18 - 06 - 2017
خطر سیاسی بازی در دعاوی حقوقی بین المللی علیه ایران
فاطمه روشن- کمتر از یکسال پیش بود که مقامات فرهنگی آلمان از لغو برگزاری «نمایشگاه گنجینه موزه هنرهای معاصر» در برلین خبر دادند و درباره علتش هم گفتند ایران با ارسال این آثار به خارج از کشور مخالفت کرده است. نمایشگاهی که درواقع با مخالفت اهالی هنر و فشار رسانهای لغو شده بود و به نظر میرسید بحث برپایی آن کاملا منتفی شده باشد اما حالا دوباره زمزمههایی در فضای مجازی و محافل هنری به راه افتاده که از انتقال دوباره این آثار خبر میدهد.
منتفی شدن سفر گنجینه ایران به برلین و ناراحتی مقامات آلمانی
هشتم دیماه سال گذشته خبرگزاری فرانسه سخنان هرمان پرزینگر رییس بنیاد میراث فرهنگی پروس درباره لغو برپایی نمایشگاه گنجینه موزه هنرهای معاصر را بازتاب داد و اعلام کرد در کمال تاسف ناگزیر از گرفتن چنین تصمیمی شده است چراکه ایران مجوزهای لازم برای خروج این آثار هنری را صادر نکرد.
در این حال بنیاد میراث فرهنگ پروس اعلام کرد از آنجا که قرار بوده این نمایشگاه ابتدای ماه جاری میلادی یعنی دسامبر سال گذشته در برلین برگزار شود، دیگر نمیتواند برگزاری آن را بیشتر به تاخیر بیندازد و به همین خاطر از آن صرفنظر کرده است. این بنیاد در نهایت اعلام کرد که با وجود این مساله همچنان خود را به تبادل فرهنگی با ایران متعهد میداند.
همان زمان وزارت خارجه آلمان هم در نامهای به همتای ایرانی خود گفته بود که برلین ضمانتهای لازم را به موزه هنرهای معاصر تهران داده که بر اساس آن تمامی آثار باید به تهران بازگردانده شود و تا هنگام عودت آثار، هیچگونه شکایت دادگاهی جهت تحویل، ضبط، توقیف یا اقدامات اجرایی مجاز نیست.
جان گرفتن دوباره شایعات
با این حال سفر این گنجینه به اروپا لغو شد و دیگر خبری درباره این موضوع شنیده نشد. تا اینکه چند روز گذشته در فضای مجازی این خبر دوباره جان گرفت و برسر زبانها افتاد. ماجرا از آنجا شروع شد که افشین پرورش کارشناس امور هنرهای تجسمی در اینستاگرام خود مدعی شد: «طبق اخبار رسیده از منابع موثق طی چند روز آینده، بخشی از گنجینه موزه هنرهای معاصر بدون تایید مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان، به طور محرمانه و پنهانی از کشور خارج خواهد شد. کامران دبیا به عنوان نماینده مالکان آثار خاندان پهلوی مسوولیت انتقال این آثار و برگزاری نمایشگاهها را به عهده دارد.» از سوی دیگر احمد توکلی نماینده سابق مجلس شورای اسلامی روز پنجشنبه ۲۵ خردادماه در توئیتر خود، از رضا صالحی امیری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خواست تا اعلام کند آیا انتقال بخشی از گنجینه موزه هنرهای معاصر به اروپا صحت دارد یا خیر. توئیتی که از صفحه او پاک شد. او نوشته بود: «آقای صالحی امیری وزیر محترم ارشاد؛ آیا واقعیت دارد که بخشی از گنجینه موزه هنرهای معاصر در شُرُف انتقال به اروپاست؟ شفاف به مردم توضیح دهید.»
یاشار سلطانی از افشاکنندگان املاک نجومی و سردبیر معمارینیوز هم از دیگر کسانی بود که از انتقال این آثار خبر داده بود. همینها کافی بود تا در فضای مجازی بحثهایی بر سر تجمع مقابل موزه هنرهای معاصر مطرح شود. با این حال روابط عمومی موزه هنرهای معاصر با انتشار اطلاعیهای انتقال این آثار را تکذیب کرد و گفت این آثار به انبار بازگردانده خواهند شد. در این اطلاعیه مطرح شد: »نمایشگاه ۳۰ اثر خارجی و ۳۰ اثر ایرانی گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران که از اسفندماه سال گذشته آغاز شده است، روز شنبه به پایان میرسد و آثار این نمایشگاه روز یکشنبه دوباره به گنجینه موزه منتقل میشوند.
آثار ناصر اویسی در کنار نمایشگاه آثار خارجی و ایرانی گنجینه، ۲۷ خردادماه در موزه هنرهای معاصر تهران نمایش داده میشود و روز یکشنبه آثار خارجی و ایرانی نمایشگاه، به گنجینه بازگردانده میشوند.
