13 - 08 - 2023
توافق با اصرار بر تخاصم
نادر کریمیجونی- مانند همیشه نزدیکان ترامپ و خود او به همراه برخی جمهوریخواهان و نومحافظهکاران از توافقی که با ایران شده، انتقاد کردهاند. در این توافق گامبهگام ایران زندانیان آمریکایی که در کشورمان نگهداری میشوند را از زندان به خانه امن انتقال میدهد و در مقابل آمریکا هم مقدمات آزادی پولهای ایران که در کرهجنوبی مسدود شده است را فراهم میآورد. در نهایت آنچه روی میدهد آزادسازی پول و زندانیان ایرانی است و در مقابل زندانیان آمریکایی نیز به کشورشان بازمیگردند.
این توافق البته هیچ کس را شگفتزده نکرده و تقریبا برای هیچکس- حتی کسانی که اهل دنبال کردن اخبار نبودهاند- غیرمنتظره نبوده است، چراکه نه فقط در تهران که در واشنگتن هم مذاکره برای آزادسازی زندانیان و تبادل افراد زندانی انکار نمیشد و در مقابل سوالات کنجکاوانه خبرنگاران، مقامات آمریکایی توضیح میدادند که اگرچه گفتوگویی برای بازگشت یا احیای برجام در جریان نیست، اما مذاکره برای آزادی زندانیان آمریکایی که در ایران نگهداری میشوند، هیچگاه متوقف نشده است.
در همین روزهایی که درباره حصول توافق میان ایالاتمتحده و ایران صحبت میشده است، اخبار دیگری نیز انتشار یافته که برخی را دچار این تردید کرده است که آیا توافقهای دیگر یا توافق بزرگتری در دستور کار دو کشور قرار دارد؟ آیا پشت لفاظیهایی که در پایتختهای اروپایی و ایالاتمتحده علیه دولت و نهادهای ایران بیان میشود، اهدافی در حوزه توافق بر سر موضوعهای گوناگون و معاملههای متفاوت- الزاما بدون حصول همگرایی و یا نیل به همگرایی- وجود دارد؟ این پرسشها به ویژه پس از تبادل زندانیان بلژیکی با اسدالله اسدی جدیتر شد و چه تحلیلگران ایرانی یا ناظران خارجی به این میاندیشند که در تهران و پایتختهای مخاطب آیا مذاکرات دو یا چند جانبه در جریان است که برای حل و فصل برخی پروندهها و موضوعهای اختلافبرانگیز تلاش میکند. این گمانهزنی نیز در جریان است که اگر قرار باشد توافق بزرگتری میان ایران و ایالاتمتحده انجام شود، آیا این توافق به اوضاع پرتنش خلیجفارس و ترتیبات امنیتی و حقوقی آن مربوط میشود یا پرونده مذاکرات هستهای را دربر میگیرد. در یک حالت انتزاعی میتوان تصور کرد که در توافقهای بزرگتر، چند پرونده مدنظر قرار گیرد و به سرانجام برسد.
ادعای روزنامه والاستریت ژورنال مبنی بر اینکه در روزهای اخیر ایران سطح تولید اورانیوم بهشدت غنیشده را کاهش داده و برای پایین آوردن غنای بخشی از این محصول تولیدشده، تلاش کرده است، نشان میدهد که میتوان انتظار داشت رویدادهای بهتری در آینده رسانهای شود. مشکل آن است که در حال حاضر اینگونه اخبار از سوی دیپلماتها تکذیب میشود و نمیتوان دریافت که رسانهای شدن اینگونه رفتارها خبرسازی رسانههاست یا واقعیت دارد. با این حال همانقدر که به روزنامهها و رسانهها در مورد انتشار این اخبار نمیتوان اعتماد کرد، به دیپلماتها و مقامات کشورها هم در مورد تکذیب این اخبار نمیتوان استناد کرد و همین غیرقابل پیشبینی بودن، سخن گفتن در مورد آینده را دشوار کرده است.
بدون تردید و با هر معیاری، حصول توافق اخیر میان ایران و ایالاتمتحده یک پیروزی برای دیپلماسی بوده است. صرفنظر از اینکه آیا این دیپلماسی ستیزهجویانه یا صلحآمیز بوده، دو طرف موفق شدهاند از طرق غیرقهرآمیز، مشکلات فیمابین را حل و فصل کنند.
البته این نگرانی وجود دارد که تولید زندانی و استفاده از آن برای امتیازگیری به رویهای در رفتار کشورها تبدیل شود. به جز این نگرانیهای دیگری هم وجود دارد که بر راهبری مذاکرات میان ایران و غرب تاثیر میگذارد.
مهمترین این نگرانیها که مشخصا به ایالات متحده بازمیگردد، به رویکرد جدید کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیجفارس مربوط است. کشورهای حاشیه جنوبی خلیجفارس دریافتهاند که مجموعه اقداماتی که ترامپ و همکارانش برای حفظ امنیت جغرافیاییشان کردهاند به هیچوجه کافی نبوده است. این اقدامات در دوره جدید با به قدرت رسیدن جو بایدن، کاهش یافته و به همین دلیل کشورهای عربی منطقه خلیجفارس برای تقویت امنیت خود به سوی چین و روسیه دست دراز کردهاند.
به طور غیررسمی اعلام میشود که عربستان سعودی در ازای عادیسازی روابط با اسرائیل از ایالات متحده خواسته است تا همانند ترتیبات حمایتی ناتو از اعضایش، واشنگتن نیز از ریاض حمایت کند. این درخواست البته با واکنش سرد آمریکاییها مواجه شده و به همین دلیل عربستان و سایر کشورهای حاشیه جنوبی خلیجفارس تصمیم گرفتهاند به جای التماس به غربیها خود کانونهای ناامنی را برطرف و در اینباره از نفوذ چین و روسیه استفاده کنند.
این امر باعث افزایش گرایشهای اعراب خلیجفارس به سوی چین و روسیه شده و نفوذ این دو کشور را در این پهنه حساس آبی افزایش داده است. توصیه ایالات متحده به برخی کشورهای اروپایی مانند انگلستان به کاهش و محدودسازی همکاریهای نظامی و سرمایهگذاری با چین و روسیه هم تاثیر چندانی بر رفتار ساکنان و دولتهای حاشیه جنوبی خلیجفارس نداشته و همین امر دلمشغولی و نگرانی را در غرب به وجود آورده است. در واقع اعراب خاورمیانه که عمدتا از همکاران و متحدان غرب بودهاند، اکنون اعتماد خود به ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی را پس گرفتهاند و چشم به حمایتهای چین و روسیه دوختهاند. به این ترتیب خاورمیانه دیگر حیاط خلوت ایالات متحده و متحدان غربی او محسوب نمیشود. همین امر باعث شده تا در تهران، این اندیشه وجود داشته باشد که وقتی میتوان با قدرت از آمریکاییها امتیاز گرفت، چه نیازی به تلاش برای تفاهم و جلبنظر واشنگتن وجود دارد؟
همین مساله و آنچه پیش از آن گفته شد، نشانههای روشنی است دال بر اینکه در چشمانداز مشخص امکان حصول توافق بزرگ میان دو طرف وجود ندارد و علاوه بر این، توافقهای انجامشده میان ایران و ایالات متحده، همچنین توافقهایی که در آینده رخ خواهد داد، هیچکدام به معنای وقوع یا پیدایش همگرایی نیست.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد