2 - 12 - 2023
خطر تخریب بیخ گوش عمارت تاریخی اصفهان
گروه فرهنگ و گردشگری- عمارت باغ زرشک که امروز خبر ریزش تزئینات سقف آن به تیتر اول رسانهها تبدیل شده است، تاریخ دور و درازی دارد. باغ زرشک در میان باغهایی که شاهعباس دستور ساخت آن بر محور چهارباغ عباسی و چهارباغ بالا را داده، یکی از شناختهشدهترین و برجستهترینها است.
با عبور از سی و سه پل تاریخی و حرکت به سوی ضلع جنوبی، در سمت راست خود میتوانید سردرب کارخانه صنایع پشم را که زمانی باغ زرشک اصفهان بوده ببینید.
ایده تاسیس و طرح چهارباغ توسط شاهعباس صفوی در سال ۱۰۱۶ هجری قمری مطرح شده است. باغ زرشک یکی از چهار باغ صفوی مدنظر شاهعباس بوده است.
گفته میشود ظلالسلطان حاکم اصفهان در دوره قاجار سعی داشته با تخریب خانهها و نمادهای تاریخی دوره صفویه شکوه سلسله پیشین را کمرنگ کند و بغض او دامنگیر عمارت کلاهفرنگی باغ زرشک هم شده و این بنای ارزشمند نهایتا ویران میشود.
باغ زرشک بعد از مشروطه، به مالکیت امیرمجاهد بختیاری، در میآید. در همین دوره ویرانههای عمارت بازسازی میشوند. جالب آنکه در سال ۱۳۱۷ و زمانی که تاگور فیلسوف و شاعر هندی به ایران میآید در همین عمارت مستقر میشود تا فراز و نشیبها و اهمیت تاریخی عمارت بیشتر شود.
در دوران رضاشاه باغ زرشک برای ساخت کارخانه صنایع پشم مورد استفاده قرار میگیرد. از سال ۱۳۱۵ ماشینآلات صنعتی کارخانه به تدریج وارد اصفهان میشوند و از اول مهر سال ۱۳۱۷، کار ریسندگی در کارخانه کلید میخورد. در سالیان بعد و با تعطیلی کارخانه، ساخت و سازهایی در این باغ تاریخی به جریان میافتد.
سردر کارخانه صنایع پشم هنوز در محل ورودی متروی سی و سه پل موجود است و گویی خاطرات ورود اصفهان به دوران مدرن را به نمایش میگذارد.
عمارت باشکوه و فاخری که امروز در باغ زرشک اصفهان به جا مانده، متعلق به دوره پهلوی است و از آثار معماری با ارزش معاصر شهر اصفهان شمرده میشود. این عمارت که در دوران پهلوی اول ساخته شده به سبب تزئینات فاخر و چشمگیرش همواره طرف توجه دوستداران تاریخ و فرهنگ معاصر ایران بوده است. گچبریهای عمارت نقوشی از حیوانات و میوههای مختلف را به نمایش میگذارند و چلچراغهای آویزان شده از سقف نشان از شکوه گذشتههای این عمارت دارند. آینهکاریهای روی سقف نیز تلالو و شکوه تزئینات داخلی را دوچندان کرده و بر اهمیت هنری عمارت باغ زرشک افزوده است.
ریزش تزئینات سقف عمارت
باوجود اهمیت و ارزشهای بالای تاریخی و هنری عمارت باغ زرشک، اما به تازگی پخش شدن خبر ریزش سقف عمارت، دوستداران میراث فرهنگی را در بهت و حیرت فرو برد. به گفته مسوولان امر سقف این عمارت ریزش نکرده، بلکه بخشهایی از گچبریهای سقف فرو ریختهاند.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در این خصوص میگوید: حتی اگر این تزئینات تا پایان دوران مقاومسازی هم ریزش پیدا نمیکردند ما مجبور بودیم آنها را جدا و مجددا اجرا کنیم!
محمدعلی ایزدخواستی گفت: حدود ۳سه سال پیش متوجه یک شکمدادگی در نمای داخلی سقف باغ زرشک شدیم و مطالعات را روی سقف انجام دادیم. سازه خرپایی که روی پشتبام است به شدت آسیب دیده بود و شاهتیرهای آن به مرمت جدی نیاز داشت، لذا طراحی مقاومسازی آن توسط اساتید مقاومسازی سازههای سنتی در سازمان نوسازی و بهسازی انجام شد و به طرح مقاومسازی سقف رسیدیم.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان افزود: از حدود ۴ ماه قبل عملیات مقاومسازی سقف آغاز شده و سازهای چوبی را به وسیله سازههای فلزی و بوکسل و پیچ مقاوم کردیم و عملیات مقاومسازی انجام شد. سبکسازی سقف قدم بعدی بود که برداشتیم، چون سقف بسیار سنگین شده بود و در حال سبکسازی سقف هستیم.
علت ریزش تزئینات سقف
ایزدخواستی با بیان اینکه اتفاقی که افتاده مربوط به ریزش سقف نیست، بلکه تزئینات چسبیده به سقف فروریخته است، گفت: این تزئینات گچبری روی یک لایه گچ اجرا شده و آن لایه گچ روی یک لایه کاهگل قرار دارد و آن لایه کاهگل روی سقف چوبی مستقر شده است. با توجه به شکمدادگی که از ۳ سال قبل دیدیم طبیعی بود که چسبندگی بین تزئینات و سقف از بین رفته باشد و در واقع مهمترین خطر هم در گام اول ریختن تزئینات بود. بعد از اینکه تزئینات بریزد ممکن است سقف ریزش کند.
او اضافه کرد: اکنون سقف را به پایداری رساندهایم، یعنی در این عملیاتی که در ۴ ماه گذشته انجام شده سقف به یک پایداری رسیده و خیالمان از سقف راحت شده است؛ اما تزئیناتی که چسبندگیشان را از روی لایه سقف از دست داده بودند طبیعی بود در طول مرمت از بین بروند و ریزش پیدا کنند. از همان روز اولی که عملیات مرمت را شروع کردیم این انتظار را داشتم، چون این تزئینات از سقف جدا شده و حدود ۵ سانتیمتر در بخشهایی از سقف فاصله گرفته بود که اگر تا پایان دوران مقاومسازی هم ریزش پیدا نمیکردند مجبور بودیم آنها را جدا کرده و مجددا اجرا کنیم، چون هر لحظه خطر ریزش آنها به دلیل تنشهای سازهای وجود دارد.
ایزدخواستی بیان کرد: الان هم در حین کاری که همکاران ما روی سقف انجام میدادند و به دلیل تنشهایی که وارد شده، تزئینات چسبندگی خود را کاملا از دست داد و قسمتی از تزئینات ریخت. حتی اگر تا پایان مرمت ببینیم که قسمتهای دیگری هم این شکمدادگی را دارند باید آن قسمت را از سقف جدا کرده و مجددا بعد از پایداری از زیر، تزئینات را اجرا کنیم.
او با تاکید بر اینکه ریزش تزئینات یک موضوع کاملا پیشبینیشده بود و گریزی هم از آن نبود، ادامه داد: اتفاقهایی که در طول زمان برای سازه این بنا افتاده و خم شدن شاهتیرهای چوبی اصلی عامل اصلی ریزش تزئینات بود، چون به آنها تنش وارد شده و چسبندگی خردی با سقف داشتند که آنها را نگه داشته بود و قطعا باید اصلاح شوند.
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان با اشاره به اینکه تزئینات عمارت باغ زرشک مربوط دوره پهلوی نیستند و حدود ۱۰ سال پیش بعد از ریزش، مجددا اجرا شده بودند، گفت: آن زمان مقاومسازی سقف صورت نگرفته بود ولی الآن مقاومسازی سقف را هم داشتیم. در نتیجه، ریزش تزئینات یک حادثه نبود و انتظار این اتفاق را داشتیم و اگر هم تا روز آخر که مقاومسازی سقف صورت میگرفت و این تزئینات ریزش نمیکرد باید خودمان این تزئینات را جدا و زیرسازی آن را درست کرده و مجددا تزئینات را از نو اجرا میکردیم.
ایزدخواستی همچنین به آییننامههای مرمتی اشاره کرد و گفت: تصویربرداری دقیق از این تزئینات انجام شده و همانطور که آییننامه مرمت میگوید باید در مورد سازه اصلی بنا به یک پایداری برسیم، یعنی مطمئن باشیم که مثلا از رطوبت در امان است و مشکل سازهای و نشست ندارد، بعد از آن تزئینات با موادی مشابه و نعلبهنعل همان مواد اجرا و نقاشی شده و عین روز اولش میشود، کمااینکه وقتی تصاویر عمارت باغ زرشک قبل از ریزش این تزئینات را ببینید، نمیتوانید تشخیص دهید چقدر از این تزئینات از نو اجرا شده است. این در حالی است که ۱۰ سال پیش نزدیک به نیمی از تزئینات سقف عمارت باغ زرشک ریخت و از نو اجرا شد، ولی واقعا چشم غیرمسلح و فرد غیرتخصصی نمیتواند تشخیص دهد، چون آنقدر خوب و نعلبهنعل اجرا میشود که قابل تشخیص نیست.
امکان تبدیل عمارت باغ زرشک به موزه
مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان درخصوص نوع کاربری موزهای و مقدار تحمل سازه این عمارت در مقابل حجم بازدیدکننده نیز توضیح داد: سازه بنا مقاوم است، اما برای هر امری که بخواهد مورد بهرهبرداری قرار گیرد باید به اصول حفظ و نگهداری بنای تاریخی توجه شود؛ مثلا یکی از اصلیترین کارهایی که روی سقف این بنا انجام میدهیم، اصلاح کل سیستم زهکش است. روزی که عملیات مرمت تمام شد سیستم زهکش هم اصلاح شده است، اما از فردای روز بهرهبرداری، بهرهبردار باید دقت کند، چراکه این عمارت یک بنای تاریخی و سنتی است که با رطوبت رابطه خوبی ندارد و آسیبپذیر است، به همین دلیل بهطور دائم و منظم باید سقفها کنترل شده و ناودانها بررسی شوند.
ایزدخواستی افزود: «یکی از مشکلاتی که همیشه در باغ زرشک داشتیم، حضور کبوترها در اطراف بود که باعث میشدند ناودانهای این بنا آسیب ببینند، لذا بعد از بهرهبرداری نیز بنا باید دائم مورد توجه قرار گیرد، اما این بنا به لحاظ سازهای مشکلی ندارد و سازه مستحکم و پایداری است؛ به ویژه اینکه ما الان عملیات خیلی پیچیدهای هم در بحث مقاومسازی آن انجام دادهایم و انشاءالله هیچ مشکلی برای بنا پیش نمیآید، به شرط آنکه در دوره بهرهبرداری دقت کرده و اصول مرمت را رعایت کنند.»
انتقاد به توجیهات مطرح شده
کارشناس تزئینات معماری در پاسخ به اظهارنظر مطرح شده در توجیه ریزش تزئینات سقف عمارت باغ زرشک اصفهان گفت: سازه یکسری تزئیناتی را هم با خودش حمل میکند و در مواردی که احساس خطر برای ریزش یا فقدان این تزئینات به دلیل مشکلات سازهای وجود دارد، باید ضمن شرایطی ریزش تزئینات مهار و بعد ایرادات سازهای رفع شود.
بهشاد حسینی افزود: اگر میبینیم با مهار کردن، باز هم ریسک وجود دارد و ممکن است تزئینات ریزش پیدا کنند باید با یکسری تمهیداتی که «ترانسفر یا انتقال» گفته میشود، تزئینات را به نحوی که آسیب نبینند، جدا کرده و بعد از تعمیر سازه، دقیقا همان تزئینات جداشده را نصب کنند.
وی تصریح کرد: نه اینکه اگر تزئیناتی مثل گچبری ریخت، مجدد گچبری شود. در نتیجه با شیوه اصولی و تکنیکهای «پوشش دادن» باید به شکل بلوکی تزئینات جدا و بعد از تقویت سازه و مداخلات دیگر، تزئینات متصل شوند.
این کارشناس تزئینات وابسته به معماری گفت: در حالی که چهار ماه قبل عملیات مقاومسازی سقف عمارت باغ زرشک به وسیله سازههای فلزی و چوبی آغاز شده، اگر تزئینات سقف ارزشمند بوده است، باید جدا میشد که ریزش نکند.
وی افزود: وقتی از سه سال پیش میدانستند که این تزئینات سست است و احتمال ریزش دارد و همچنین میدانند که نمیتوانند تزئینات را مهار کنند، باید آن را جدا کرده و بعد از اتمام اقدامات مداخلهای نصب کنند.
این کارشناس ادامه داد: «به عنوان مثال در حمام شاهزادههای اصفهان، تزئینات نقاشیِ پهلوان سربینه پایین آورده شد و بعد از تقویتِ بستر آن، مجدد روی همان نقطه نصب شد.»
انتظار میرود پس از اتمام مرمت اصولی و دقیق در عمارت باغ زرشک، این عمارت تاریخی به موزه تبدیل شود تا هم مساله کمبود موزه در شهر تاریخی اصفهان را تا حدودی پوشش دهد و هم بهرهبرداران در حین فعالیت موزه، امکان حفاظت و نظارت موثر بر سلامت عمارت را داشته باشند.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد