3 - 01 - 2024
خشاب خالی پتروشیمیها
گروه انرژی- به گفته رییس انجمن کارفرمایی پتروشیمی عدمالنفع ناترازی گاز در سال گذشته ۸۰۰ میلیون دلار برآورد میشود که رقبای منطقهای ایران به سرعت در حال اجرای پروژههای توسعهای خود در صنعت پتروشیمی هستند.ایران با وجود در اختیار داشتن دومین ذخایر گازی دنیا و حرکت توسعهای که در دهههای اخیر برای توسعه صنایع پتروشیمی داشته، توانسته در تولید برخی محصولات پتروشیمی بازار نسبتا مناسبی را در جهان در اختیار بگیرد؛ دستاوردی که باعث شده صنعت پتروشیمی به عنوان مادر صنایع صادراتی شناخته شود و بیشترین ارز حاصل از صادرات را به خود اختصاص دهد.از همین رو در برنامههای توسعهای بالادستی، افزایش ظرفیتهای تولید محصولات پتروشیمی هدفگذاری شده است، با وجود این موانع بسیاری برای دستیابی به ظرفیتهای توسعهای بالاتر پیش روی این صنعت است. از کمبود منابع برای سرمایهگذاری گرفته تا مشکلات ناشی از تحریم برای فروش و بازاریابی.
علیرغم همه این مشکلات، مهمترین مانع ناترازی گاز است. هرچند زمستان امسال به دلیل کمبارشی و هوای نسبتا مطبوع هنوز به پیک مصرف گاز نرسیدهایم، با این حال بنا به گفته مقامات وزارت نفت در صورت رسیدن به پیک مصرف گاز، با ۳۰۰ میلیون مترمکعب کمبود گاز در کشور مواجه هستیم.چنین تصویری در کنار مشکلاتی که برای صنایع پتروشیمی در اخذ مالیات بر ارزشافزوده، افزایش نرخ خوراک و عوارض صادراتی وضع شده است، سرنوشت بسیاری از پروژههای توسعهای در هالهای از ابهام قرار میگیرد. این بلاتکلیفی و تغییر مکرر قوانین و مقررات باعث شده ظرفیتهای نسبتشده هم به حداکثر تولید نرسند.کارشناسان براین باورند با توجه به تقاضای بالای جهانی برای محصولات پتروشیمی، کاهش تولید به دلیل مشکلاتی مثل ناترازی یا تغییر قوانین و مقررات باعث از دست رفتن بازارهای جهانی خواهد شد. بازارهایی که به خصوص با توجه به شرایط تحریمی ایران، احیای آنها به سادگی امکانپذیر نیستند.
رقابت در خلیجفارس تنگاتنگ است
صنایع شیمیایی و پتروشیمی نقش عمدهای در حمایت از اقتصاد کشورهای عربی خلیجفارس ایفا میکند که هدف آنها دستیابی به ارزشافزوده از منابع عظیم نفت و گاز است، زیرا صنعت پتروشیمی در کشورهای خلیجفارس به دلیل توانایی تولید مواد خام با هزینه کمتر نسبت به سایر مناطق جهان، به دلیل فراوانی نفت و گاز طبیعی از مزیت رقابتی برخوردار است.انرژیپرس در گزارشی مینویسد: سهم صنایع شیمیایی و پتروشیمی تقریبا ۷/۲۵ درصد از کل تولید ناخالص داخلی در شش کشور خلیجفارس است که عضو سازمان کشورهای عربی صادرکننده نفت (OAPEC) هستند. بر اساس دادههای سال ۲۰۲۰، صنعت شیمیایی و پتروشیمی تقریبا ۵/۴۵ درصد از کل تولید ناخالص داخلی کشور قطر را تشکیل میدهد، این رقم برای کویت ۸/۳۰ درصد و برای عربستان ۶/۲۷ درصد از تولید ناخالص داخلی است. صنعت پتروشیمی همچنین ۶/۱۸ درصد از کل تولید ناخالص داخلی امارات متحده عربی را تشکیل میدهد و پس از آن بحرین و عمان به ترتیب با ۱/۱۶ و ۱۳ درصد قرار دارند.پتروشیمیها و پلیمرها بر صادرات صنایع شیمیایی و پتروشیمی خلیجفارس غالب هستند، در حالی که مواد شیمیایی معدنی بر واردات آن غالب هستند. محصولات اساسی و مواد واسطهای مانند پتروشیمیها و کودها از نظر حجم در صدر صادرات این کشورها قرار دارند، اما از نظر درآمدهای صادراتی، فروش پلیمرها همچنان ۵/۴۵ درصد از کل درآمدها به میزان ۲۱ میلیارد دلار و ۶/۲۹ درصد از حجم صادرات در سال ۲۰۲۱ به خود اختصاص داده است.کودها ۷/۱۳ درصد از کل درآمدهای صادراتی صنایع شیمیایی و پتروشیمی خلیجفارس را تشکیل میدهند که در سال ۲۰۲۱ به حدود ۳/۶ میلیارد دلار رسیده است، در حالی که ۹/۲۷ درصد از حجم صادرات را تشکیل میدهد.
حجم صادرات مواد شیمیایی و پتروشیمی کشورهای حاشیه خلیجفارس در سال ۲۰۲۱ به حدود ۵/۷۶ میلیون تن رسید که از اثرات همهگیری کرونا در سال ۲۰۲۰ بهبود یافت، زیرا طی آن، حجم صادرات به ۶۶ میلیون تن کاهش یافته بود. از سوی دیگر، واردات این محصولات از کشورهای عضو خلیجفارس OAPEC در سال ۲۰۲۱ حدود ۲۰ میلیون تن بوده است. صنایع شیمیایی و پتروشیمی خلیجفارس به ترتیب با ۶/۲۳ و ۵/۸۲ میلیون تن بیشترین واردات و صادرات را در سال ۲۰۱۹ به ثبت رساندند.کشورهای حوزه خلیجفارس محصولات شیمیایی و پتروشیمی خود را به ۱۷۰ کشور در سراسر جهان صادر میکنند که مهمترین آنها کشورهای آسیایی است، به طوری که ۷۰ درصد از کل صادرات خلیجفارس را به خود اختصاص میدهند که در سال ۲۰۲۰ حدود ۵۶ میلیون تن سالانه بود. این رقم در سال ۲۰۰۶ تنها ۱۷ میلیون تن بود. بیشترین رشد حجم صادرات به آسیا در سالهای اخیر به چین و هند که بزرگترین بازارهای وارداتی هستند به ترتیب با ۸/۲۳ و ۱/۱۹ درصد بوده است. اروپای غربی نیز دومین بازار بزرگ صادراتی کشورهای حوزه خلیجفارس است، زیرا حجم صادرات به آن در سال ۲۰۲۰ به ۷/۶ میلیون تن رسید که نشاندهنده ۹ درصد از حجم کل صادرات است.
حرکت سریع سعودیها
کشورهای عربستان سعودی، ایران و قطر سالهاست با بهرهمندی از پتانسیل عظیم صنعت نفت و گاز پیشرفته، برای کسب ۱۰ مجتمع برتر پتروشیمی خاورمیانه با یکدیگر رقابت میکنند. از نظر ظرفیت کل تولید، عربستان سعودی با ظرفیت ۳۹/۱۰۳ میلیون تن در سال در صدر فهرست بزرگترین کشورهای خاورمیانه قرار دارد و پس از آن ایران با ۹۱ میلیون تن ظرفیت اسمی و تولید ۸۱/۶۴ میلیون تن و قطر با ظرفیت تولید ۷۳/۱۶ در رتبه سوم قرار دارد.عربستان با کمک شرکت صنایع پایه سعودی (سابِیک) توانسته بخش پتروشیمی خود را گسترش دهد به طوری که از ۱۰ مجتمع بزرگ پتروشیمی منطقه ۷ مورد آن در این کشور قرار دارد. سابیک یک شرکت شیمیایی متنوع جهانی است که دفتر مرکزی آن در ریاض عربستان سعودی قرار دارد. این شرکت در مقیاس جهانی در قاره آمریکا، اروپا، خاورمیانه و آسیا اقیانوسیه تولید میکند. این شرکت انواع متفاوتی از محصولات مانند مواد شیمیایی، کالاها و پلاستیکهای با کارایی بالا، مواد مغذی کشاورزی و فلزات را تولید میکند. سابیک توسط Brand Finance به عنوان دومین برند ارزشمند جهان در صنعت مواد شیمیایی معرفی شد.
بزرگترین کارخانه پتروشیمی خاورمیانه شرکت «مجتمع پتروشیمی جبیل» واقع در شهر صنعتی جبیل در عربستان است. این شرکت ۱۰۰ درصد تابع سابک، در صدر فهرست ۱۰ مجتمع بزرگ پتروشیمی در خاورمیانه قرار دارد. شهر جبیل که در سال ۱۹۷۵ تاسیس شد، بزرگترین شهر صنعتی جهان است و در منطقه شرقی عربستان سعودی و در منطقهای به وسعت ۱۰ هزار کیلومتر در نزدیکی ساحل خلیجفارس واقع شده است. عملیات تجاری مجتمع پتروکیمیا در جبیل در سال ۱۹۸۴ آغاز شد و ظرفیت تولید آن تا پایان سال ۲۰۲۲ به ۷۲/۱۱ میلیون تن در سال رسید.
دومین مجتمع پتروشیمی عربستان «مجتمع کارخانه پتروشیمی شرق» نیز در شهر صنعتی جبیل واقع شده و طبق دادههای سابیک، ۵۰ درصد از آن برای سابیک است. مجتمع پتروشیمی شرق در سال ۱۳۶۴ فعالیت تجاری خود را آغاز کرد و ظرفیت تولید آن در سال ۲۰۲۲ به حدود ۷۹/۸ میلیون تن در سال رسید. محصولات اصلی این مجتمع عبارتند از: اتیلن، اتیلن گلیکول، پلی اتیلن و غیره است. همانطور که ملاحظه میشود سابیک در توسعه بخش پتروشیمی عربستان از اهمیت بالایی برخوردار است.
فعالیت فرامرزی سابیک
یکی از بخشهای مهم شرکت سابیک، همکاری فرامرزی است. سابیک آخرین پروژههای خود را در بخش پتروشیمی در چین با همکاری شرکت چینی سینوپک آغاز کرده است. از یک سپتامبر ۲۰۲۳، سابیک و سینوپک آغاز عملیات تجاری کارخانه جدید پلیکربنات خود را با سرمایهگذاری مشترک آنها آغاز کردهاند. شرکت پتروشیمی سینوپک سابیک تیانجین در سال ۲۰۰۹ تاسیس شد و یک مجتمع پتروشیمی بزرگ متشکل از ۹ واحد تولیدی در سطح جهانی برای تولید مواد شیمیایی، پلی اتیلن و پلی پروپیلن است.ظرفیت تولید پلیکربنات در کارخانه مشترک ۲۶۰ هزار تن در سال است، بنابراین یک عنصر حیاتی در راهبرد شرکت سعودی برای توسعه در زمینه تولید پلیکربنات چین است و به این شرکت امکان همکاری بیشتر با بخش جهانی و داخلی را میدهد. بهرهبرداری از کارخانه پلیکربنات نشاندهنده مرحله جدیدی در سرمایهگذاری مشترک بین سابیک و سینوپک است و توانایی شرکا را برای برآورده کردن نیازهای بازار پلیکربنات منطقهای افزایش میدهد.اخیرا نیز سرمایهگذاری مشترک بین سابیک عربستان و شرکت کرهای SK Geo Centric باعث شد ظرفیت تولید مواد پیشرفته در کارخانه خود در شهر اولسان کرهجنوبی را افزایش دهند. این پروژه توسعه و کاربردهای پنلهای خورشیدی و صنایع خودرو، کفش و بستهبندی را هدف قرار میدهد.عربستان برای تقویت جایگاه بخش پتروشیمی خود نیازمند تولید بیشتر گاز است. از همین روی، توسعه میدان گازی جفوره را در دستور کار قرار داده و از آنجا که حدود ۲۰۰ تریلیون فوت مکعب استاندارد گاز طبیعی در آن وجود دارد آن را به بزرگترین میدان گاز شیل در خاورمیانه تبدیل میکند. کارشناسان انتظار دارند تولید این میدان به نفع توسعه پتروشیمی و تبدیل نفت خام سودآور به صادرات باشد.اگر تولید گاز عربستان سعودی تا سال ۲۰۳۰ حدود ۵۰ درصد افزایش یابد، میدان جفوره به جایگاه سعودی به عنوان صادرکننده آمونیاک در راستای بخشی از اقتصاد رو به رشد هیدروژن کمک خواهد کرد. میدان جفوره همچنین روزانه ۴۲۰ میلیون فوت مکعب اتان و ۶۳۰ هزار بشکه مایع گاز طبیعی در روز تولید خواهد کرد که میتواند به عنوان ماده اولیه صنعت پتروشیمی باشد.باید توجه داشت شرکتهای نفتی دولتی در عربستان و امارات به دنبال افزایش ظرفیت تولید مواد شیمیایی خود هستند. این جاهطلبیها نشاندهنده یک تغییر استراتژیک است که میتواند پیامدهای بزرگی برای صنعت پتروشیمی جهانی داشته باشد. برای نمونه، هدف دیرینه آرامکو افزودن روزانه ۳ میلیون بشکه نفت به تولید پتروشیمی خود بوده است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد