خطر تابش اشعه بالای سر تهرانی‌ها

جهان‌صنعت– در روزهای گذشته نمودارهایی از میزان تابش پرتو فرابنفش در فضای مجازی دست‌به‌دست شد؛ اشعه‌ای که مقدار اندکی از آن برای بدن انسان لازم و بیش از مقدار مشخص آسیب‌زاست.

مهدی رهنما، رییس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو درباره بازه شاخص پرتو فرابنفش توضیح داد: شاخص فرابنفش براساس استانداردهای بین‌المللی در ۱۱طبقه دسته‌بندی می‌شود. مقادیر بین صفر تا ۳ در محدوده ایمن یا «سبز» قرار دارند و قرار گرفتن در معرض تابش در این بازه، حتی برای تولید

ویتامین D نیز مفید است اما از عدد ۴ به بالا توصیه می‌شود افراد از کرم ضدآفتاب، عینک آفتابی و کلاه لبه‌دار استفاده کنند. شاخص‌های ۶ و ۷ تابشی شدید را نشان می‌دهند که می‌تواند موجب آفتاب‌سوختگی و آسیب پوستی شود و از شاخص ۸ به بالا خطرات جدی برای سلامت انسان به همراه دارد و عدد۱۱ نیز خطرناک‌ترین میزان برای سلامت انسان است.

وی افزود: در تهران در اغلب روزهای تابستان و به‌ویژه حوالی ساعت ۱۲ظهر تا ۱۴ و۳۰دقیقه شاخص پرتو فرابنفش بین ۱۰ تا ۱۱ است که بالاترین سطح هشدار محسوب می‌شود. به‌ندرت پیش می‌آید که در این بازه زمانی، شرایط تابش تضعیف شود البته در ساعات ابتدایی روز مانند ۶صبح، شاخص اشعه فرابنفش معمولا در محدوده سبز است اما به‌تدریج از حوالی ساعت۹ به بعد افزایش می‌یابد و ظهر به اوج خود می‌رسد.

رییس پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو تاکید کرد: شاخص پرتو فرابنفش از پارامترهایی همچون ارتفاع از سطح زمین، زاویه تابش خورشیدی، میزان ابرناکی، آلایندگی و… متاثر می‌شود. در حال حاضر بالاترین مقداری که برای تهران در ماه تیر ثبت شده، شاخص حدود ۱۱ بوده که خطرناک‌ترین حد استاندارد جهانی است.

تابش فرابنفش همیشه وجود داشته است

رهنما با اشاره به سابقه اندازه‌گیری تابش پرتو فرابنفش در ایران تاکید کرد: در حالی که این شاخص به‌ دلیل تغییر اقلیم و آلاینده‌های جوی، با تغییراتی روبه‌رو شده است اما این پدیده همواره به‌صورت طبیعی وجود داشته و معمولا در تمام نقاط دنیا به این شکل است که در ساعتی از روز، بیشترین مقدار اشعه خورشید در سطح زمین دریافت می‌شود و شاخص آن افزایش می‌یابد، با این وجود از آنجا که این‌ شاخص تنها حدود ۱۰سال یا کمی بیشتر است که در تهران و ایران اندازه‌گیری می‌شود، برای عموم مردم همچنان ناآشنا و سوال‌برانگیز است.

نقش دوگانه ازن در مهار و تشدید پرتو فرابنفش

رهنما در ادامه با اشاره به نقش ترکیبات آلاینده در تغییر شدت تابش توضیح داد: دو نوع ازن وجود دارد که یکی ازن استراتوسفری است که در لایه‌های بالای جو قرار گرفته و مانع ورود پرتو فرابنفش به سطح زمین می‌شود. دیگری ازن سطحی است که در نتیجه واکنش‌های شیمیایی آلاینده‌ها در سطح زمین به‌ویژه در تابستان‌ها تشکیل می‌شود.

وی ادامه داد: ازن سطحی که اغلب در ساعات اوج تابش و در حضور گرما و نور خورشید تشکیل می‌شود، می‌تواند خود یک آلاینده ثانویه باشد و همراه با افزایش تابش پرتو فرابنفش ریسک‌ بیشتری را ایجاد کند.

عوارض اشعه فرابنفش؛ از آفتاب‌سوختگی تا سرطان پوست

رییس پژوهشگاه هواشناسی درباره خطرات تماس با اشعه فرابنفش گفت: قرار گرفتن در معرض تابش شدید فرابنفش می‌تواند باعث آفتاب‌سوختگی، التهاب پوستی و در موارد بسیار شدیدتر سرطان پوست شود. اگر این تماس به‌صورت مزمن و بدون مراقبت باشد، خطرات جدی‌تری ایجاد می‌کند اما این مخاطرات با رعایت توصیه‌هایی نظیر استفاده از کرم ضدآفتاب، عینک آفتابی و اجتناب از حضور مستقیم در زیر نور خورشید در ساعات اوج تابش خورشید تا حد زیادی کاهش می‌یابد.

