19 - 08 - 2023
جواهری در قم
نادر نینوایی- خانه تاریخی یزدانپناه با حوض آبیرنگ و ستونهای سفید سربهفلککشیده عمارتش یکی از خانههای تاریخی شهر قم است که معمار آن با هنرمندی کامل سازه را طراحی و ساخته است.
این خانه در محله باغ پنبه شهر قم قرار گرفته و قدمت آن به اواخر قاجاریه و اوایل عصر پهلوی میرسد. قرار گرفتن این عمارت در نزدیکی بازار کهنه شهر قم جایگاهی ویژه به این خانه تاریخی بخشیده و باعث شده این عمارت با معماری برجستهاش همچون نگینی در قلب بافت تاریخی قم بدرخشد.
جالب آنکه آبانبارهای عمارت یزدانپناه در گذشته به کمک قناتهای حفاریشده پر میشده و البته برای حل مشکل گرمای شدید شهر قم هم بادگیرهایی برای خنک کردن زیرزمین خانه به کار گرفته شده است.
معماری و ویژگیهای خانه
مساحت خانه یزدانپناه حدود ۸۸۵ مترمربع است و ۹۲۸ متر زیربنا دارد. خانه در گذشته ۱۰ اتاق داشته که سه اتاق آن در ادوار قبلی به همسایه مجاور واگذار شده است.
در معماری این خانه به جهت سازه آن توجه ویژه شده و زاویه تابش آفتاب، جهت وزش باد و جنس زمین از جمله فاکتورهایی بوده که در ساخت خانه طرف توجه قرار گرفته است.
قسمت شمالی حیاط که در فصل زمستان آفتابگیر است، مورد استفاده قرار میگرفته و به اصطلاح قدما قسمت زمستاننشین ساختمان بوده است. در بخش زمستاننشین پنجرهها و ارسیکاریهای هنرمندانه به گونهای به کار گرفته شدهاند که بیشترین میزان آفتاب وارد این بخش شود و ساکنان خانه در زمستان از سوز و سرما در امان بمانند.
ارتفاع بخش زمستاننشین کوتاهتر بوده که به زودتر گرم شدن اتاق کمک میکرده است. در بخش تابستاننشین که در ضلع جنوبی ساختمان قرار گرفته است، ارتفاع سقف بلندتر بوده که باعث میشده هوای اتاق دیرتر گرم شود. در بالاترین قسمت دیوار و در نزدیکی سقف یک پنجره وجود دارد تا از طریق آن هوای گرم از اتاق خارج شود. از هفت اتاق باقیمانده در خانه یزدانپناه سه اتاق به نسبت بلندتر و تجملاتیتر هستند. به نظر میرسد مهمترین بخش خانه پنج دری قسمت غربی عمارت باشد که با ستونهای گرد و مزین به سرستونها و پایه ستونهای حجاری شده، آراسته شده است.
در بخشهای شمالی و جنوبی عمارت نیز ایوانها و زیر زمینهای زیبایی طراحی شده و از جمله قسمتهای با اهمیت این خانه تاریخی شمرده میشوند.
خانهها و عمارتهای ثروتمندان در گذشته دارای درگاه یا سردر نیز بودهاند و این سردرها به مجللترین شکل ممکن ساخته و طراحی میشدهاند. سردر باشکوه در خانه یزدانپناه قم نیز قابل مشاهده است. پس از گذر از سردر خانه که به زیبایی و با معماری هنرمندانه طراحی و ساخته شده است به هشتی آن میرسید.
این فضا و راهروهای پیچدرپیچی که به دنبال آن آمدهاند باعث شده دید مراجعان غریبه به اندرونی خانه محدودتر شود.
یکی از نکات جالب توجه خانه یزدانپناه این است که اتاقهای خانه به یکدیگر راه دارند، یعنی با اینکه اتاقها مستقل و جداگانه هستند، اما از طریق دری چوبی به یکدیگر متصل شدهاند.
همین اتصال اتاقها به یکدیگر باعث شده که تبادل گرمایی در اتاقها بهتر و دمای هوا در تابستانهای گرم و خشک شهر قم در عمارت مطبوعتر باشد.
گفته میشود در زمانهایی که عمارت میزبان مهمانهای زیادی بود یا مراسم و جشنی در آن برگزار میشده است، درهای اتاقها را باز میکردند تا اتاقها به هم متصل شده و خدماترسانی به مهمانان با سرعت عمل بیشتری انجام شود. از جمله دیگر نکات جالب در طراحی خانه آن است که در نورگیرهایی که در سقف خانه قرار گرفتهاند سعی شده نور در یک اندازه ملایم وارد خانه شود تا آرامش بیشتری بر فضای داخلی عمارت مستولی شود.
شرایط بازدید و وضعیت ثبت اثر
در حال حاضر امکان بازدید از عمارت یزدان پناه وجود دارد و اگر دوست دارید سفری در گذشته و تاریخ قم داشته باشید میتوانید از این خانه تاریخی بازدید کنید.
شایان ذکر است که در حال حاضر بهرهبردار این خانه تاریخی در آن به ارائه غذاهای ایرانی میپردازد.
یکی از نکات جالب درخصوص تزئینات داخلی این خانه تاریخی، نحوه چینش اشیای آنتیک و قدیمی در آن است که باعث شده با بازدید از آن بیشتر حال و هوای سنتی را احساس کنید. بازدیدکننده در واقع در هنگام بازدید از این خانه تاریخی قم گویی به سفر تاریخی رفته و از دریچه گذشته، نظارهگر شکوه خانهای اشرافی در کنار بازار کهنه قم میشود.
گفتنی است که به سبب اهمیت این عمارت تاریخی در ۲۴ تیرماه سال ۱۳۸۲ این خانه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در سال ۱۳۹۶ محدوده حریم خانه تحت حفاظت سازمان میراث فرهنگی وقت قرار گرفت و اعلام شد هرگونه دخل و تصرف در محدوده حریم خانه یزدانپناه مطابق با قانون مجازات اسلامی جرم محسوب میشود. شایان ذکر است رشد روزافزون ساختمانهای ناهمگون و بعضا بلند مرتبهسازیشده از جمله چالشهای اساسی بافت تاریخی قم در سالهای اخیر بوده است. در واقع تداوم این چالش باعث شده که ظاهر و منظر خانههای تاریخی قم مخدوش شده و جنبههای تاریخی و ارزشمند بافت قدیمی شهر قم به مخاطره بیفتد؛ اتفاق ناخوشایندی که امیدواریم درخصوص خانه تاریخی یزدانپناه و حریم منظر آن نیفتد.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد