24 - 11 - 2022
تولدت مبارک ثروت دردسرساز
صنعت نفت ایران امروز پنجم خرداد ماه رسما وارد یکصد و پنجمین سال حیات خود میشود. ۱۰۵ سال از زمانی که برای نخستین بار نفت ایران در عمق ۳۳۸ متری سطح زمین از چاه شماره یک مسجدسلیمان فوران کرد و نقطه عطفی شد برای تاریخ سیاسی و اقتصادی ایران، میگذرد.
بر این اساس به دنبال واگذاری امتیاز استخراج و بهرهبرداری از نفت به «ویلیام ناکس دارسی» انگلیسی و پس از پنج سال جستوجو، کشورمان و البته خاورمیانه در پنجم خرداد ۱۲۸۷ خورشیدی گرمی طلای سیاه را لمس کرد.
امتیاز استخراج، بهرهبرداری و لولهکشی نفت و قیر در سراسر ایران (بجز پنج استان آذربایجان، گیلان، مازندران، گرگان و خراسان) به مدت ۶۰ سال در سال ۱۲۸۰ میلادی و در دوره حکومت مظفرالدین شاه قاجار به دارسی داده و متعهد شده بود که از عواید حاصله ۱۶ درصد به عنوان حقالامتیاز و ۲۰ هزار لیره نیز به صورت نقد به عنوان سهم ایران به دولت بپردازد.
پس از کشف نفت از این چاه که با وسایل ساده و ابتدایی آن زمان در سازند آسماری حفر شده بود، بهرهبرداری از آن از سال ۱۲۹۰ با تولید روزانه ۵۰۰ بشکه نفت آغاز شد. پس از آن نیز به ترتیب حوزههای نفتی هفتگل در سال ۱۳۰۶، آغاجاری (۱۳۱۵)، گچساران و پازنان (۱۳۱۶) و نفت سفید (۱۳۱۷) کشف شد و به دنبال آن مخازن بسیار غنی و مهم دیگری نظیر میادین نفتی لالی (۱۳۲۷)، اهواز (۱۳۳۷)، بینک (۱۳۳۸)، بیبیحکیمه (۱۳۴۰)، مارون و کرنج (۱۳۴۲)، پارسی و رگسفید (۱۳۴۳) کشف شدند و به بهرهبرداری رسیدند.از سالهای اولیه تولید نفت ایران، چشم طمع بیگانگان به دنبال استثمار منابع زیرزمینی کشور بوده و آنان در هر فرصتی به گرفتن امتیازهای گوناگون نفتی اقدام میکردند. پس از لغو امتیاز نفتی دارسی بین ایران و انگلستان، قرارداد الحاقی گس- گلشاییان به منظور کشف و استخراج نفت از سوی شرکتهای نفتی انگلیسی منعقد شد. قراردادی که در مرحله ارایه به مجلس برای تصویب با مقاومت عدهای از نمایندگان و علما به ویژه آیتالله کاشانی روبهرو و در نهایت پس از فراز و فرودهایی منجر به ملی شدن صنعت نفت ایران در ۲۹ اسفند ۱۳۲۹ شد.
درحالی که تا زمان ملی شدن صنعت نفت تعداد کارمندان عالی رتبه ایرانی در تمام مناطق نفتخیز و ادارات شرکت نفت از ۳۰ نفر تجاوز نمی کرد، ملی شدن صنعت نفت نقطه آغاز برای بومی شدن این صنعت تخصصی شد به طوریکه تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی شرکت ملی نفت ایران تنها کار توزیع و فروش فرآوردههای نفتی و گاز طبیعی جهت مصارف داخلی و همچنین مسوولیت تامین، نگهداری و اداره خدمات پشتیبانی تولید را تحت عنوان «خدمات غیرصنعتی» به عهده داشت.
در این راستا میزان تولید نفت خام در دورههای مختلف بسیار متفاوت بوده است درحالیکه میزان تولید طلای سیاه در سالهای پیش از انقلاب به بیش از شش میلیون بشکه در روز نیز رسیده بود، این رقم در سالهای جنگ تحمیلی به کمتر از سه میلیون بشکه در روز رسید.