بنابراین مطالبی مبنی بر ارسال آثار این نمایشگاه به برلین، پس از پایان نمایشگاه که در بعضی شبکههای اجتماعی و ارتباطی منتشر شده، نادرست است و آثار با انتقال به گنجینه نگهداری خواهند شد.»
تکذیب کامران دیبا
از سوی دیگر کامران دیبا نخستین مدیر موزه هنرهای معاصر و گردآورنده گنجینه که گفته میشد در این انتقال با موزه همکاری خواهد داشت در گفتوگویی با رسانههای خارجی، ضمن تکذیب هرگونه همکاری برای انتقال و نمایش این گنجینه به خارج از ایران گفت: «۹۰ درصد این مجموعه را من جمعآوری کردم این مطالب حرفهای مغرضانه و اخبار دروغ است؛ اخباری بیپایه که با حقیقت تطبیق ندارد.»
او درباره مالکیت این آثار هم گفت: «این آثار به خانواده پهلوی تعلق ندارد و کسی هم در این باره حرفی ندارد.»
کامران دیبا درباره جمعآوری این آثار توضیح داد: «این کارها با بودجه دولت هویدا و یک مقداری هم شرکت نفت، تهیه شد که در اختیار شخص نگذاشتند و در اختیار بنیاد و دفتر مخصوص گذاشتند. بعدا هم موزه هیات مدیره داشت. ما اصلا به دربار کاری نداشتیم. هیچ نقشی در مجموعهای که کاخ فرح بود، نداشتم. او میتوانست همه این تابلوها را با پول شاه بخرد و بگذارد در کاخ. این تابلوها اصلا به خانواده پهلوی تعلق ندارد.»
او با اشاره به چگونگی آگاه شدنش از برپایی نمایشگاه لغوشده گنجینه موزه هنرهای معاصر تهران در شهر برلین، گفت: «وقتی میخواستند این کلکسیون را به آلمان بفرستند، اصلا خبر نداشتم. کریتور یا مجموعهدار موزه برلین با من تماس گرفت که آقای دیبا، شما این کلکسیون را گردآوری کردید، چیزی بنویسید تا در کاتالوگ بیاوریم و در مراسم هم شرکت کنید. اولین سوالی که کردم، این بود که خیلی تعجب میکنم که اینها کلکسیون را دادند به شما. چطور آنها این ریسک را کردند که این آثار را به شما بدهند و شما هم این ریسک را کردهاید که اینها را بیاورید. گفتم من هم نمیخواهم اصلا در این مورد نقشی داشته باشم. این کریتور گفت که تمام قوانین را چک کردیم، خیال شما راحت باشد. قانونی وجود دارد که وقتی ما آثاری را میگیریم، فقط ما امانتدار هستیم و اگر هر نوع قانون و قاضی، حکمی صادر کند، ما میگوییم این امانت را پس میدهیم و شما بروید با صاحب این آثار دعوا کنید. آنها گفتند ما به عنوان واسطه امانتداریم و نمیتوانند جلوی بازگشت این کلکسیون را به ایران بگیرند.»
دیبا اضافه کرد: «موزه برلین به من اطمینان داد و بعد من گفتم که حاضرم بیایم و در این مراسم شرکت و راجع به این کلکسیون صحبت کنم. این آن حدی است که من در این نمایشگاه مطلع بودم ولی بعضیها میخواهند این موضوع را سیاسی کنند.»
نمایندگان مجلس مخالف انتقال این آثار
اگرچه موزه هنرهای معاصر خبر از انتقال ندادن این آثار داد اما سخنگوی کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی در گفتوگو با «جهان صنعت» از مخالفت با انتقال این آثار چه در زمان حال و چه در آینده داد. حجتالله احدآزادیخواه در این باره گفت: «هنوز بحثی در کمیسیون فرهنگی مجلس در این مورد مطرح نشده اما اگر هم گفته شود قطعا با آن مخالف خواهیم بود.» مطابق قانون و اصول ۷۷ و ۱۲۵ قانون اساسی انتقال این آثار حتما باید با هماهنگی و تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی باشد. به موجب اصل۷۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: «عهدنامهها، مقاولهنامهها، قراردادها و موافقتنامههای بینالمللی باید به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد». در همین راستا اصل ۱۲۵ همین قانون می گوید «امضای عهدنامهها، مقاولهنامهها، موافقتنامهها و قراردادهای دولت ایران با سایر دولتها و همچنین امضای پیمانهای مربوط به اتحادیههای بینالمللی پس از تصویب مجلس شورای اسلامی با رییسجمهور یا نماینده قانونی اوست.» قواعد مندرج در این اصول مبین آن است که کلیه معاهدات بینالمللی، تحت هر عنوان و وضعیتی که باشند باید مورد تصویب مجلس قرار گیرند.
شب در بیابان نخوابید و خواب آشفته نبینید
با اینکه برپایی نمایشگاههای اینچنینی به لحاظ فرهنگی در همه جای دنیا مرسوم است اما توجه به بحث حقوقی آن هم همیشه مهم بوده و در این مورد خاص مهمتر هم به نظر میرسد. بهمن کشاورز، حقوقدان و رییس اتحادیه سراسری کانونهای وکلای دادگستری ایران درباره مسایل مربوط به موزه هنرهای معاصر و انتقال آثار آن به «جهان صنعت» میگوید: «آثار بسیار گرانبهای هنری معمولا در حد شناسنامه یا سند مالکیت دارند که در آن هویت مالک روشن شده است. در صورتی که مشخص باشد این آثار مالکیت ملی دارد و متعلق به دولت ایران است خطری آن را تهدید نمیکند.»
این حقوقدان مالک این آثار را دولت ایران میداند: «از طرفی باتوجه به قیمت گزاف این آثار و با عنایت به اینکه خانواده پهلوی (فرح پهلوی) دارای ثروت خانوادگی در حدی که قادر به خرید چنین چیزهایی باشند، نبوده از نظر ماهیتی نیز در تعلق این آثار به شخص او جای تردید و تامل بسیار وجود دارد. درخصوص آثاری که ممکن است به عنوان هدیه به او داده شده باشد، گفتنی است آنچه به عنوان تحفه و هدیه به روسای کشورها یا همسران آنان یا مقامات عالی ممالک داده می شود به اعتبار شخص آنها نیست بلکه به لحاظ مقام و منصبی است که دارند. به همین علت در کشورهای دنیا این اشیا در نمایشگاههایی حفظ میشوند.»
کشاورز درعین حال که مالکیت این آثار را شخص نمیداند، میگوید خارج کردن این آثار به صلاح نیست و سابقه دادگاههای خارج از ایران نگرانکننده است: «اصولا در مورد اینکه این آثار نفیس ملک شخصی کسی باشد تردید وجود دارد و اگر چنین ادعایی شود به هرحال قابل دفاع خواهد بود. اما با توجه به اینکه ادعاهایی از این قبیل، در صورتی که از طرف مقامات رژیم سابق (در هر سطح) در دادگاههای خارجی علیه ایران مطرح شود ناچار با مسایل سیاسی همراه خواهد شد و سوابق نشان میدهد که دعاوی واهی و بدون دلیل علیه ایران مطرح و به صدور احکام میلیونی و میلیاردی منتهی شده است.»
این حقوقدان خارج نکردن این آثار را حکم عقل میداند و میگوید: «به نظر میرسد اقتضای مصلحت و حکم عقل این است که به طور کلی از اقداماتی که کشورما و ثروت ملیمان را موضوع دعاوی حقوقی قرار میدهد اجتناب و اصولا از خارج کردن این اشیا از مرزهایمان جلوگیری کنیم. چراکه قرار گرفتن در موضع دفاع آن هم در دادگاههایی که نسبت به ایران ممکن است بیطرف نباشند، به صلاح نیست. اگر این آثار چنان زیبا و ارزشمند هستند که نفس دیدن آنها برای تماشاگران موضوعیت دارد، با توجه به پیشرفت تکنولوژی میتوان از راههای دیگری همچون نمایشگاه مجازی و… استفاده کرد و از باب فرهنگی در اختیار هر کشوری که علاقهمند است، قرار داد.»
کشاورز درباره بیمه این آثار برای خارج کردن از کشور توضیح میدهد: «درخصوص اشیایی از این قبیل مبلغ بیمه تابعی از بهای اولیه خرید به علاوه افزایش قیمت برمبنای نظر کارشناسان امور هنری است اما واقعیت این است که درمورد برخی آثار به ویژه آثاری که ایجادکننده آنها فوت کرده است، افزایش قیمت به نحوی است که غیرقابل تقویم است. از این رو به نظر میرسد همچنان که گفته شد عمل به احتیاط خارج نکردن این آثار از کشور است که گفتهاند شب در بیابان نخوابید و خواب آشفته نبینید.»
به جنبه کیفری این اقدام هم بیندیشیم
این حقوقدان درباره جنبه کیفری این اقدام هم میگوید: «با توجه به اینکه قالب حقوقی ارسال چنین اشیایی به خارج کشور و قرار دادن آنها در اختیار افراد و اشخاص یکی از عناوین اجاره، امانت یا عاریه است به نظر میرسد به جنبه کیفری چنین اقدامی نیز باید اندیشید. والله اعلم.»
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد