بین‌المللی بناهای تاریخی جهان که با هیات دولتی آثار باستانی و میراث عراق در زمینه مرمت چندین مکان کلیدی در این کشور همکاری داشته است جای تعجب ندارد. او می‌گوید: «میراث‌فرهنگی عراق از جمله غنی‌ترین میراث‌فرهنگی جهان است. اینجا جایی است که برخی از اولین شهرهای بشریت، سیستم‌های نوشتاری و قوانین در آن متولد شده‌اند.»
مدیرعامل صندوق بین‌المللی بناهای تاریخی جهان افزود که ایجاد یک‌صنعت گردشگری فرهنگی گسترده زمان‌بر خواهد بود اما پتانسیل آن در عراق بسیار زیاد است. در طول چند سال گذشته صندوق بین‌المللی بناهای تاریخی جهان با شرکای محلی و بین‌المللی همکاری کرده و «زمینه را برای گردشگری مسوولانه و مبتنی بر جامعه فراهم کرده است که از میراث محافظت و درعین‌حال فرصت ایجاد می‌کند.»
به گفته مدیرعامل صندوق بین‌المللی بناهای تاریخی جهان ثبت بابل در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال۲۰۱۹ «یک نقطه عطف مهم بود که نشان‌دهنده ظهور مجدد عراق به‌عنوان یک مقصد فرهنگی و علاقه جهانی تازه به تاریخ خارق‌العاده آن است.»
راجر متیوز، استاد باستان‌شناسی شرق نزدیک هم می‌گوید که صنعت گردشگری فرهنگی داخلی در عراق در حال حاضر رونق دارد.
وی خاطرنشان کرد: «قطعا صحبت کردن درمورد عراق به‌عنوان مقصدی برای گردشگری فرهنگی خیلی زود نیست. در حال حاضر بیشتر گردشگری در عراق توسط عراقی‌ها به‌ویژه عراقی‌های جنوب که وقت خود را در شمال و در منطقه کردستان به‌ویژه در ماه‌های گرم تابستان می‌گذرانند، انجام می‌شود. آنها در هتل‌ها اقامت کرده، به مکان‌های میراث باستانی و مکان‌های زیبای طبیعی می‌روند و برخی شرکت‌های گردشگری فرهنگی عراقی بسیارخوب هم وجود دارند. از سوی دیگر تعداد فزاینده‌ای از خارجی‌ها از عراق بازدید کرده و البته آنها می‌خواهند مکان‌های کلیدی تاریخی مانند بابل و همچنین موزه‌ها را ببینند.
متیوز آنچه برای گردشگری عراق اتفاق افتاده را نشان‌دهنده افزایش شدید علاقه بین‌المللی به حفظ میراث عراق و توسعه‌ی پتانسیل گردشگری آن مرتبط می‌داند.
چشم‌انداز روشن گردشگری عراق
انتظار می‌رود که توسعه زیرساخت‌ها برای استقبال از بازدیدکنندگان فرهنگی در عراق پیشرفت مداومی داشته باشد و البته که گام‌های نخست آن نیز برداشته شده است.
مقامات عراقی، یونسکو و بسیاری از سازمان‌های بین‌المللی برای بهبود امکانات حفاظتی، برنامه‌های آموزشی و شیوه‌های مدیریت سایت‌های باستانی این کشور با یکدیگر همکاری می‌کنند.
صندوق جهانی بناهای تاریخی نیز به جوامع محلی و مقامات در ایجاد شرایطی که گردشگری در عراق را تسهیل کند، کمک می‌کند؛ این به معنای تثبیت سازه‌های تاریخی، حمایت از صنعتگران محلی و اطمینان از این است که جوامع مهارت‌های لازم برای مراقبت از میراث خود را دارند.
باید در نظر داشت که به هر روی سال‌ها جنگ و بی‌توجهی گنجینه‌های میراث عراق را تحت‌تاثیر قرارداده است. بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷ داعش خسارات زیادی به موصل و اطراف آن وارد و بخش‌هایی از دیوارهای نینوا را با بولدوزر تخریب کرده، آثار باستانی و مجسمه‌های آشوری در موزه شهر را خرد و مسجد النوری مربوط به قرن‌دوازدهم را که از آن زمان مرمت شده است، منفجر کرد.
با این وجود بسیاری از مکان‌های دیدنی در عراق هنوز هم می‌توانند شگفتی‌ساز باشند. زیگورات اور مربوط به عصر برنز که تا حدی مرمت شده و در نزدیکی شهر مدرن الناصریه در استان ذیقار در جنوب عراق واقع شده یکی از خاطره‌انگیزترین سازه‌های باقی‌مانده از تاریخ باستان است. بابل، هترا، اور و پایتخت‌های بزرگ آشوری نینوا و نمرود بینشی در مورد ریشه‌های شهرها، خط و هنر ارائه می‌دهند. موزه فرهنگی موصل که در حال بازسازی است نیز در سال ۲۰۲۶ به‌عنوان مکانی برای افتخار و یادگیری برای مردم موصل و بازدیدکنندگان از سراسر جهان بازگشایی خواهد شد.
با ادامه بازگشت ثبات این مکان‌ها می‌توانند قلب یک شبکه گردشگری-فرهنگی را تشکیل دهند که هم تاریخ باستانی عراق و هم بهبود مداوم آن را نوید می‌دهد. باتوجه به این اقدامات همه‌جانبه عراق برای مرمت آثار تاریخی و میراث‌فرهنگی و همزمان توجه به توسعه‌گردشگری اگر مسوولان ایرانی دیر اقدام کنند رقابت منطقه‌ای را به کشور همسایه واگذار می‌کنیم. باتوجه به این وضعیت انتظار می‌رود که وزارت میراث‌فرهنگی و بالاتر از آن دولت با درک اهمیت میراث‌فرهنگی کشور و تنوع‌بخشی به اقتصاد از مسیر صنعت توریسم اقدامی عاجل و راهگشا برای رفع تنش‌ها و بازگشت رونق به بازار گردشگری ایران انجام دهند.
