خاموشی چراغ تولید
یاسمین اسکندری– بحران قطع برق، زنگ خطر توقف تولید در صنایع کشور را به صدا درآورده است؛ صنعتی که پیشتر با تعطیلی‌های رسمی و پیامدهای جنگ دست‌وپنجه نرم می‌کرد، حالا با قطعی‌های مکرر برق و فرسودگی شبکه روبه‌رو است. طبق اعلام فعالان
بخش‌خصوصی، دو دهه بی‌تدبیری و سوءمدیریت در توسعه زیرساختها و بی‌توجهی به نیازهای صنایع کوچک و متوسط، منجربه تعطیلی ۲۰درصدی واحدها شده و این عدد در آستانه رسیدن به ۵۰درصد است. این بحران، نه‌تنها منجربه بیکاری نیروها و تعطیلی پی‌درپی واحدهای تولیدی در شهرک‌های صنعتی شده بلکه بخش واردات و صادرات کشور را نیز با بحران تامین و رکود کم‌سابقه مواجه ساخته است. کارشناسان در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت»، بی‌عملی دولت و لزوم واگذاری مدیریت انرژی به بخش خصوصی را راه‌حل برون‌رفت از این وضعیت می‌دانند.
بحران برق و توقف زنجیره تولید
صدرالدین نیاورانی، نایب‌رییس کمیسیون توسعه صادرات غیر نفتی اتاق بازرگانی ایران با اشاره به ماهیت گسترده و عمق بحران، دو گونه تعطیلی را عامل آسیب به صنایع کشور دانست و گفت: مشکل ما در رابطه با تعطیلیها دو نوع است؛ یکی تعطیلات رسمی که از سوی دولت اعلام می‌شود و دیگری تعطیلی‌هایی که متاسفانه در اثر جنگ به وجود آمده یا به خاطر قطعی برق ایجاد می‌شود. وی تشریح کرد: برای مثال واحدهای تولیدی، دو ساعت یک قطعه را تولید می‌کنند که وارد چرخه تولید می‌شود. وقتی دو ساعت برق قطع است و این قطعه تولید نمی‌شود، آسیب وارده به چرخه تولید و بیکاری ناشی از آن می‌تواند حتی چهارساعت به طول بینجامد و در هشت ساعت کاری، حتی اگر دو ساعت قطعی برق داشته باشیم، این آسیب چهارساعته ایجادشده، یک ضربه کاری به بدنه تولید است؛ تولیدی که پیشتر در روز حداقل ۸، ۱۰ یا ۱۲ساعت به‌طور مدام انجام می‌شد، الان بخشی از آن به علت جنگ، بخشی به علت تعطیلات دولت و بخشی دیگر به خاطر کمبود امکانات و قطعی برق، غیرفعال شده است.
نیاورانی در ادامه به قطع شدن زنجیره تولید اشاره کرد و افزود: ممکن است کارخانه دیگری قطعه‌ای را تولید کند و به شما برساند تا صنعت شما تکمیل شود اما آن قطعه به‌دلیل تعطیلات و قطعی برق تولید نشود، زنجیره تولید شما نیز متوقف می‌شود. این روند، تولید و اقتصاد کشور را دچار مشکل اساسی کرده است. وی با اشاره به اینکه این بحران مختص به تولیدات داخل نیست، بیان کرد: اکنون در بخش واردات هم با چالش‌هایی مواجه هستیم؛ بسیاری از کالاها وارد کشور یا وارد چرخه اقتصادی نمی‌شوند. در گذشته برخی کالاها به‌صورت ورود موقت وارد کشور می‌شد و در صنعت مورد استفاده قرار می‌گرفت، برخی هم پس از تکمیل فرآیند به بازار عرضه می شد اما حالا با این مشکلات کنونی، شاهد شکست، رکود و تعطیلی صنایع کشور به‌ویژه در بخش‌های کوچک و متوسط هستیم، به‌طوری‌که کل زنجیره تامین دچار مشکل شده است.
دامنه گسترده تعطیلی در شهرک‌های صنعتی
نیاورانی در پاسخ به پرسشی درباره ابعاد خسارت وارده به شهرک‌های صنعتی و خط تولید کشور ابراز نگرانی کرد: متاسفانه حدود ۲۰درصد از واحدهای تولیدی در دو ماه گذشته تعطیل شده و هنوز راه‌اندازی نشده‌اند. امیدوار هستیم که حمایت‌هایی در این خصوص صورت گیرد تا این واحدها احیا شوند و به تعطیلی کامل نرسند.
زنگ خطر اما هنگامی به صدا درآمد که او ادامه داد: در حال حاضر، تعطیلی‌های موقت و کامل داریم؛ متاسفانه روند تعطیلی واحدها افزایشی است و نگران هستیم این عدد به ۵۰درصد برسد. با توجه به مشکلات فعلی و بی‌توجهی دولت به مشکلات بخش خصوصی و صنایع کشور، فکر می‌کنم به‌زودی تعطیلیها بیش از ۲۰درصد خواهد شد و حتی ممکن است به ۵۰درصد در شهرک‌های صنعتی نیز برسد. طبق گفته وی، از منظر صنفی، بیشترین آسیب متوجه صنایع مادر و بالادستی شده است. نیاورانی افزود: تعطیلی در این بخش‌ها بیشتر به چشم می‌خورد که قطعی برق از عوامل موثر این تعطیلی بوده است.
واگذاری انرژی به بخش خصوصی
در ادامه نایب رییس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی ایران، بر دو نکته اساسی تاکید داشت؛ نخست، غیبت راهکار عملی دولت و دوم، ضرورت واگذاری مدیریت انرژی به بخش خصوصی. نیاورانی تصریح کرد: امروزه می‌بینیم دولت اقدام موثری انجام نداده و صرفا بار مشکلات را بر دوش مردم و صنایع گذاشته و از صرفه‌جویی سخن می‌گوید، بدون آنکه راهکار عملی و موثری ارائه دهد. این فعال خصوصی، راهکارهایی چون واردات برق از کشورهای همسایه را ضروری قلمداد کرد و ادامه داد: درخواست ما از دولت این است که واقعا بخش انرژی و برق را رها و به بخش خصوصی واگذار کند؛ بخش‌خصوصی توانمندتر عمل می‌کند، رقابت ایجاد می‌شود و قیمت‌ها کاهش می‌یابد. قطعا در شرایط فعلی، واگذاری به بخش خصوصی نتیجه بهتری در پی خواهد داشت.
نیاورانی در پاسخ به این سوال که آیا توسعه نیروگاه‌های محلی در شهرک‌ها مورد توجه قرار گرفته است یا خیر، تاکید کرد: واقعیت این است که ما چنین برنامه‌ای ندیده‌ایم! برنامه مشخصی که بیان کند مثلا برای رفع کمبود برق چنین اقدامی صورت می‌گیرد، عملا وجود نداشته است و ما می‌دانیم مشکل در کجاست؛ فرسودگی کابل‌ها و شبکه‌های انتقال و در مجموع فرسودگی سیستم برق‌رسانی سراسر کشور که باید ۲۰ تا ۳۰سال پیش آغاز می‌شد اما تاکنون اقدامی اساسی نشده است. امیدواریم که زودتر شروع کنند. اقدامات کوتاه‌مدت برای رفع مشکلات روزمره مردم و اقدامات بلندمدت برای رفع مشکل انرژی کشور ضروری است تا صنعت و تولید گسترش یابد و اوضاع بهتر شود.
او نکته کلیدی را چنین برشمرد: فرسودگی کابل‌ها، شبکه‌های انتقال و در مجموع فرسودگی سیستم برق‌رسانی سراسر کشور که این اقدامات اصلاحی باید ۲۰ تا ۳۰ سال پیش آغاز می‌شد اما تاکنون انجام نشده است، امیدواریم که زودتر شروع کنند.
