22 - 05 - 2023
توسعه معادن بهترین گزینه برای نجات اقتصاد
بیمهری به نقش زنان در بخش معدن
منیر حضوری- اول خرداد به عنوان روز ملی معدن نامگذاری شده است؛ روزی که فرصتی برای بیان جایگاه بخش معدن در اقتصاد کشور و اهمیت ارزآوری این حوزه است. در این روز همهساله فعالان معدنی و مسوولان یک جا دور هم جمع شده و به بیان نظرات و انتقادات خود میپردازند.
در حالی که این رویداد از جمله اتفاقات نادری است که معدنیها و مسوولان یک جا در کنار هم هستند، اما امسال روز ملی معدن تفاوتهایی با سالهای قبل دارد. اول اینکه، فعالان معدنی در حالی این مراسم را برگزار میکنند که وزارت صنعت، معدن و تجارت وزیر ندارد. بنابراین بار برگزاری این مراسم بر دوش فعالان معدنی است. دوم اینکه، برای اولین بار است که روز ملی معدن در دو جای مختلف یعنی سالن دانشگاه امیرکبیر و سالن خلیجفارس نمایشگاه بینالمللی برگزار میشود؛ موضوعی که باعث شده صداها یکی نباشد.
به هر حال معدنیها قصد دارند آگاهی جامعه را در این حوزه افزایش دهند، چراکه باور دارند در این حوزه خلاءهایی وجود دارد و مردم به خصوص دانشجوها آنطور که باید از این رشته مطلع نیستند. ضمن اینکه سیاستهای حکمرانی نیز نیاز به تغییر دارد. در واقع معدنکاران مطرح میکنند که دولتمردان از بخش معدن اطلاع کافی ندارند و صرفا نگاهشان درآمدزایی است.
به هر حال این روز فرصتی است تا ضمن تبیین اهمیت و جایگاه بخش معدن در توسعه کشور و کسبوکارها، همچنین سرمایهگذاری و اشتغال، معدنکاران بتوانند سیاستهای هرساله در این بخش را با حضور مسوولان هماهنگ کنند تا چراغ راه فعالان این بخش باشد.
فاصله معدن و دانشگاه
استاد دانشکده مهندسی معدن دانشگاه صنعتی امیرکبیر با بیان اینکه امروز فاصله زیادی بین بخش معدن و دانشجویان وجود دارد به «جهانصنعت» گفت: مهندس معدن باید آزمایشگاه و معادن را از نزدیک مشاهده کند؛ بنابراین نقل قول کافی نیست و این وظیفه دانشگاههاست که فاصله این دو را هر چه بیشتر کاهش دهند.
مرتضی اصانلو با اشاره به آمار بالای اشتغال در حوزه معدن و بیتوجهی به این مهم تصریح کرد: متاسفانه بسیاری از ورودیهای جدید شناخت زیادی از رشته معدن ندارند، این در حالی است که شرایط کار در این رشته بهتر از سایر رشتهها در کشور فراهم است. اما از آنجا که اغلب تصور غلطی از فعالیت معدنکاری در کشور دارند، در نتیجه پذیرش خوبی در این رشته نداریم.
لزوم روشن شدن برنامههای دولتی
استاد دانشکده مهندسی معدن دانشگاه صنعتی امیرکبیر با اشاره به اهمیت روز معدن خاطرنشان کرد: انجمن علمی دانشجویان دانشکده معدن دانشگاه امیرکبیر همهساله این روز را گرامی میدارد. ما در این روز از تمام کسانی که در بخشهای مختلف معدن فعال بودهاند، قدردانی میکنیم؛ کسانی که دستی در فعالیت معدنکاری دارند و گاهی متاسفانه در بین اسامی فراموش میشوند.
اصانلو ادامه داد: در واقع خواهان آن هستیم که نظر مخاطبین و جامعه به رشته معدن جلب شود تا این حوزه هر چه بیشتر مورد توجه قرار گیرد. بنابراین در روز معدن از کارگران، دانشجویان، روزنامهنگاران و دستاندرکاران معدنی قدردانی میشود.
او ادامه داد: روز معدن فرصتی است که مسوولان فعالیت فعلی خود و برنامههایشان در حوزه معدن را مطرح کنند. در این شرایط معدنکار میداند که برای ۱۰ سال دیگر چه برنامههایی دارد. همچنین ما هم در دانشگاه میدانیم که بر چه مواردی متمرکز شویم و در واقع آموزش را جهتدار کنیم.
جایگاه زنان در بخش معدن
استاد دانشکده مهندسی معدن دانشگاه صنعتی امیرکبیر درباره اهمیت نقش زنان و لزوم اجتناب از نگاه صرف مردانه گفت: آمارهایی از دانشجویان زن در رشته معدن، زنان شاغل در بخش معدن و مقایسه آن با تعداد دانشآموختگان کشورهای جهان در حال آماده شدن است. مساله مهم این است که زنان به دلیل دقت و ظرافت و وقتی که روی کارهای مختلف میگذارند در نتیجه توانمند تر از آقایان هستند. زنان نهتنها در حوزه برنامهریزی بلکه در زمینه اجرایی هم میتوانند موثر باشند؛ بنابراین باید مورد توجه قرار گیرند.
اصانلو تاکید کرد: متاسفانه نسبت به رشته معدن نگاهی مردانه وجود دارد و در کشور ما به خانمها اعتماد نمیشود. به خصوص در انتخاب مدیران بخش معدن اغلب به مردان توجه میشود. در این خصوص آقایان باید بپذیرند که خانمها نقشی دارند، خانمها هم باید تلاش کنند که بهروز باشند و به مرور جای خود را در بخش معدن باز کنند. حالا در روز معدن ما از کهنسالترین کارگر زن معدن کار ایرانی تقدیر خواهیم کرد و بناست که گامهای جدی برای پررنگ کردن نقش زنان معدنی برداریم.
پتانسیلهای معدنی کشور
استاد دانشکده مهندسی معدن دانشگاه صنعتی امیرکبیر در ادامه با اشاره به پتانسیلهای معدنی کشور خاطرنشان کرد: با توجه به منابع معدنی و ذخایری که در کشور وجود دارد، همچنین با توجه به فوریت جغرافیایی و نیازی که به فلز و کانی معدنی وجود دارد تا سال ۲۰۵۰ توجه به رشته معدن باید در اولویت ما باشد.
اصانلو با اشاره به اینکه تحریمها تاثیری به شدت منفی بر بخش معدن گذاشتهاند، تصریح کرد: مدرنیزه نبودن معادن، نداشتن ارتباط با دنیا، ضعف تکنولوژی و مشکل در انتقال پول از جمله مواردی هستند که باعث شدهاند معدنکاران نتوانند محصول تولیدی خود را به فروش برسانند.
نقش مواد معدنی در اقتصاد ایران
در ادامه رییس انجمن زمینشناسی ایران به «جهانصنعت» گفت: جایگاه مواد معدنی و نقش آن در اقتصاد بدون نفت حائزاهمیت است. اگر نقش آن در اقتصاد و تنوع بخشیدن به درآمدهای اقتصادی را تنها راهکار خروج از فضای حاکمیت اقتصاد دولتی بیان نکنیم، بیشک راهاندازی معادن کوچکمقیاس و متوسط تا بزرگ یکی از بهترین گزینههای پیشرو است که سبب درآمد و اشتغال متنوع و توزیع مناسب تولید در سراسر کشور خواهد شد.
منصور قربانی با اشاره به توانمندیهای کشورمان در حوزه معدن گفت: ایران با تولید ۷۰ نوع ماده معدنی خام، یکی از شاخصترین کشورهای جهان است. بخشی از این تولیدات به صورت خام صادر شده و مابقی در صنایع داخلی مصرف میشوند.
او ادامه داد: از سوی دیگر ایران بیش از ۹۵۰۰ نهاد معدنی دارد که برای اغلب آنها کارهای اکتشافی انجام نشده است. در شرایط کنونی بیش از ۵۵۰۰ معدن فعال در کشور داریم و نزدیک به همین مقدار هم معدن غیرفعال داریم که البته عمده این معادن مربوط به مصالح ساختمانی هستند. با این وجود سهم ایران از ذخایر جهانی در حدود ۶ درصد (۷۰ میلیارد تن ذخیره شناختهشده معدنی) است.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه ایران در رده ۱۰ کشور اول دنیا قرار میگیرد، بیان کرد: تولیدات معدنی ایران در مقایسه با سهم آن از ذخیره جهانی بسیار پایینتر و حدود یک درصد تولیدات معدنی جهانی است. این فاصله در صورتی جبران میشود که به بخش خصوصی به معنای واقعی بها داده شود.
معادن ناجی اقتصاد کشور
قربانی تاکید کرد: برپایه شواهد موجود میتوان توسعه معادن و صنایع معدنی را یکی از بهترین گزینهها برای نجات اقتصاد کشور دانست. اقتصاد بر پایه مواد معدنی و صنایع وابسته مزیتهای بسیاری نسبت به سایر منابع درآمدی ایران دارد که از آن دست میتوان به موارد زیر اشاره کرد.
۱- یکی از مزیتهای اصلی صنایع معدنی ایران تنوع مواد معدنی است. در حال حاضر، ایران ۷۰ نوع ماده معدنی فلزی، غیرفلزی، مصالح ساختمانی، سنگهای تزئینی و… را بهرهبرداری میکند. از این نظر ایران جزو ۶ کشور مطرح دنیاست. این در حالی است که درآمد ناخالص ملی برای بخش معدن، صنایع معدنی و زنجیره وابسته به آن باید حداقل ۱۰ درصد در نظر گرفته شود و استراتژی ۱۰ درصدی برای معدن و صنایع معدنی مورد هدف قرار گیرد و سمت و سوی سیاست معدنی کشور در راستای این هدف باشد.
۲- پیشبینی میشود که قیمت حاملهای انرژی نظیر نفت و گاز در آینده رشد چندانی نداشته باشند به گونهای که صادرات آنها توجیه اقتصادی نداشته باشد. نگارنده اعتقاد دارد که صنایع نفتی و شرکتهای بزرگ نفتی از سال ۲۰۳۰ میلادی به سمت کوچک شدن میل میکنند. در این صورت کشورهایی که قادر به تامین انرژی مصرفی صنایع داخلی خود باشند میتوانند با بهکارگیری انرژی ارزان (بدون هزینه حمل و نقل) خود بر ارزشافزوده تولیدات صنعتی خود بیفزایند. از این نظر ایران با هیچ کشور معدنی قابل مقایسه نیست.
۳- ایران کشوری است که دسترسی بسیار محدودی به منابع آب دارد و این موضوع یکی از مهمترین موانع توسعه کشاورزی کشور است. خوشبختانه صنایع معدنی برخلاف صنایع کشاورزی نیاز چندانی به منابع آب ندارند و توسعه آنها سهم بالایی از منابع آب کشور را به خود اختصاص نخواهد داد و این موضوع نقش صنایع معدنی در آینده کشور را پررنگتر خواهد کرد.
۴- عمده ذخایر معدنی ایران در بخشهای مرکزی و شرقی کشور است. در این مناطق به دلیل پوشش گیاهی کمتراکم خود، توسعه صنایع معدنی کمتر با مسائل زیستمحیطی روبهرو خواهد شد؛ موضوعی که رشد صنعتی کشورها را در آینده تحتالشعاع قرار خواهد داد.
۵- توسعه صنایع معدنی در بخشهای مرکزی و شرقی ایران نیازمند ایجاد زیرساختهای مهمی نظیر احداث و توسعه خطوط راهآهن و اسکلههای عظیم در سواحل دریای عمان است. ایجاد این زیرساختها جدای از کاربرد اصلی خود در توسعه اقتصاد کشور، به امنیت ملی کشور نیز کمک میکند. از سوی دیگر در شرق و شمال شرق ایران کشورهایی نظیر افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان، قزاقستان، ترکمنستان و… حضور دارند که با داشتن ذخایر معدنی فراوان به دریاهای آزاد، راه ندارند. احداث این خطوط ارتباطی میتواند ایران را به شاهراه تبادلات تجاری منطقه آسیای مرکزی تبدیل کند که با افزایش مبادلات تجاری امنیت منطقهای کشور نیز به میزان قابل توجهی افزایش خواهد یافت. رشد معادن و صنایع معدنی در ایران و راههای ارتباطی مناسب ذکرشده سبب انتقال صنایع معدنی کشورهای یادشده به ایران خواهد شد. با داشتن منابع انرژی ایران میتواند در آینده یکی از کشورهای عمده تولیدات صنایع معدنی باشد.
۶- در ایران هماکنون بیش از ۸۰۰ معدن متروکه و چند هزار نشانه معدنی، کانسار و معدن کوچک و متوسط موجود است.
۷- معادن بزرگ آهن همچون چادرملو، چغارت، سرب و روی انگوران در حال اتمام هستند، لذا توجه به ذخایر کوچکتر و متوسط و اکتشاف آنها باید افزایش پیدا کند.
۸- واقعیت این است که ویژگیهای زمینشناسی کشور ما طوری است که ذخایر کوچک فراوانی بسیاری در مقایسه با معادن بزرگمقیاس دارند. هرچند به طور کلی در همه جای دنیا نسبت معادن کوچکمقیاس در مقایسه با معادن بزرگ مقیاس فراوانتر است، اما در کشور ما این نسبت بسیار بالاتر است و آن هم همانطور که گفته شد به دلیل ویژگیهای زمینشناسی ایران است.
۹- در یک معدن بزرگ مدت زمان اکتشاف تا بهرهوری به چندین سال زمان نیاز دارد، در صورتی که این مساله در معادن کوچکمقیاس خیلی کمتر است.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه تصریح کرد: کشور ما نیاز مبرم به کاهش وابستگی به نفت و گاز دارد و در بین گزینههای موجود صنایع معدنی از مزیتهای فراوانی برخوردارند که با لحاظ کردن آن میتوان توسعه پایدار کشور را در سایه امنیت ملی و حضوری مقتدر در منطقه شاهد بود. ایران در حین اجرای برنامههای توسعه که باید مهمترین دغدغه آن کاهش وابستگی کشور به نفت و گاز باشد، ناچار به اختصاص بودجهای کلان از ردیف بودجه زیرساختها به بخش معدن و صنایع معدنی است.
گفتنی است، نامگذاری روز معدن توسط هیات وزیران وقت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۷ بنا به پیشنهاد وزارت معادن و فلزات وقت تصویب شد. امسال برگزاری دورههای آموزشی، کسب مهارتهای معدنی توسط دانشآموزان و دانشجویان و تبیین قوانین و بخشنامههای بالادستی و جاری مشکلساز بخش معدن، از جمله موضوعاتی است که در این روز پیگیری میشوند. همچنین محورهای این همایش شامل اکتشاف مواد معدنی، استخراج معادن، مکانیک سنگ و ژئوتکنیک، فرآوری مواد معدنی، اقتصاد و مدیریت در معادن، محیطزیست، بازسازی، ایمنی و بهداشت، مکانیزاسیون، اتوماسیون، هوشمندسازی و میراث معدنکاری و توسعه پایدار است.
نبود وزیر و بار روز معدن بر دوش معدنکاران
سعید صمدی * – اول خرداد از حدود ۳۰ سال قبل به عنوان روز معدن ثبت شده است، اما در دهه هشتاد به دلیل برگزاری روز صنعت و معدن در تیر ماه هر سال عملا این روز که خاص معدنکاران بود به فراموشی سپرده شد و به دلیل غلبه همیشگی صنعت بر معدن عملا بزرگداشت معدن مغفول ماند. این در حالی است که در دو دهه اخیر با وجود تحریمها، بخش معادن و فلزات آسیب کمتری دید و در برابر ناملایمات توانست مقاومت کند. این حوزه با تامین بخشی از ارز مورد نیاز کشور هزینههای جدیای را متقبل شد و به موازات آن شرکتهای بورسی این حوزه به عنوان شرکتهایی با سود پایدار به خوبی جایگاه خود را باز یافتند. حالا امسال قرار است در جهت احیای روز معدن مجددا جامعه معدنی گامهایی بردارد و در این خصوص همایش ملی برگزار شود. اما تغییر وزیر صمت عملا به صورت ناخواسته بار اصلی این کار را بر دوش معدنکاران گذاشته است. در این شرایط پیشنهاد میشود افراد مطلع، برای شناساندن بخش معدن به عموم جامعه و مزیتها و محدودیتهای این حوزه و از همه مهمتر اصلاح تفکر و فرهنگ جامعه تلاش کنند تا مردم آگاه شوند که این حوزه چه سختیهایی دارد و به راحتی و آنطور که جامعه تصور میکند، نیست. از طرف دیگر دولتمردان و تصمیمگیران جامعه که تصور میکنند استخراج معادن با یافتن گنج برابر است و در نتیجه هر روز مالیات، عوارض یا تکلیف طاقتفرسا برای این حوزه تعریف میکنند، آگاه شوند که چطور تصمیم بگیرند. بدانند با وجود تبلیغات، معادن ما با جایگاه واقعیای که میتوانند داشته باشند خیلی فاصله دارند و نقش دخالت دولت در عقبماندگی این حوزه پررنگ است. در مجموع باید از فرصت روز معدن استفاده شود تا حداکثر استفاده را جهت تبیین جایگاه واقعی معدن در اقتصاد، فرهنگ و سیاست بکنیم.
* دبیر انجمن زغالسنگ ایران
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد