توسعه نیازمند خروج ایران از انزوای اقتصادی است
محمود میرلوحی* – یک‌سال از آغاز به کار دولت چهاردهم گذشته و در حالی که بحث معیشت ملت و اقتصاد مملکت همواره یکی از مهم‌ترین محورهایی است که در بررسی عملکرد دولت‌ها موردنظر کارشناسان قرار می‌گیرد، واقعیت این است که صحبت در این رابطه بدون اشاره به مباحث سیاست خارجی ناممکن و نامعقول است. به‌ویژه به این دلیل که اقتصاد ما در این سال‌ها و دهه‌های گذشته به‌شدت سیاسی شده و در نتیجه برای بهبود وضعیت اقتصادی لازم است ابتدا مسائل بین‌المللی همچون پرونده هسته‌ای وFATF را حلوفصل کنیم. چنانکه بحث ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای و FATF به‌عنوان برخی از مهم‌ترین مباحث سیاست خارجی ایران در این سال‌ها و دهه‌ها، از نکاتی بود که آقای پزشکیان نیز در زمان انتخابات بر آن تاکید کرده و خواستار توجه ویژه به آنها بود.
فراموش نکنیم که درست یا نادرست؛ اینها بخشی از واقعیت حاکم بر اقتصاد ایران است و آنچه در سیاست خارجی کشور می‌گذرد، به‌نحوی در تلاطم‌های ارز، تورم، صادرات و واردات و دیگر ابعاد اقتصاد موثر است و به همین دلیل هم هست که کارشناسان بر رفع تحریم به‌عنوان عاملی موثر در مسیر اصلاح وضعیت اقتصادی کشور اتفاق‌نظر داشته و دارند. البته رقیب آقای پزشکیان در جریان انتخابات مدعی نبود هرگونه بن‌بست و مشکل در کشور بود و عقیده داشت که ما می‌توانیم ۱۳میلیارد دلار صیفی‌جات به روسیه صادر کنیم! حال آنکه اجماع‌نظر کارشناسان اقتصادی بر این بود که اقتصاد ایران باید از دام تحریم‌های ناشی از پرونده هسته‌ای و FATF خارج شود تا بتوان به عبور از این شرایط وخیم امید بست. نکته دیگری که مورد تاکید کارشناسان این حوزه بوده و هست، این است که اقتصاد ایران، اقتصادی دستوری است و تا زمانی که از این حالت خارج نشود، نمی‌توان انتظار داشت که شاهد بهبود اوضاع باشیم. حال آنکه طرف مقابل ادعا می‌کرد که با عضویت در بریکس و شانگهای می‌توان از انزوای سیاسی و اقتصادی خارج شد و در نتیجه نباید به اروپا و نظام ارزی دلار اعتنا کنیم بلکه باید با ایجاد نوعی ارز منطقه‌ای، خود را از مشکلات رها کنیم. البته بسیاری از کارشناسان اقتصادی لزوما منتقد این ایده نیستند و حتی بعضی معتقدند که باید به این سمت برویم اما این اقدام‌ها لزوما علاج مشکلات مزمن اقتصاد ایران نخواهد بود؛ در واقع ناترازی اقتصادی ایران به‌شکلی است که نمی‌توان یک‌شبه بر آن فائق آمد.
از طرفی با وجود دشواری‌های کار دولت و مشکلاتی که بر سر راه دولت ایجاد شده، تلاش‌های بسیاری انجام گرفته و دولت توانسته با وجود تمامی این مشکلات، نرخ دلار را در کانال ۸۰هزار تومان تثبیت کند. در نتیجه با در نظر گرفتن تمامی این مشکلات و همچنین استیضاح وزیر اقتصاد که تنها پس از چندماه از شروع کار دولت رقم خورد، معتقدم که اگرچه نمی‌توان عملکرد اقتصادی دولت را مطلوب دانست اما می‌توان گفت که دولت از این حیث به‌طور نسبی عملکردی قابل‌قبول داشته است.
