خاورمیانه در آستانه بحران نفتی
هستی عبادی– افزایش تنش‌ها میان ایران و اسرائیل طی روزهای گذشته، تنگه استراتژیک هرمز را به صدر نگرانی‌های بازار انرژی جهان بازگردانده است. قیمت نفت که طی هفته‌های اخیر تحت تاثیر انتظارات تورمی و آمارهای اقتصادی چین روندی نوسانی داشت، در واکنش به تحولات خاورمیانه، با جهشی قابل توجه مواجه شد. نفت برنت به آستانه ۸۰دلار و نفت خام آمریکا (WTI) به بیش از ۷۷دلار در هر بشکه رسید؛ افزایشی که از زمان حمله روسیه به اوکراین در ۲۰۲۲ بی‌سابقه بوده است.
در پی حملات موشکی متقابل میان ایران و اسرائیل، یکی از حساس‌ترین گلوگاه‌های انرژی جهان یعنی تنگه هرمز بار دیگر در کانون بحران جهانی قرار گرفته است؛ تنشی که ممکن است به سرعت فراتر از مرزهای منطقه‌ای برود و عرضه جهانی نفت را به طرز خطرناکی تهدید کند.
فایننشال‌تایمز هشدار داده در صورت بسته شدن تنگه هرمز (مسیر عبور ۲۰میلیون بشکه نفت در روز)، قیمت نفت ممکن است به ۱۵۰دلار برسد.
گرانی نفت می‌تواند قیمت بنزین در آمریکا را به بالای ۵دلار برساند و بازار سهام نیز به دلیل شوک انرژی، احتمالا با ریزش ۵ تا ۸درصدی روبه‌رو می‌شود.
بانک‌های مطرحی مثل گلدمن ساکس و سیتی بانک هم ضمن تاکید بر اینکه فعلا اختلال گسترده‌ای در عرضه نفت رخ نداده، بیان کرده‌اند در صورت بستن تنگه هرمز، قیمت نفت ممکن است شدیدا افزایش یافته و حتی یک شوک بحرانی ایجاد شود.
همزمان آژانس‌های دریایی بین‌المللی نیز اعلام کرده‌اند که کشتی‌ها با احتیاط حرکت می‌کنند و برخی مسیرهای جایگزین مانند عبور از دریای سرخ در حال بررسی هستند اما این مسیرها دارای ظرفیت محدود و آسیب‌پذیری بالا هستند.
تحلیلگران می‌گویند اگر این تنش‌ها به بروز درگیری نظامی مستقیم یا بسته شدن تنگه هرمز منجر شود، بازار جهانی نفت با یکی از جدی‌ترین بحران‌های دهه اخیر مواجه خواهد شد. بیش از ۲۰درصد نفت جهان از این تنگه باریک عبور می‌کند. اختلال در آن به طور بالقوه می‌تواند عرضه جهانی را با کمبود مواجه کند و قیمت‌ها را حتی تا مرز ۱۲۰ تا ۱۳۰دلار برساند.
در عمل تا این لحظه هیچ‌یک از طرفین، نه ایران و نه اسرائیل، تمایلی علنی به تشدید مستقیم نظامی از خود نشان نداده‌اند. با این حال، فضای منطقه‌ای به شدت ملتهب است و سرمایه‌گذاران بیم آن دارند که «حادثه‌ای ناخواسته» جرقه یک بحران بزرگ را بزند. بیمه‌گران بین‌المللی، هزینه بیمه نفتکش‌ها در منطقه خلیج فارس و دریای عمان را افزایش داده‌اند و برخی شرکت‌های بزرگ، ازجمله فرانت‌لاین(Frontline) ، یکی از بزرگ‌ترین مالکان ناوگان نفتکش جهان اعلام کرده‌اند که فعلا از عقد قرارداد جدید برای عبور از تنگه هرمز خودداری می‌کنند.
در این میان، واکنش کشورهایی مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز قابل توجه است. این کشورها ضمن ابراز نگرانی از درگیری احتمالی، در تلاش هستند تا از مسیرهای جایگزین برای صادرات خود استفاده کنند. عربستان پروژه انتقال نفت از طریق بندر ینبع را تسریع کرده و امارات نیز ظرفیت پایانه فجیره را در دریای عمان افزایش داده است تا ریسک عبور از هرمز را کاهش دهد.
آیا قیمت نفت از ۱۰۰ دلار عبور می‌کند؟
سید‌مهدی حسینی، معاون اسبق امور بین‌الملل وزیر نفت در گفت‌وگو با «جهانصنعت» درباره تاثیر حملات اسرائیل بر بازار جهانی نفت بیان کرد: همیشه گفته‌ام بازار نفت تابع چند عامل اساسی است؛ عوامل طبیعی و ساختاری موثر بر بازار نفت شامل رشد اقتصادی جهانی، افزایش جمعیت و بهبود استاندارد زندگی در کشورهای مختلف از آن جمله است. این عوامل باعث افزایش مستمر تقاضا برای حامل‌های انرژی، خصوصا نفت و گاز می‌شود.
وی افزود: در شرایط عادی، بین رشد اقتصادی و تقاضای انرژی، به ویژه نفت، یک رابطه نسبتا مشخص و نزدیک به یک‌به‌دو وجود دارد، یعنی هر واحد رشد اقتصادی، تقریبا دو واحد افزایش در مصرف انرژی را در پی دارد. البته انرژی‌های جایگزین مثل انرژی‌های نو هم کم‌کم سهم بیشتری پیدا می‌کنند و زغال‌سنگ رو به کاهش است اما هنوز نفت و گاز در راس قرار دارند.
به گفته وی، زمانی که بازار واکنشی سریع و شدید از خود نشان می‌دهد، معمولا به خاطر حوادث ناگهانی یا تنش‌های ژئوپلیتیکی، به ویژه در مناطق نفتخیز مانند خاورمیانه است. ایران هم به عنوان یکی از بازیگران اصلی این بازار، طبیعی است که در صورت بروز تنش، روی قیمت‌ها اثرگذار باشد.
حسینی با بیان اینکه به وضوح دیدیم که به محض شروع درگیری‌ها، قیمت نفت از حدود ۷۰دلار شروع به افزایش کرد، عنوان کرد: اگر شرایط فعلی ادامه یابد یا بدتر شود و بازار حس کند که آرامش در کوتاه‌مدت بازنخواهد گشت، احتمال عبور قیمت نفت از مرز ۱۰۰دلار کاملا وجود دارد.
او درخصوص بستن تنگه ترمز بیان کرد: حالا اگر به این معادله، بحث بستن تنگه هرمز را هم اضافه کنیم، ماجرا جدی‌تر می‌شود چراکه حدود ۲۰ تا ۲۵درصد از صادرات نفت جهان از طریق این تنگه عبور می‌کند. هرگونه اختلال یا ناامنی در این مسیر، بازار را با شوک بزرگی مواجه می‌کند.
حسینی اضافه کرد: ممکن است بگوییم تنگه را می‌بندیم، دیگران بگویند بازش می‌کنیم اما در نهایت، این یعنی ورود به فضای پرتنش نظامی که نتیجه‌اش ایجاد ریسک بزرگ برای کشتیرانی و عبور نفتکش‌ها خواهد بود. همین حالا هم، بر اساس اخبار منتشرشده، یکی از بزرگ‌ترین مالکان ناوگان نفتکش، بیمه‌نامه‌های خود را برای منطقه خلیج‌فارس و دریای عمان به حالت تعلیق درآورده، چون ورود به این منطقه دیگر ایمن تلقی نمی‌شود حتی بدون درگیری مستقیم نظامی.
وی تاکید کرد: این اتفاقات به تنهایی کافی هستند که بازار جهانی نفت دچار التهاب شود. با توجه به سهم بالای صادرات نفت از تنگه هرمز، اختلال در این مسیر تاثیر گسترده‌ای بر عرضه جهانی خواهد داشت.
این مقام سابق وزارت نفت تصریح کرد: روزهای خوبی برای بازار انرژی از نظر ثبات قیمتی نمی‌بینم. این شرایط، به‌ویژه برای مصرف‌کنندگان انرژی، نگران‌کننده است.
تنگه‌ای که بر قیمت نفت تاثیر مستقیم دارد
محسن قمصری، کارشناس ارشد انرژی هم در این رابطه گفت: در صورتی که ایران اقدام به بستن تنگه هرمز کند عبور نفت خام بسیاری از کشورهایی که در قسمت‌های شمالی خلیج‌فارس هستند متاثر می‌شوند و بر قیمت نفت تاثیرگذار خواهد بود.
قمصری در رابطه با اینکه آیا قیمت نفت متاثر از حمله رژیم صهیونیستی به ایران خواهد شد، به مهر گفت: در شرایط موجود اگر تصمیم‌گیران بازار نفت نخواهند از این وضعیت سوءاستفاده کنند به نظر نمی‌رسد تاثیری بر قیمت جهانی نفت داشته باشد.
وی ادامه داد: این وضعیت نمی‌تواند بر قیمت نفت تاثیرگذار باشد زیرا چند سالی است که در شرایط تحریم‌ها ایران بازیگر بزرگی در بازار نفت نیست و این شرایط نمی‌تواند بر قیمت جهانی نفت تاثیرگذار باشد.
این کارشناس ارشد انرژی در پاسخ به این سوال که در صورتی که ایران اقدام به بستن تنگه هرمز کند در این شرایط باز هم قیمت جهانی نفت را متاثر نخواهد کرد، خاطر‌نشان کرد: در صورتی که ایران اقدام به بستن تنگه هرمز کند شرایط متفاوتی پیش‌رو خواهیم داشت زیرا عبور نفت خام بسیاری از کشورهایی که در قسمت‌های شمالی خلیج‌فارس هستند می‌تواند متاثر شود و بر قیمت نفت تاثیرگذار خواهد بود.
وی اضافه کرد: امکان پیش‌بینی دقیقی از افزایش قیمت نفت در شرایطی که تنگه هرمز بسته شود وجود ندارد و می‌توان گفت در صورت بسته شدن تنگه هرمز عبور جریان بازار نفت خام به سمت بازارهای مصرف اثرگذار است که این امر بر افزایش قیمت جهانی نفت اثرگذار خواهد بود که این میزان از تاثیرگذاری بستگی به عوامل متعددی دارد.
مدیر اسبق امور بین‌الملل شرکت ملی نفت ایران تصریح کرد: باید در نظر داشت که کشورهای مصرف‌کننده برای این شرایط مخازن اضطراری در نظر گرفته‌اند و بستگی دارد تنگه هرمز برای چه مدت بسته شود که در تعیین قیمت موثر است.