تحریم نفت فرصت طلایی افزایش تولید گاز
به گزارش مهر، همزمان با ۱۰۵ ساله شدن صنعت نفت، تحریمهای خصمانه و هوشمندانه غرب محدودیتهای متعددی برای توسعه میادین و صادرات نفت و گاز ایران به وجود آورده است، برخی از تحریمهای درونی هم به پاشنه آشیل توسعه تمام عیار لکوموتیو توسعه اقتصاد کشور در بخش بالادستی تبدیل شده است.
در حال حاضر ایران دارای ۲۲ میدان مشترک نفت و گاز با کشورهای مختلف همسایه بوده به طوریکه با عراق هشت میدان، عربستان پنج میدان، قطر سه میدان، امارات چهار میدان و عمان و ترکمنستان هر کدام یک میدان مشترک وجود دارد که به استثنای سه تا چهار میدان در سایر میادین مشترک نفت و گاز از رقبای عربی عقب ماندهایم.اوج عقب ماندگی نفتی و گازی ایران در میادین مشترک به لایه نفت و گاز پارسجنوبی باز میگردد که با وجود برداشت چند برابری طرف قطری از نفت، گاز و میعانات گازی این میدان مشترک، ایران حتی با سرمایهگذاری ۴۶ میلیارد دلاری هم موفق به راهاندازی یک فاز جدید افزایش تولید گاز در پنج سال اخیر نشده است.مطابق با اهداف برنامه پنجم توسعه باید ظرفیت تولید نفت به بیش از پنج میلیون بشکه و تولید گاز به حدود ۴/۱ میلیارد مترمکعب در روز افزایش یابد که هماکنون پیشرفت طرحهای توسعه یا نفت و گاز طوری بوده که امکان تحقق این اهداف کلان هم وجود ندارد.
به اعتقاد کارشناسان تحریمهای نفت اتحادیه اروپا بهترین فرصت برای بازسازی و احیای چاههای قدیمی نفت و تمرکز بیشتر فنی، مهندسی و لجستیکی برای افزایش تولید گاز بوده که مسوولان شرکت ملی نفت از این فرصت طلایی برای افزایش تولید گاز استفاده نکردند و حتی هماکنون تولید گاز کشور روندی نزولی پیدا کرده است.هماکنون حجم ذخایر نفت قابل برداشت ایران بیش از ۱۵۷ میلیارد بشکه و ذخایر گاز به بیش از ۷/۳۳ تریلیون مترمکعب برآورد میشود و با وجود کاهش ذخایر نفت و گاز در اکثر کشورهای عضو اوپک، ایران دستکم برای یکصد سال آینده نفت و ۲۰۰ سال آینده گاز در اختیار دارد.
ایران صاحب هوشمندترین شبکه گاز جهان
هرچند اجرای طرحهای توسعه در بخش بالادست نفت و گاز کشور با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم میکند اما در صنعت پالایش، انتقال و توزیع گاز ایران یکی از پیشرفتهترین زنجیرههای گازی جهان را در اختیار دارد.
در ۱۰۵ سالگی صنعت نفت، وسعت شبکه انتقال گاز به مرز ۳۵ هزار کیلومتر، ظرفیت انتقال گاز به ۷۰۰ میلیون مترمکعب در روز، ظرفیت پالایش گاز به حدود ۶۰۰ میلیون مترمکعب در روز، وسعت شبکه توزیع و تغذیه گاز به حدود ۲۳۰ هزار کیلومتر افزایش یافته است و هماکنون ساخت چندین شاهلوله جدید گاز بهمنظور افزایش پایداری شبکه انتقال در شمال، شمالغرب، غرب و جنوب شرق کشور در دستور کار قرار دارد.