باید توجه داشته باشیم که ناترازی انرژی، مشکلی نیست که یک‌شبه و در دوران فعالیت دولت کنونی ایجاد شده باشد، در نتیجه نمی‌توان انتظار داشت به‌طور فوری حلوفصل شود. با این‌همه دولت هرچند با تعلل و دیرهنگام اما به‌درستی توجه خود را به انرژی‌های تجدیدپذیر معطوف کرده و با توجه به ظرفیت بالقوه کشور در این زمینه و اینکه ما در این سرزمین، از سویی دشت‌ها و کویرهای بزرگی را در اختیار داریم و از دیگر سو، بادهای پرسرعت نیز در برخی نقاط می‌وزند، می‌توانیم امیدوار باشیم که به شرط استفاده از فناوری روز دنیا، بخش قابل‌توجه کاستی‌های این حوزه جبران شود.
نکته حائزاهمیت دیگر این است که ایران باتوجه به موقعیت ژئوپلیتیک، وجود ۸هزار کیلومتر مرز و ۱۵همسایه پیرامون این مرزها، پلی است که از یک‌سو شرق و غرب را به هم متصل می‌کند و از سوی دیگر رابط شمال و جنوب است. ما باید از همه این امکانات استفاده کنیم و با اتخاذ راهبردی منطقی در سیاست خارجی، ایران را از انزوا خارج کنیم تا به‌سوی اهداف اقتصادی خود پیش برویم. چه آنکه تا وقتی این‌چنین در انزوا باشیم، پیشرفت محقق نمی‌شود. ما امروز حتی نمی‌توانیم با کشورهای منطقه در مسیر توسعه رقابت کنیم. آن‌هم درحالی‌که براساس سند ۲۰ساله، امروز باید به اقتصاد اول منطقه تبدیل شده بودیم؛ حال آنکه به‌عنوان نمونه تولید ناخالص داخلی ترکیه تا حدود سه‌برابر بیش از تولید ناخالص داخلی ماست و سرانه درآمدمان نیز در مقایسه با همسایگان در اوضاع مناسبی نیست. بنابراین باید با حرکت در مسیر احیای فرصت‌های از دست رفته، از ظرفیت ترانزیت زمینی و هوایی استفاده کرد. به‌عنوان نمونه فرودگاه امام‌خمینی به‌علت ارتفاع ۱۸۰۰متری از سطح دریا باعث صرفه‌جویی در سوخت هواپیماهای گذری می‌شود اما ما از این فرصت‌ها استفاده نکرده و نمی‌کنیم. ما همچنین در حفظ و به‌کارگیری نخبگان نیز عملکرد خوبی نداشتیم و به همین دلیل، باعث خروج آنها از کشور شدیم.
نکته مهم دیگری که مایلم به آن اشاره کنم و معتقدم یکی از ایرادهای اصلی ما نیز از آن سرچشمه می‌گیرد، تعلل در تصمیم‌گیری است. متاسفانه ما هرگز نتوانسته‌ایم در زمان مناسب، تصمیم مناسب بگیریم. ما همچنین در حوزه فناوری به‌جای استفاده حداکثری از ظرفیت‌ها و حرکت در مسیر توسعه، فرصت‌های‌مان را صرف فیلترینگ کردیم و ازقضا در همین جنگ ۱۲روزه نیز از این ناحیه آسیب دیدیم. حال آنکه اگر به‌موقع و به‌طور اصولی در این حوزه سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی کرده بودیم، امروز فاصله‌ای این‌چنین فاحش با کشورهای دیگر نداشتیم. بنابراین لازم است که سیاست‌های‌مان را تغییر دهیم، کشور را از انزوای سیاسی و اقتصادی خارج کنیم، از اقتصاد دستوری فاصله بگیریم و نظریه‌هایی را که سال‌هاست منسوخ شده، رها کنیم و به‌سمت حمایت واقعی از بخش‌خصوصی گام برداریم.
* رییس کمیسیون اقتصادی شورای شهر پنجم تهران
