جدایی به وقت سالمندی
جهان‌صنعت– چند روز پیش رییس سازمان بهزیستی کشور از رشد نگران‌کننده جمعیت سالمندی در ایران و همزمان افزایش طلاق و احساس تنهایی میان سالمندان خبر داد. وی همچنین اعلام کرد بخش قابل‌توجهی از زنان سالمند به‌تنهایی زندگی می‌کنند. طلاق با اینکه تجربه تلخی است ولی ممکن است در هر سنی اتفاق افتد. این روزها زوج‌های مسنی که پس از سال‌ها زندگی مشترک تصمیم به جدایی می‌گیرند تا مابقی عمر خود را در تنهایی بگذرانند، حتما دلایل مشخص خود را دارند اما طبق بررسی‌ها، حدود ۵۰درصد سالمندان از احساس غفلت و بی‌توجهی رنج می‌برند. در چنین شرایطی حتما یک پای مشکلات اقتصادی در میان است چراکه سالمندانی که جدا شدند هیچ رغبتی به ازدواج مجدد ندارند. با توجه به گسترش پدیده طلاق سالمندی، برخی کارشناسان معتقدند مسائلی از قبیل مشکلات اقتصادی، عدم تامین هزینه‌های زندگی، تغییرات نگرشی و فرهنگی، افزایش توقعات، از بین رفتن قبح طلاق و نبود مهارت‌های زندگی در این خصوص دخیل هستند. در ارتباط با دلایل و زمینه‌های طلاق به‌طور کلی مطالعات زیادی در کشور انجام گرفته ولی پدیده طلاق سالمندی در چند سال گذشته مورد توجه عمده رسانه‌ها قرار گرفته است. به گفته برخی کارشناسان مشکلات اقتصادی، عدم تامین هزینه‌های زندگی، تغییرات نگرشی و فرهنگی و افزایش توقعات، از بین رفتن قبح طلاق، نبود مهارت‌های زندگی و مواردی از این قبیل از جمله دلایلی است که باعث شده آمار طلاق در میان سالمندان نست به گذشته افزایش پیدا کند.
دلایل طلاق در میان سالمندان
امیرمحمودحریرچی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه در خصوص دلایل طلاق در میان سالمندان به «جهان‌صنعت» گفت: در ارتباط با دلایل و زمینه‌های طلاق به‌طور کلی مطالعات زیادی در کشور انجام شده ولی پدیده طلاق سالمندی در چند سال گذشته مورد توجه عمده رسانه‌ها قرار گرفته است. با این حال پژوهش‌های داخلی این حوزه ناچیز است.
وی افزود: طلاق سالمندی پدیده‌ای است که براساس آمارهای موجود در حال افزایش است. این مساله در اوان دوران سالمندی حدودا در سن ۶۰ سالگی و در کلانشهرها نمود بیشتری دارد. در این ارتباط می‌توان سه سطح تحلیل ارائه کرد: سطح کلان ساختاری- سطح میانی و خرد. در تحلیل سطح کلان، می‌توان گفت که بازاندیشی سنت‌های پیشین در حوزهای مختلف از جمله روابط زناشویی و خانواده در عصر مدرن شتاب بیشتری به خود گرفته؛ موضوعی که به ویژگی عام بشری بدل شده است. برخی صاحب‌نظران از پایان سنت‌ها سخن می‌گویند که خود به این معناست که سنت‌ها مورد نقد قرار می‌گیرند و انسان‌ها صرفا سنت راهبر نیستند بلکه سنت‌ها را براساس مسائل و نیازهای خاص خود مورد بازاندیشی قرار می‌دهند. امروزه در پرتو جهانی‌شدن و به مدد رسانه‌ها سنت‌های خانوادگی بیشتر تحت‌تاثیر بازاندیشی قرار گرفته بنابراین انتخاب ازدواج و طلاق می‌تواند در این راستا مورد تحلیل قرار گیرد.
این استاد دانشگاه بیان کرد: زمانی که سالمندان در مسیر جریان سیال اطلاعات از طریق رسانه‌های مختلف مانند ماهواره و شبکه‌های مجازی قرار می‌گیرند طبیعی است که آنها نیز به گذشته و حال خود می‌نگرند و زندگی خود را مورد بازاندیشی قرار می‌دهند. انتخاب راهکار طلاق پس از سال‌ها زندگی مشترک می‌تواند به نوعی بازاندیشی و گسست از سال‌های زندگی مبتنی‌بر سنت باشد.