انرژی‌های تجدیدپذیر بهترین راهکار نیستند
نیاورانی بهره‌گیری از انرژی‌های تجدیدپذیر را یکی از راهکارها دانست اما نه بهترین راهکار. او بیان کرد: بهترین تصمیم این است که در ابتدا سیستم موجود به‌روزرسانی شود و سطح انرژی خود را ارتقا بدهیم و همزمان از انرژی‌های تجدیدپذیر همچون خورشیدی و بادی، در کنار منابع فعلی استفاده کنیم. وی ریسک‌های بلندمدت اتکای صرف به انرژی بادی یا خورشیدی را نیز یادآور شد و افزود: این مسیر فعلا طولانی است و اگر این مسیر به هر دلیلی به نتیجه نرسد یا تغییراتی در آب‌وهوا و شرایط جغرافیایی رخ دهد، خسارتش بسیار سنگین خواهد بود.
وی در خاتمه اضافه کرد: درخواست ما از دولت، با توجه به خطر تعطیلی ۵۰درصدی صنایع کوچک و تاثیر مشکل انرژی بر تولید کشور، این است که مدیریت بخش انرژی و برق به بخش خصوصی سپرده شود تا افرادی متخصص و باتجربه با همراهی و حتی پیشتازی نسبت به دولت، این معضل را حل کنند.
بازار فاجعه است
در ادامه پای صحبت‌های یکی از تولیدکنندگان در شهرک‌های صنعتی نشستیم؛ در روزهایی که بازار و تولید هر دو دچار رکود بی‌سابقه‌ای شده‌اند، مرتضی اسلام‌زاده، دبیرکل کمیته شهرک‌های صنعتی کمیسیون صنایع اتاق‌های ایران، در گفت‌وگویی با «جهان‌صنعت» شدت آثار قطعی برق بر بدنه صنعت و کسب‌وکار را چنین شرح داد: قطعی برق، آسیب‌های فراوانی به بخش کسب‌وکار، تولید، فروش و… زده است. تمام ماشین‌آلات، تمام موتور‌ها و تمام سیم‌پیچ‌های ما آسیب دیده‌اند. هزینه سنگین متحمل شده‌ایم. خیلی از واحدهای تولیدی در حال ریزش نیرو و اخراج کارگران هستند. در حال حاضر فروش ما بسیار کم شده و مشکل تامین نقدینگی داریم.
اسلام‌زاده به رقمی تاکید کرد که بزرگی بحران را نشان می‌دهد: طبق اعلام اتاق بازرگانی، میزان خسارت وارده سال گذشته ۸میلیارد دلار اعلام شده، اما واقعیت این است که امسال خسارت‌ها بسیار بیشتر شده است، چراکه به خاطر قطعی برق تقریبا همه تجهیزات ما دچار آسیب و سوختگی شده‌اند. این فعال صنفی ادامه داد: هزینه تعمیرات نیز به‌طرز قابل‌توجهی افزایش یافته است. با توجه به رکود عمیق بازار و نبود نقدینگی، فروش و تولید به‌شدت کاهش یافته و این قطعی برق موجب شده کسب‌وکارها نتوانند تولید و فروش داشته باشند. در شهرک‌های صنعتی، کارگران بیکار زیادی وجود دارد.
گلایه بخش خصوصی از بانک‌ها
مرتضی اسلام‌زاده همچنین به عدم همکاری بانک‌ها و نظام بیمه اشاره کرد و افزود: بانک‌ها که انتظار حمایت بیشتری از آنها را داریم در ارائه تسهیلات، سختگیری‌های خاص خود را دارند. در واقع ما در شرایط مشابه جنگ و فورس ماژور قرار داریم، اما متاسفانه دولت این شرایط را درک نمی‌کند و وضعیت بحرانی ناشی از قطعی آب و برق را جدی نمی‌گیرد. وی ادامه داد: طبق ماده۲۶ قانون بهبود فضای کسب‌وکار، شرایط بحرانی باید پذیرفته شود؛ مثلا حقوق پرسنل در این شرایط باید توسط دولت پرداخت شود اما هیچ حمایتی صورت نمی‌گیرد و برای دولت، صنعت و تولید کشور اهمیت ندارد. بانک‌ها نیز عملا کنار کشیده‌اند و اوضاع تقریبا به مرحله نابودی رسیده است. ما واقعا نیازمند حمایت مالی برای تعمیرات هستیم چراکه کمبود نقدینگی داریم. در این شرایط بحرانی، دولت باید بانک‌ها را ملزم کند تا در ارائه تسهیلات بانکی برای تامین مواد اولیه و نقدینگی به ما کمک کنند یا قسط وام‌ها را عقب بیندازند. دبیر کل کمیته شهرک‌های صنعتی کمیسیون صنایع اتاق‌های ایران تاکید کرد در حالی که همه‌جا صحبت از تاب‌آوری صنایع کوچک است، هیچ حمایتی در عمل از سوی دستگاه‌های اجرایی و بانک‌ها صورت نمی‌گیرد. وی ادامه داد: در صورت تامین مالی و تسهیل دسترسی به تسهیلات بانکی، می‌توانیم مشکلات نقدینگی و توسعه را برطرف کنیم. هم‌اکنون میزان چک‌های برگشتی ما بسیار بالا رفته و بانک‌ها نیز همکاری لازم را انجام نمی‌دهند. بانک باید در تامین مالی فعال باشد اما سخت‌گیری‌ها همچنان پابرجاست و در حال حاضر مردم نیز دچار استرس اقتصادی شده‌اند و خرید نمی‌کنند.
مطالبه تولیدکنندگان مشخص است!
اسلام‌زاده راهکاری عملی در حوزه تجارت خارجی ارائه داد: دولت باید خطوط اعتباری برای صادرات به کشورهای همسایه ایجاد کند تا بتوانیم محصولات خود را صادر کنیم. بسیاری از صنایع کوچک کارت بازرگانی ندارند و می‌توان با پروانه بهره‌برداری، به آنان اجازه صادرات داد. وی افزود: ما می‌توانیم مواد اولیه خود را از کشورهای همسایه نظیر عراق، آذربایجان، ترکمنستان، افغانستان و کشورهای عربی وارد و کالای خود را به آنها صادر کنیم چراکه بازار داخلی ایران شرایط دشواری دارد. لازمه آن، همکاری دولت است تا با پروانه بهره‌برداری و مجوزهای موجود، صادرات صورت گیرد. وی در ادامه به تشریح وضعیت زنجیره تامین و ارز پرداخت و از بانک مرکزی نیز چنین انتقاد کرد: زنجیره تامین ما به طور کامل دچار اختلال شده و با شرایط موجود در بانک مرکزی، این سوال مطرح است که چرا باید تولیدکنندگان برای دریافت ارز در صف بانک مرکزی قرار بگیرند؟ این در حالی است که تولیدکننده شخصا قادر است محصول خود را به کشورهایی همچون عراق صادر کرده و ارز حاصل از فروش را مستقیما دریافت و به کشور بازگرداند.
وی در پایان تصریح کرد: ما در زمره صنایع کوچک هستیم و نه صنایع بزرگ. بر این اساس، ضرورت دارد دولت تسهیلات ویژه‌ای در زمینه صدور کارت بازرگانی در نظر بگیرد تا تولیدکنندگان بتوانند حتی بدون برخورداری از کارت بازرگانی، نسبت به فروش محصولات خود یا واردات اقدام کنند چراکه فرآیند دریافت کارت بازرگانی برای تولیدکنندگان صنایع کوچک، با پیچیدگی‌ها و مشکلات متعددی همراه است. هر واحد تولیدی باید امکان واردات مواد اولیه و صادرات محصولات مورد نیاز خود را داشته باشد؛ در غیراین صورت، تداوم این وضعیت می‌تواند بازار آزاد کشور را با بحران جدی مواجه ساخته و به نابودی صنعت منجر شود.