پیش‌بینی روزانه تا فصلی تابش فرابنفش

رهنما در پاسخ به پرسشی درباره دوره‌های زمانی پیش‌بینی تابش فرابنفش توضیح داد: پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو با استفاده از مدل‌های عددی و معادلات ریاضی، پیش‌بینی‌هایی را برای تابش فرابنفش ارائه می‌کند. ورودی‌های این مدل‌ها شامل عواملی مانند میزان تابش خورشید، موقعیت جغرافیایی، ساعت روز، دما و رطوبت هستند. اگرچه پیش‌بینی اشعه فرابنفش در چهار فصل سال انجام می‌شود اما معمولا روزهایی که سطح تابش پرتو فرابنفش خطرآفرین است، در ماه‌های گرم سال بوده که از اواخر فصل بهار آغاز می‌شود و در طول تابستان ادامه دارد اما در سال‌های گذشته با افزایش دمای جهانی و اثر تغییرات اقلیمی، تعداد روزهای گرم افزایش یافته است. این امر سبب شده که بازه رخداد این شرایط از اواخر بهار تا اوایل پاییز در نظر گرفته شود.

وی ادامه داد: پیش‌بینی‌های دقیق به‌صورت روزانه و پنج‌روزه انجام می‌شود. در حال حاضر در پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو برای ماه‌های آینده نیز در دسترس است. هر چند دقت این پیش‌بینی‌ها هرچه از زمان حال دورتر می‌شود، کاهش پیدا می‌کند اما امروزه با استفاده از مدل‌های جهانی می‌توان پیش‌بینی‌هایی فصلی و حتی برای دهه‌های آینده نیز ارائه داد.

تاثیر آلاینده‌ها بر شدت تابش فرابنفش

رهنما در توضیح تاثیر آلودگی هوا بر شدت تابش اشعه فرابنفش گفت: نقش آلاینده‌ها پیچیده و متنوع است. برخی آلاینده‌ها با پراکندگی یا جذب اشعه می‌توانند شدت آن را کاهش دهند اما برخی دیگر مانند ذرات معلقی که باعث تغییر زاویه تابش می‌شوند، ممکن است باعث تقویت پرتو فرابنفش شوند بنابراین نوع آلاینده و ساختار شیمیایی آن نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان تاثیر دارد.

وی افزود: منابع مختلف علمی تاکید کرده‌اند که آلاینده‌های جوی می‌توانند هم در کاهش و هم در افزایش شدت پرتو فرابنفش نقش داشته باشند.

 فرابنفش چیست و چگونه دسته‌بندی می‌شود؟

رهنما در توضیح علمی پرتو فرابنفش گفت: اشعه ماورای بنفش یک نوع انرژی الکترومغناطیسی است با طول موج کوتاه و انرژی بسیار بالا که بین ۱۰۰ تا ۴۰۰ نانومتر دسته‌بندی می‌شود. براساس طول موج، این پرتو به سه دسته اصلی تقسیم می‌شود.

او ادامه داد: UV-A در بازه ۳۱۵ تا ۴۰۰ نانومتر قرار دارد، UV-B بین ۲۸۰ تا ۳۱۵ نانومتر و UV-C بین ۱۰۰ تا ۲۸۰نانومتر است که از میان این سه، بیشترین اشعه‌ای که از خورشید به سطح زمین می‌رسد، در طیف UV-A قرار دارد که حدود ۹۰ تا ۹۵‌درصد اشعه ماورای بنفش دریافتی از این باند است. این در حالی است که  حدود ۱۰ تا ۱۵‌درصد UV-B نیز به زمین رسید و اشعه UV-C عمدتا در لایه‌های بالایی جو جذب شده و به سطح زمین نمی‌رسد.

اندازه‌گیری شدت و طیف اشعه؛ چالش‌ و محدودیت‌ها

رهنما در پاسخ به این سوال که در حال حاضر کدام طیف از پرتوهای فرابنفش در شهرهایی مانند تهران بیشتر مشاهده می‌شود، توضیح داد: برای اندازه‌گیری دقیق و تحلیل طیف‌های مختلف پرتو فرابنفش در یک منطقه خاص، به ایستگاه‌های زمینی مجهز نیاز است که بتوان با دقت، شدت و نوع اشعه را ثبت شود. متاسفانه در حال حاضر دسترسی به چنین چیزی فراهم نیست.

وی افزود: بخشی از آنچه اکنون به‌عنوان داده‌های ورودی استفاده می‌شود، اطلاعات ماهواره‌ای موجود در زمینه تابش فرابنفش است که با داده‌های داخلی تنظیم و ارزیابی و پس از بومی‌سازی در قالب مدل‌های عددی به کار گرفته می‌شود. براساس همین مدل‌ها پیش‌بینی‌ها ارائه می‌شود اما برای تحلیل جزئی‌تر و منطقه‌ای، به داده‌های مستقیم زمینی نیاز است.

منطقه‌بندی پرتو فرابنفش در گرو توسعه زیرساخت‌ها

رییس پژوهشگاه هواشناسی در پاسخ به سوالی درباره امکان دسته‌بندی و منطقه‌ای سطح پرتو فرابنفش که با اشاره به میزان تابش در ارتفاعات تهران مطرح شد نیز گفت: در حال حاضر امکان منطقه‌بندی دقیق برای شدت یا نوع اشعه فرابنفش وجود ندارد چراکه برای این کار به شبکه‌ای از ایستگاه‌های زمینی نیاز است. به عنوان مثال در شمال تهران و مناطق مرتفع به‌دلیل رقیق‌تر بودن هوا و کاهش غلظت مولکول‌های جو، پرتو فرابنفش با شدت بیشتری به سطح زمین می‌رسد. این به آن معناست که حتی بدون تغییر در نوع پرتو، شرایط محیطی می‌تواند میزان نفوذ آن را افزایش دهد.