او ادامه داد: ساختار رو به رشد جمعیت سالمندی و عدم توجه به نیازهای سالمندان در برنامه‌های سیاستگذاری این حوزه هم می‌تواند از عوامل اثرگذار باشد. سالمندی یک سن خاص با ویژگی‌های مختص به خود است، آمارهای جمعیتی نشان می‌دهد که ساختار جمعیتی ایران به گونه‌‌‌ای بوده که این ساختار در حال سالمندشدن و میانگین سن ایرانیان در حال افزایش است، از سوی دیگر برنامه‌های مدون و مشخصی که نیازهای فیزیکی، روانی و اجتماعی سالمندان را شامل شود یا وجود ندارد یا ناقص است. طبیعی است که بی‌توجه به نیازهای سالمندان و نبود برنامه‌های حمایتی می‌تواند آنها را در مقابل آسیب‌های اجتماعی نظیر طلاق شکننده و آسیب‌پذیر کند. از سوی دیگر وقتی ساختار یک جمعیت به سمت سالمندی نیل پیدا کند نسبت آمارهای آن نیز افزایش می‌یابد. معمولا به طلاق به‌عنوان یک مساله خاص جوانان نگریسته می‌شود. شاید یکی از دلایل این است که عمده طلاق‌ها در اوایل زندگی زوجین اتفاق می‌افتد ولی تغییرات ساختار جمعیتی گواه آن است که این موضوع سالمندان را نیز شامل می‌شود.
سطح میانی و طلاق در میان سالمندان
حریرچی در خصوص سطح میانی و طلاق در میان افراد مسن گفت: سطح میانی مساله، به تعاملات بین نهادی ساختار جامعه ایران بر می‌گردد. سلطه نهاد اقتصاد بر نهادی مانند خانواده از یک سو و فشارهای اقتصادی از سوی دیگر می‌تواند از زمینه‌های تغییرات کارکردی و ساختاری خانواده‌ها باشد. منطق پول و مناسبات اقتصادی امروزه فشارهای زیادی را بر خانواده‌ها وارد ساخته، به‌طوری‌که ارزش‌های خانوادگی را تحت‌تاثیر خود قرار داده است. بخش مهمی از سالمندان پس از دوران بازنشستگی از حداقل حقوق برخوردارند؛ مساله‌ای که می‌تواند فشارهای اقتصادی را تشدید کند. این فشارها در قشری از سالمندان می‌تواند تولید آسیب کند.
وی افزود: دوران فراغت از بازنشستگی باید با برنامه‌ریزی همراه باشد. بی‌توجهی به نیازهای سالمندان و رها کردن آنها به حال خود می‌تواند یک زندگی کسالت‌بار و تکراری را برای آنها رقم بزند. این تغییر در سبک زندگی می‌تواند منجربه یکنواختی زندگی پس از بازنشستگی و در نهایت تعارضات زناشویی بین زوجین سالمند، مشاجره و بگو مگوهای طولانی بین آنها شود.
سطح خرد و فردی و طلاق در میان سالمندان
در نهایت در سطح فردی می‌توان به مواردی از جمله اختلاف سلیقه قدیمی زوجین سالمند، تاخیر در طلاق به‌خاطر فرزندان، تفاوت‌های شخصیتی زوجین، تغییرات خلقی پس از دوران بازنشستگی و خاص سالمندی اشاره کرد.
حریرچی در خصوص آسیب‌های طلاق در دوران سالمندی گفت: طلاق سالمندی ضمن اینکه دارای دلایل خاص خود است، به‌عنوان یک آسیب اجتماعی می‌تواند پیامدهایی را به‌دنبال داشته باشد. از جمله می‌توان به مسائلی مانند احساس تنهایی و انزوای بیشتر زوجین سالمند، کاهش احتمالی حمایت اجتماعی از سوی فرزندان و نزدیکان، شیوع بیشتر طلاق در بین سنین جوان‌تر اشاره کرد.
راهکارهای کاهش طلاق در میان سالمندان
حریرچی در خصوص راهکارهای کاهش طلاق در میان سالمندان گفت: مواردی مانند برنامه‌های فراغتی سالمندان، حمایت‌های رفاهی و اقتصادی، سالمندی فعال و تشکیل سازمان‌های مردم‌نهاد خاص سالمندان، افزایش مهارت‌های زندگی و حل مساله سالمندان برای مواجهه با سبک زندگی پس از بازنشستگی می‌تواند در کاهش آمار طلاق سالمندان اثرگذار باشد.