در تجارت گاز هم برخلاف تجارت نفت، ایران با وجود تمامی تحریمهای بینالمللی کارنامه قابل قبولی بر جای گذاشته است به طوریکه سال گذشته با وجود عدم افزایش تولید گاز، تجارت این انرژی پاک کشور مثبت شد و در ازای واردات ۵/۴ میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان حدود ۵/۸ میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه، ارمنستان و جمهوری نخجوان صادر و سوآپ شد.
در حال حاضر عملیات ساخت خطوط انتقال گاز به پاکستان و عراق در حال انجام است و پیشبینی میشود از سال آینده حجم صادرات گاز ایران به مرز ۲۰ میلیارد مترمکعب در سال افزایش یابد.
پای بنزین اروپایی به سبد سوخت باز شد
در شرایط فعلی یکی از مهمترین چالشهای پیشروی صنعت نفت عدم وجود توازن برای توسعه بخش بالادستی، میاندستی و پاییندستی این صنعت استراتژیک است به طوریکه با وجود تاخیرهای گسترده در بخش بالادست در صنایع میاندستی صنعت نفت و گاز کشور پیشرفتهای قابل توجهی حاصل شده است.افزایش ظرفیت پالایش نفت به مرز دو میلیون بشکه در روز، ارتقای ظرفیت ذخیرهسازی سوخت مایع به ۱۴ میلیارد لیتر، نصب و راهاندازی سامانه هوشمند سوخت، بهبود کیفیت تولید فرآوردههای نفتی به ویژه بنزین و گازوییل با استاندارد یورو ۴ و ۵ اتحادیه اروپا، راهاندازی واحدهای پتروپالایشگاهی، تولید فرآوردههای ویژه نفتی همچون انواع بنزین بالگرد، جت و هواپیماها و حضور در تجارت منطقهای محصولات نفتی را باید از برگ برندههای صنعت پالایش در ۱۰۵ سالگی صنعت نفت کشور عنوان کرد.با این وجود تاخیر در ساخت و راهاندازی هفت پالایشگاه جدید نفت و میعانات گازی که میتوانست در شرایط تحریم به جای صادرات نفت خام، ایران را به صادرکننده بزرگ محصولات نفتی تبدیل کند هم از مهمترین مشکلات پیشروی در صنعت پالایش نفت کشور است.در بخش توزیع فرآوردههای نفتی هرچند استاندارد بنزین و گازوییل عرضه شده به ناوگان حملونقل ارتقا یافته اما کمبود جایگاه، پایین بودن ضریب رفاهی، خدماتی و بهداشتی مبادی عرضه سوخت و توقف توسعه صنعت CNG را هم باید به عنوان دیگر چالشهای پیشروی این صنعت کارآفرین کشور اعلام کرد.
ماموریتهای پتروشیمی برای مقابله با تحریم نفت
هرچند عمر صنعت نفت ایران امروزبه ۱۰۵ سال میرسد اما صنعت پتروشیمی با وجود عمری حدود ۵۰ ساله از نظر کمی و کیفی رشد قابل توجهی داشته است به طوریکه سالانه ظرفیتی برای صادرات ۱۲ تا ۱۵ میلیارد دلار انواع محصولات پتروشیمی و فرآوردههای پلیمری ایران به بیش از ۶۵ کشور جهان وجود دارد.
در حال حاضر ظرفیت تولید پتروشیمی کشور به مرز ۵۹ میلیون تن رسیده که پیشبینی میشود این ظرفیت تا پایان سالجاری با راهاندازی هشت تا ۱۰ طرح جدید به ۶۸ تا ۷۰ میلیون تن در سال افزایش یابد.با این وجود در دو سال گذشته ایران طولانیترین خط لوله انتقال اتیلن جهان، بزرگترین مجتمع تولید اتیلن جهان و بزرگترین زنجیره تولید PVC جهان را در شرایط تحریم در مدار بهرهبرداری قرار داده است و رقابتی نزدیک با عربستان سعودی برای تبدیل به بزرگترین تولیدکننده پتروشیمی خاورمیانه را آغاز کرده است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد