توافق متوازن برای انرژی صلح‌آمیز
جهان صنعت- مجمع گفت‌وگوی تهران صبح روز گذشته با حضور رییس‌جمهور و شرکت‌کنندگان عالی‌رتبه و مهمانانی از ۵۳کشور جهان آغاز به کار کرد. گردهمایی بزرگی با حضور ۲۰۰هیات دیپلماتیک عالی‌رتبه خارجی مشتمل بر مقام‌های ارشد ۵۳کشور، وزیران و تصمیم‌سازان خلیج فارس و همچنین نمایندگان سازمان ملل، به‌میزبانی مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه برگزار شد تا علاوه‌بر فرصتی برای گفت‌وگوها و رایزنی‌های دیپلماتیک، همچنین یادبودی باشد برای شهید حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه فقید جمهوری اسلامی که درست یک سال پیش، در مسیر بازگشت از یک سفر کاری خارجی به جمهوری آذربایجان و یک سفر استانی به استان آذربایجان شرقی به‌همراه با ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور وقت ایران و چند تن از دیگر مقام‌های ارشد سیاسی و مذهبی کشور، دچار سانحه هوایی شد و همچون تمامی سرنشینان آن پرواز بی‌بازگشت، «شهید خدمت» لقب بگیرد.
گردهمایی سران منطقه در «مجمع گفت‌وگوی تهران»
با این همه اما مجمع گفت‌وگوی تهران در حالی از ساعتی پیش از نیمروز گذشته- یکشنبه ۲۸اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴- در تهران آغاز به کار کرد که بنابر اعلام برگزارکنندگان، امروز- دوشنبه ۲۹ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴- نیز ادامه خواهد یافت. نشستی که مشتمل بر ۴۰ پنل تخصصی، پخش زنده جلسات و پوشش ۵۰ رسانه خارجی که به گفته کارشناسان، با توجه به شمار مهمانان شرکت‌کننده در آن، بستری بی‌نظیر برای دیپلماسی غیررسمی فراهم می‌کند. این گردهمایی بزرگی که در عین حال، نقش ایران را به عنوان کنشگری مسوول و پیشرو در دیپلماسی منطقه‌ای و جهانی برجسته کرده و فضایی برای اجماع و تبیین نظم نوین منطقه‌ای ایجاد می‌کند.
این درحالی است که در این نشست، مقام‌های ارشد برخی از کشورهای منطقه از جمله وزیر خارجه عمان، وزیر امور خارجه حکومت سرپرستی افغانستان، نیچیروان بارزانی رییس اقلیم کردستان عراق، حکمت حاجی‌اف دستیار رییس‌جمهور آذربایجان، آرمن گریگوریان دبیر شورای‌عالی امنیت ملی ارمنستان، عادل عبداالمهدی نخست وزیر پیشین عراق، سراج الدین مهرالدین وزیر خارجه تاجیکستان و همچنین شماری از سفیران خارجی مقیم ایران و ده‌ها کارشناس ارشد این حوزه حضور دارند. آن هم در حالی که برخی از چهره‌های شاخص عرصه سیاست خارجی و دیپلماسی جمهوری اسلامی از جمله سید‌کمال خرازی، محمدجواد ظریف، یحیی رحیم صفوی، مهدی سنائی، بهروز کمالوندی و شماری از نمایندگان مجلس و مدیران و مقام‌های ارشد وزارت خارجه نیز در این گردهمایی شرکت کرده‌اند. آنچه اما روز گذشته، در نخستین روز برگزاری این گردهمایی دو روزه، نشان از سطح بالای نشست داشت، حضور و سخنرانی مسعود پزشکیان رییس‌جمهور و سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه ایران بود. به ویژه آنکه این نشست، تنها چند روز پس از برگزاری دور چهارم مذاکرات ایران و امریکا به میانجی‌گری و میزبانی عمان و همچنین در آستانه برگزاری دور پنجم این گفت‌وگوها برگزار شده است.
تلاش تهران برای توافقی متوازن به‌روایت عراقچی
جالب آنکه سیدعباس عراقچی که پس از سعید خطیب‌زاده و به‌تعبیری به عنوان نخستین سخنران این گردهمایی پشت تریبون حاضر شد، در بخشی از سخنانش از آخرین تحولات در منطقه غرب آسیا سخن گفت و تاکید کرد که این تحولات بار دیگر ثابت کرد که سرنوشت منطقه نباید در گروی تصمیمات نیروهای فرامنطقه‌ای باشد. وزیر امور خارجه ایران بلافاصله به بحث مذاکرات ایران و امریکا که تاکنون چهار دور آن به میانجی‌گری طرف عمانی برگزار شده، اشاره کرد و گفت: «ما خواهان توافقی عادلانه و متوازن هستیم؛ توافقی که در چارچوب معاهده عدم اشاعه، با احترام کامل به حقوق هسته‌ای ایران شکل گرفته و به طور عینی رفع جامع تحریم‌ها را تضمین نماید.» او با تاکید موکد بر «پایبندی جمهوری اسلامی ایران به دیپلماسی»، خاطرنشان کرد که ایران انتظار دارد تحریم‌های ظالمانه و یکجانبه‌ای که مستقیما مردم ما را هدف قرار داده‌اند، به طور واقعی و ملموس لغو شوند.
وزیر امور خارجه ایران که معتقد است «منطقه غرب آسیا نیازمند یک بازنگری بنیادین در نگاه به خود است»، یادآور شد: «تمرکز طولانی‌مدت بر رقابت‌هایی که از توهم تهدید دائمی ناشی شده‌اند، مانع از شکل‌گیری همکاری‌های موثر برای حل مسائل منطقه‌ای و جهانی شده است.» او که تاکید کرد که تمرکز بر این رقابت‌ها، «زمین‌ساز دخالت‌های مخرب قدرت‌های فرامنطقه‌ای را فراهم آورده»، تصریح کرد: «اکنون زمان آن فرارسیده که این «شبه واقعیت برساخته و تحمیلی» را دگرگون کنیم و با تکیه بر تعامل، تفاهم و ارزش‌های مشترک، «نظمی واقعی، بومی و مطلوب» در منطقه پایه‌گذاری کنیم.» عراقچی خاطرنشان کرد که «در چنین شرایطی، جمهوری اسلامی ایران در دولت جناب آقای پزشکیان مسیر سیاست خارجی خود را در ۳ محور بنیادین تعریف کرده است؛ «تعامل حداکثری با همسایگان»، «گسترش همکاری با کنشگران نوظهور و کشورهای جنوب جهانی» و «برقراری توازن در روابط با اقطاب و بلوک‌های قدرت جهانی در شرق و غرب عالم»؛ عراقچی تصریح کرد: «سیاست خارجی ما بر پایه توازن و واقع‌گرایی شکل گرفته است.»
وزیر امور خارجه در ادامه با تاکید بر اینکه دوران یکجانبه‌گرایی در عرصه سیاست خارجی و روابط بین‌الملل سرآمده، از پیوستن ایران به برخی از مهمترین پیمان‌ها و ائتلاف‌های استراتژیک مبتنی‌بر چندجانبه‌گرایی همچون «بریکس» و «شانگهای» اشاره کرد و گفت: «در نگاه ما به منطقه، امنیت و شکوفایی هر کشور به طور جدایی‌ناپذیر با امنیت و شکوفایی همسایگانش گره خورده است. بر همین اساس، به‌جای استمرار رویکردهای تهدیدمحور، ضروری است رویکردی فرصت‌محور داشته و وابستگی متقابل اقتصادی را به عنوان زیربنایی پایدار برای صلح و ثبات منطقه‌ای دنبال کنیم.»
وزیر امور خارجه ایران سپس به طور مشخص به موضوع پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی و مذاکراتی که از چندی پیش به میانجی‌گری عمانی‌ها در حال انجام است، اشاره کرد و گفت: «کنار مسائل منطقه‌ای، یکی دیگر از ابعاد مهم سیاست خارجی کنونی ایران، موضوع برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ما و تحریم‌های یکجانبه و ظالمانه‌ای است که بر ضد ملت ایران از سوی ایالات‌متحده اعمال شده‌اند.» او گفت: «جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از طرف‌های معاهده عدم اشاعه (NPT)، بر اساس مبانی دینی و اخلاقی خود هرگز به‌دنبال سلاح هسته‌ای نبوده و نیست و پایبندی خود را به اصل عدم تولید و به‌کارگیری سلاح‌های کشتار جمعی دنبال می‌کند.» او در بخش دیگر سخنانش در این رابطه به نقش اروپا اشاره کرد و با بیان اینکه «اروپا می‌تواند با اتخاذ رویکردی مسوولانه و سازنده، نقشی موثر در فرآیند توسعه و ثبات منطقه ایفا کند»، تصریح کرد: «ایران آمادگی دارد درصورت مشاهده اراده واقعی و رویکردی مستقل ازسوی طرف‌های اروپایی نیز فصل تازه‌ای در روابط خود با اروپا آغاز کند.»
تاکید پزشکیان بر خواسته‌های صلح‌آمیز ایران
با این همه اما مسعود پزشکیان هم که در این گردهمایی حضور داشت، در ادامه این نشست به تشریح دیدگاه‌های صلح‌طلبانه‌اش پرداخت و ضمن گلایه نسبت‌به طرف مقابل مذاکرات اخیر و کشورهای غربی که به گفته او، «پیام سیاست خارجی دولت چهاردهم را نپذیرفتند»، تصریح کرد: «ما دنبال صلح هستیم، ولی از حق خود گذر نمی‌کنیم!» رییس‌جمهور با تاکید بر اینکه کره هستی و اساسا سراسر گیتی
از آن همگان است، خاطرنشان کرد: «اگر چنین نگاهی داشته باشیم، ناحقی و جنگ و تجاوز معنا و مفهومی ندارد.» چراکه به باور او، «دعوا زمانی شروع می‌شود که حق یکدیگر را نادیده بگیریم.» او با تاکید بر اینکه «اگر کسانی که در قدرت هستند، در فکر تجاوز نباشند، دعوایی رخ نمی‌دهد»، اضافه کرد: «انسان‌ها باید با هم بوده و به هم کمک کنند.» او با ابراز امیدواری نسبت‌به اینکه «بتوانیم برادری، صمیمیت، دوستی در چارچوب حق و عدالت را محقق کنیم»، تاکید کرد که دولت و ملت ایران، با چنین گاهی به همسایگان و جهانیان می‌نگرند و در ادامه با طرح پرسشی بنیادین مبنی‌بر اینکه «آیا تحقق نظم بین‌الملل اخلاقی امکان‌پذیر است؟!»، گفت: «تصور من این است که ما درک خواهیم کرد که این کره خاکی خانه همه ماست، ولی شاید تا به این درک برسیم، زمان طولانی باشد و باید گفت‌وگوهای بیشتری باهم داشته باشیم. این خانه یک عده خاص، یک قوم، نژاد و قبیله نیست، بلکه خانه همه انسان‌هاست و باید عدالت در این خانه پیاده شود و همه ادیان منتظر منجی برای تحقق عدالت هستند.» پزشکیان که معتقد است «باطل هیچ وقت پایدار نمی‌ماند» و «فطرت انسان» را از اساس «مخالفِ زورگویی، جنایت، ستم و ظلم» می‌داند، با تاکید بر اینکه ابیات ماندگار «شیخ اجل» درحقیقت بخشی از «باور و فرهنگ ایران و ایرانیان است»، گفت: «پیام من درباره سیاست خارجی دولت چهاردهم را برادر من آقای ظریف انشاء کرد و نوشتند و فرستادیم. هدف ما این بود که به سمت همه دست دوستی و رفاقت را دراز کنیم. آنها می‌خواهند در دنیا علیه ایران ذهنیت ایجاد کنند تا کشورهای منطقه را به تقابل بکشانند.» او با اشاره به برخی اقدامات خصمانه دونالد ترامپ ازجمله تحریم‌های یکجانبه و تهدیدهای گاه و بی‌گاهی که علیه ایران و ایرانیان مطرح می‌کند، این رفتار رییس‌جمهور ایالات‌متحده را «نشانه بی‌اخلاقی و مرگ اخلاق در سیاست» دانست و گفت: «ما از چندین هزار سال با همسایگان خود برادر هستیم ولی آنها قصد دارند ما را به جان هم بیندازند و جنگ ایجاد کنند تا منابع ما را غارت کنند. چرا نباید همه در صلح، آرامش و امنیت زندگی کنند؟ چه کسی گفته آنها انسان‌تر از مردم این منطقه هستند؟ ما در منطقه خود با همه کشورها گفت‌وگو کرده‌ایم و تلاش کرده‌ایم برادری و صمیمت خود را افزایش دهیم.» او راه‌حل مقابله با این سیاست آمریکا را «وفاق»، «اتحاد» و «پیوند کشورهای منطقه» دانست و گفت: «توسعه باید در خاورمیانه شکل بگیرد. ما با کسی سر جنگ نداریم، بلکه می‌گوییم باید حق همه داده شود و به نیازمندان این کره خاکی کمک شود، نه اینکه عده‌ای را در گرسنگی، ضعف، فقر، جنگ و خونریزی نگاه داریم و پشت تریبون ادعا شود اینها انسان نبوده و وحشی هستند و باید کشته شوند.»
رییس‌جمهور همچنین در بخش دیگری از سخنانش به طور صریح‌تر به پرونده هسته‌ای جمهوری اسلامی و مذاکرات کنونی ایران و امریکا نیز اشاره کرد و گفت: «حق ما باید پذیرفته شود. حقوق هر کشوری باید براساس معاهدات بین‌المللی پذیرفته شود. بنابر NPT ما حق داریم تحقیقات صلح‌آمیز هسته‌ای داشته باشیم و از آن استفاده کنیم. ما برای کشاورزی، صنعت و پزشکی به این علم نیاز داریم. چه کسی گفته آنها حق دارند مانع رشد کردن و علم داشتن کشورها شوند و جلوی مسیر آن را بگیرند؟!» رییس‌جمهور تصریح کرد: «ما قرار نیست سلاح هسته‌ای تولید کنیم، چون این فتوای رهبر انقلاب است. ترامپ گفته ایران نباید سلاح هسته‌ای داشته باشد. می‌توانند بیایند و بر این امر نظارت داشته باشند، زیرا قرار نیست ما سلاح هسته‌ای تولید کنیم. در چارچوب فتوای رهبر انقلاب من حق ساختن سلاح هسته‌ای را ندارم.» پزشکیان با بیان اینکه «ما از شهید شدن نمی‌ترسیم»، اضافه کرد: «نیازی نیست ما را تهدید کرده و بگویند ما بمب داریم و بعد بگویند دنبال صلح هستیم. اگر دنبال صلح هستید، چرا اسلحه به ما نشان می‌دهید؟ ما دنبال صلح هستیم، ولی از حق خود گذر نمی‌کنیم.»
