خدشه به حریم منظر نماد تهران
مژگان کریم‌نیایی– میدان آزادی و به‌ویژه برج آزادی که در مرکز آن قرار دارد نه‌تنها یکی از شاخص‌ترین نمادهای تهران است بلکه نمادی از تاریخ، فرهنگ و معماری کشور هم محسوب می‌شود. برج آزادی به عنوان نمادی از «ایران مدرن» احداث شد و در طراحی آن عناصری از معماری دوره‌های مختلف تاریخی ایران به کار گرفته شده است. طراحی این برج به‌گونه‌ای است که گذشته ایران را با آینده‌‌نگری درهم آمیخته و به یکی از شاخص‌ترین بناهای کشور تبدیل شده است.
برج آزادی علاوه بر اینکه یک نماد شهری است، از نظر معماری نیز اهمیت دارد و تلفیقی از معماری هخامنشی، ساسانی و اسلامی است به‌طوری که قوس بیضی‌شکل برج نمادی از طاق کسری، کاشی‌کاری فیروزه‌ای از دوره صفوی و شیارهای بالای برج از بادگیرهای یزد اقتباس شده‌اند که در کنار نمادهای معماری مدرن و ساختار بتنی، جذابیتی دوچندان به برج آزادی بخشیده‌اند. این برج همچنین به عنوان نمادی از شجاعت، آزادی‌خواهی و دلیری ایرانیان نیز شناخته می‌شود.
باوجود اهمیت تاریخی و فرهنگی این برج اما چند روزی است که ایجاد سازه‌هایی در اطراف آن حریم منظر این اثر ثبت ملی را مخدوش کرده است. این مساله در روزهای گذشته با واکنش‌هایی از سوی دوستداران میراث فرهنگی روبه‌رو شده است. اداره کل میراث فرهنگی استان تهران نیز اعلام کرده که این سازه احداث شده، در برج آزادی بدون دریافت نظر میراث فرهنگی ایجاد شده است.
ماجرای ایجاد سازه در حریم برج
چند سالی است که چند روز مانده به اربعین حریم برج ثبت ملی شده آزادی مورد تعرض سازه‌های موقتی قرار می‌گیرد. برخی بر این نظرند که برگزاری مراسم در اطراف برج با صدای بالای بلندگوها به مرور به سازه اصلی اثر آسیب وارد می‌کند و شاید بهتر باشد که برگزاری مراسم در جای مناسب‌تری انجام شود.
سیدمحمدرحیم مرتضوی، شهردار منطقه ۹ تهران در نشست خبری سومین سوگواره آیینی شهر تهران «محرم‌شهر» در خصوص سازه ایجاد شده در نزدیکی برج آزادی اظهار کرد: یکی از سیاست‌هایی که در این دوره مدیریت شهری دنبال کردیم، آیینی‌کردن میدان آزادی بود. بر این اساس، اقداماتی در سطح منطقه انجام دادیم اما معاونت فرهنگی به کمک ما آمد و با برنامه‌های کلانی که در سطح شهر اجرا کردند، میدان آزادی انتخاب و این سیاست محقق شد.
وی ادامه داد: اقداماتی نظیر برگزاری مراسم‌های مربوط به ۲۲بهمن، جشن غدیر، سوگواره محرم‌شهر در سه سال متوالی و همچنین اجتماع بزرگ اربعینی‌ها در میدان آزادی برگزار شده است. این در حالی است که این میدان پیش از این بیشتر محل تجمع اتباع، کارتن‌خواب‌ها و افرادی بود که برای امور مختلف به تهران مراجعه می‌کردند اما امروز شاهدیم که نه‌تنها از آسیب‌های اجتماعی پاک شده بلکه به قطب برگزاری مراسم‌های آیینی تبدیل شده است.
شهردار منطقه ۹ تهران گفت: حتی در مراسم رسمی و بین‌المللی همچون جشن جهانی نوروز که با حضور وزرای ارشاد، میراث فرهنگی، امور خارجه، تعاون، معاون توسعه روستایی رییس‌جمهور و جمعی از سفرای کشورهای خارجی برگزار شد، سازه‌هایی در محوطه زیر برج نصب شد اما چون هدف فرهنگی بود، هیچ اعتراضی مطرح نشد.
مرتضوی با اشاره به اینکه برج آزادی از آثار ملی میراث فرهنگی است، توضیح داد: «خود سازه برج جزو میراث ملی است اما محوطه اطراف آن – شامل سنگفرش و چمن‌کاری است- همانند پیاده‌روها و معابر عمومی شهری محسوب می‌شود. این فضا قبلا هم در دوره‌های گذشته اصلاح و بازسازی شده است. قویا می‌گویم هیچ آسیبی به برج آزادی و سازه آن وارد نخواهد شد.»
این اظهارات در حالی مطرح شده که از سویی اداره کل میراث فرهنگی تهران خواستار برچیده شدن این سازه بوده و از سوی دیگر رییس مجموعه برج آزادی گفته اجازه‌ای برای نصب این سازه از او گرفته نشده است.
اجازه نگرفتن از رییس مجموعه برج آزادی
سیدمحمد حسینی، رییس مجموعه برج آزادی می‌گوید: «برای انجام این کار (ایجاد سازه موقت در جوار برج آزادی) از مدیریت برج هیچ اجازه‌ای گرفته نمی‌شود. این پروژه را شهرداری تهران و شهرداری منطقه ۹ انجام می‌دهند، از سوی دیگر سازه ایجادشده موقتی است و شهرداری هیچ ساخت‌وساز دائمی در عرصه و حریم برج آزادی انجام نمی‌دهد. این سازه‌های موقت بعد از حدود ۱۲روز جمع‌آوری می‌شوند.»
باید توجه داشت سازه‌های اطراف برج بدون دریافت نظر میراث فرهنگی برپا شده است. جدای از مساله بی‌اطلاعی یا ناهماهنگی با میراث فرهنگی و مخدوش شدن حریم منظری این برج، مساله دیگری که برای کارشناسان میراث فرهنگی دغدغه ایجاد کرده استفاده از مواد اشتعالزا در ساخت این سازه و قرار داشتن در تابستان گرم پایتخت است.
گفتنی است پیش از این و در طول سال‌های گذشته نیز بارها نگرانی‌هایی درباره آسیب‌های واردشده به برج آزادی در اثر عوامل طبیعی و انسانی، نفوذ آب و رطوبت به داخل آن و همچنین وضعیت نگهداری و مرمت آن مطرح شده است.
مخالفت میراث فرهنگی تهران با ایجاد سازه
محسن سعادتی، معاون میراث فرهنگی استان تهران اعلام کرد: پیرو اخبار واصله درخصوص احداث سازه در مجموعه برج آزادی، بلافاصه کارشناسان این اداره کل از محل بازدید و ضمن عدم تایید سازه احداثی، نسبت به جمع‌آوری سازه مذکور به متولیان امر نکات لازم اعلام شده است.
وی در ادامه افزود: درخصوص موارد لازم جهت جمع‌آوری سازه مذکور و رعایت قوانین و مقررات میراث فرهنگی، طی مکاتبه‌ای نیز به شهرداری منطقه۹ و مجموعه فرهنگی و هنری برج آزادی اعلام شده است.
گفته می‌شود، اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در نامه‌ای به مسوولان مربوطه در خصوص ساخت‌وساز و الحاقات در اطراف برج آزادی که به آسیب به سیمای بصری این بنای ثبت شده منجر می‌شود، هشدار داده است. این اداره همچنین تاکید کرده که دریافت مجوز و هماهنگی با اداره میراث فرهنگی استان تهران الزامی است و در تاریخ ۲۹تیرماه ۱۴۰۴ خواسته‌اند که از ادامه فعالیت‌های مرتبط جلوگیری شود.
با این حال این سازه‌ها با هدف برگزاری سوگواره آیینی «محرم‌شهر» تکمیل شده و از تاریخ ۳۱تیر تا ۱۴مرداد در جوار برج آزادی برقرار هستند، بدون آنکه به این هشدار توجهی شود. گفتنی است سه سال است که پروژه «محرم‌شهر» در پای برج آزادی اجرا می‌شود و این موضوع واکنش‌هایی را در مورد وضعیت حفاظت از نماد تهرام مدرن در پی داشته است.
