7 - 02 - 2023
حاکمان و حقوق شهروندان
کمالالدین پیرموذن*
سهیم شدن شهروندان در امر تصمیمگیری در جوامع کنونی بسیار بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده و اینک شهروندان بسیاری از کشورها از فرمانپذیری محض خارجشده و آشکارا در امور کشورشان مداخله میکنند. انقلاب ما نیز بیش از هر نکته، بر بحث احقاقحقوق شهروندان تاکید داشت؛ تا جایی که امام خمینی (ره) در یکی از مهمترین سخنانشان فرمودند: «از حقوق اولیه هر ملتی است که باید سرنوشت و تعیین شکل و نوع حکومت را در دست داشته باشد.» ایشان همچنین درباره حق انتخاب و رای مردم فرمودند: «مردم در انتخابات آزادند و احتیاج به قیم ندارند و هیچ فرد، گروه یا دستهای حق تحمیل فرد یا افرادی را بر مردم ندارد.»
همچنین بند یک ماده ۲۱ اعلامیه جهانی حقوقبشر به حق مشارکت سیاسی، حق استیضاح و ارزیابی دولتها توسط شهروندان میپردازد. دولتها و حاکمان هیچگاه نباید احساس کنند که از نظارت مردم در امان هستند. از این رو نظارت شهروندان نقش مهمی در تصمیمگیریها و عملکرد شهروندان دارد.
حضرت علی (ع) شخصا خواستار آن شدند که مردم ایشان را نقد کنند. امام خمینی نیز فرمودند: «البته نباید گمان کنیم که هرچه میگوییم و میکنیم کسی را حق اشکال نیست؛ اشکال بلکه تخطئه، یک هدیه الهی است برای رشد انسانها. همه ملت موظف هستند نظارت کنند. اگر پایم را کج گذاشتم، ملت موظف است بگوید پایت را کج گذاشتی، خودت را حفظ کن!»
در عصر حاضر رعایت حقوق مردم در عرصههای مختلف به عنوان پدیدهای اجتماعی، از ضروریات زندگی شهروندی محسوب میشود و شهروندان عموما با سلایق و انگیزههای مختلف و سبک زندگی گوناگون در جامعه به فعالیت میپردازند. امروزه مسائل مربوط به جامعه به دلیل افزایش و تنوع ارتباطات و نیازمندیها توسعه فراوانی یافته است. نوع روابط و گستردگی باعث شده مسائل مستقل و جدیدی همچون مسوولیتهای مدنی و کیفری در جامعه بروز و ظهور داشته باشد. مهمترین بحث در حیطه حقوق شهروندی رعایت کامل قانون اساسی است که به عنوان مهمترین منبع قانونی که اصول اساسی حقوق یک ملت و دولت در آن تعیین شده و تشکیلات و روابط بین قوای مختلف و قدرتهای عمومی و… را بیان کرده و متضمن قواعد کلی در خصوص جنبههای حمایتی از حقوق شهروندی است، شناخته میشود. مجریان قانون و نمایندگان مردم در مجلس باید کسانی باشند که عامل قانون بوده و به عنوان خدمتگذاران به مردم، خادم واقعی آنان باشند.
امام خمینی خطاب به مسوولان متذکر شدهاند که «دائما در نظرتان باشد بندگان خدایی هستیم که این مردم ما را به این محل رساندند و باید به آنها خدمت کنیم»؛ بنابراین حفظ و حراست از حقوق و کرامت شهروندان از وظایف اصلی حکومت و دستگاههای تابعه است.
احترام و کرامت آحاد جامعه در حد کامل و اجرای دقیق ظرفیتهای قانونی از اصول اساسی و مهمی است که باید مورد توجه لازم قرار گیرد و نمایندگان مجلس یا ماموران دولتی نباید با ارائه طرحهای حاشیهدار یا برخورد با منتقدان به بیراهه روند.
حقوق شهروندی به اعتبار تابعیت برقرار میشود؛ حقوقی که همچنین با اولویت و سیاستهای بازار و نظام حاکم بر دولتها ارتباط نزدیک دارد. بنابراین حتی ممکن است بحرانهای اقتصادی به کاهش حقوق شهروندان منجر شود. دولت و مجلس باید هم بساط تورم، گرانی و بیکاری را در جامعه جمع کنند و هم از حقوق اساسی اقوام ایرانی، زنان، جوانان و سایر اقشار جامعه مجدانه صیانت کنند.از منظر اسلام هم امنیت معنوی، سرچشمه اصلی امنیت به شمار میآید و انسان موجودی است که به صورت خدادادی و فطری دارای آزادی و قدرت انتخاب است و یکی از اهداف مهم پیامبران الهی نیز آزاد کردن انسانها از اسارت و استبداد بوده است. شهروندان در جوامع مدنی اسلامی و بهطور خاص در نظام جمهوری اسلامی صاحب حق در تعیین سرنوشت خود و نظارت بر اداره امور و بازخواست از متصدیان امور هستند و حکومت در این جوامع خدمتگذار مردم است و در همه حال باید برابر مردمی که خداوند، آنها را بر سرنوشتشان حاکم کرده، پاسخگو باشند. حال آنکه یکی از حقوق شهروندان، رفتار درست و انسانی با منتقدان است. در دیدگاه امام علی (ع)، فرمانروایان و حاکمان، خادمان مردم هستند و چنانچه به درستی امور مردم را به انجام برسانند، صرفا به وظیفه خود عمل کرده و هیچگونه منتی بر شهروندان ندارند. به علاوه مسوولان وظیفه دارند با شهروندان مدارا کنند و با ایشان نرمخو باشند و پیوسته در رفع نیازهای شهروندان بکوشند.
*نماینده پیشین مجلس
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد