تهدیدی برجان بزرگ‌ترین آسبادهای جهان
جهان صنعت- در گوشه‌ای از خراسان رضوی، در منطقه‌ای به نام نشتیفان از توابع خواف، کهن‌ترین آسیاب‌های بادی جهان خودنمایی می‌کنند. این آسبادها که روزگاری نماد شکوه و خلاقیت معماری ایرانی بودند، امروزه در سایه توسعه شهری و ساخت‌وسازهای بی‌ضابطه گرفتار مخاطره شده‌اند.
علیرضا یاوری، پژوهشگر و متخصص آثار تاریخی رشد شهرنشینی را تهدیدی برجان آسبادهای نشتیفان خواف به عنوان بزرگ‌ترین آسبادهای جهان دانست و گفت: پیشروی شهرنشینی خطری جدی برای بقا و اصالت آنها ایجاد کرده است.
وی با بیان اینکه آسبادهای نشتیفان تنها یک سازه معمولی نیستند بلکه گواهی زنده از توانمندی مهندسی و هنر بهره‌گیری از منابع طبیعی در ایران کهن به شمار می‌روند، افزود: این بناها که از دوران صفویه به یادگار مانده‌اند، با خشت و گل و چوب برپا شده و نشان می‌دهند که نیاکان ما چگونه از باد، این نیروی نامرئی، برای آرد کردن غلات و تامین مایحتاج زندگی استفاده می‌کردند.
یاوری در ادامه به طراحی کم‌نظیر این آسبادها اشاره و اظهار کرد: معماری این بناها به‌گونه‌ای است که انرژی مورد نیاز خود را به طور کامل از بادهای موسمی و پرقدرت منطقه تامین می‌کنند. در واقع آنها نمونه‌ای درخشان از سازگاری با محیط و بهره‌وری پایدار هستند که در تاریخ معماری ایران کم‌همتاست.
این پژوهشگر میراث فرهنگی به ساختار دوطبقه آسبادها نیز اشاره کرد و افزود: در طبقه همکف فضای اصلی آسیاب قرار دارد و در طبقه بالا، چرخ‌ها و پره‌ها مستقر شده‌اند. علاوه بر این محفظه‌هایی برای انبار کردن غلات نیز در نظر گرفته شده که نشان از برنامه‌ریزی دقیق و کاربردی این سازه‌ها دارد.
یاوری درباره ابعاد و ویژگی‌های فنی آسبادها توضیح داد: هر آسباد معمولا شامل هشت اتاقک است که هرکدام دارای شش تیغه متحرک هستند. با وزش باد این تیغه‌ها به چرخش درمی‌آیند و سنگ‌های آسیاب را به حرکت وا می‌دارند. طول کلی هر سازه نزدیک به ۲۰متر است و همین ویژگی باعث می‌شود تا بتوانند به شکل موثری از نیروی باد استفاده کنند.
وی خاطرنشان کرد: یکی از شگفتی‌های طراحی این آسبادها، ابزاری به نام «تخت وحشت» است. این وسیله در واقع نقش یک سیستم ترمز پیشرفته را ایفا و در مواقع ضروری، حرکت سنگ‌های آسیاب را متوقف می‌کند. چنین ابتکاری نشان می‌دهد که سازندگان این بناها به ایمنی و کنترل فرآیند تولید توجه ویژه‌ای داشته‌اند.
این پژوهشگر آثار تاریخی با اشاره به اینکه این سطح از مهندسی گواهی از دانش عمیق ایرانیان گذشته در تطبیق با شرایط جغرافیایی و اقلیمی است، بیان کرد: آسبادهای نشتیفان نه‌تنها در سطح ملی بلکه در مقیاس جهانی نیز به عنوان شاهکاری تاریخی و فرهنگی شناخته می‌شوند.
وی افزود: با توجه به شرایط خاص آب‌وهوایی منطقه، ایرانیان در گذشته انواع مختلفی از آسبادها را طراحی و اجرا کرده‌اند که علاوه بر کارکرد اقتصادی، از نظر بهره‌گیری از انرژی پاک نیز حائزاهمیت هستند.
یاوری گفت: براساس آنچه اعلام شده در شهرستان خواف حدود ۲۰۸آسباد شناسایی شده که از این تعداد، ۳۴مورد در نشتیفان، ۳۰مورد در خود خواف و ۲۸مورد در برآباد قرار دارند. برای صیانت از این گنجینه تاریخی در سال۱۳۸۱ تمامی این آسبادها در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیدند.
این پژوهشگر آثار تاریخی با بیان اینکه معرفی جهانی این آثار و به رسمیت شناخته شدن ارزش آنها در عرصه بین‌المللی از اولویت‌های مهم حوزه میراث فرهنگی باید باشد، اظهار کرد: در سال‌های اخیر آسبادهای نشتیفان با استقبال چشمگیر گردشگران داخلی و خارجی روبه‌رو شده‌اند. وی افزود: بر پایه گزارش‌های موجود سالانه بین ۲ تا ۳هزارنفر از این مجموعه بازدید می‌کنند. این روند فرصتی استثنایی برای رونق اقتصادی منطقه و توسعه صنعت گردشگری فراهم آورده است.
آسبادها کانونی برای معرفی فرهنگ و تاریخ ایران
یاوری اظهار کرد: این آسبادها می‌توانند به عنوان کانونی برای جذب گردشگر و معرفی فرهنگ و تاریخ ایران عمل کنند. از این طریق هم اقتصاد محلی تقویت می‌شود و هم زمینه برای حفظ و انتقال میراث فرهنگی به نسل‌های آینده فراهم می‌آید.
وی تاکید کرد: گسترش گردشگری در نشتیفان علاوه بر درآمدزایی، بستری برای تبادل فرهنگی و آشنایی عمیق‌تر با تاریخ ایران ایجاد کرده است. بازدیدکنندگان با حضور در این مجموعه با شیوه‌های سنتی آسیاب کردن غلات آشنا می‌شوند و درکی ملموس از زندگی و فرهنگ مردمان گذشته پیدا می‌کنند.
یاوری گفت: این تجربه نه‌تنها برای مهمانان جذاب است بلکه به جامعه محلی فرصت می‌دهد با نمایش فرهنگ بومی به توسعه اقتصادی و هویتی منطقه کمک کند.
این پژوهشگر آثار تاریخی با اشاره به اینکه باوجود تمامی پتانسیل‌ها، توسعه شهری، حریم این میراث تاریخی را به مخاطره انداخته است، افزود: براساس آمارهای رسمی درصد قابل‌توجهی از آسبادهای منطقه به دلیل غفلت و عوامل انسانی و محیطی در معرض آسیب قرار دارند.
یاوری در این زمینه هشدار داد: حفاظت از این بناها مسوولیتی خطیر و فراتر از یک وظیفه اداری است. ما به عنوان نسل حاضر موظفیم این امانت تاریخی را سالم به آیندگان بسپاریم.
وی با اشاره به اینکه آسبادهای نشتیفان امروزه نه‌تنها به عنوان یک اثر تاریخی بلکه نمادی از پایداری و همزیستی با طبیعت می‌توانند الهام‌بخش جامعه امروز باشند، خاطرنشان کرد: آنها به ما می‌آموزند که چگونه می‌توان با بهره‌گیری از شرایط محیطی، زندگی بهتری ساخت و از منابع طبیعی به شکل خردمندانه‌ای استفاده کرد.
یاوری افزود: تاکید بر حفاظت از آسبادها و معرفی آنها به عنوان مقاصد گردشگری می‌تواند به توسعه پایدار منطقه بینجامد. با توجه به جذابیت این مجموعه، ایجاد زیرساخت‌هایی مانند اقامتگاه‌های بومی، مراکز پذیرایی و دفاتر راهنمایی می‌تواند به رونق اقتصادی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان محلی کمک شایانی کند.
منبع: ایسنا
