21 - 10 - 2023
تلفیقی از شکوه معماری ایران و فرنگ
نادر نینوایی- در محله قدیمی عودلاجان تهران، عمارتی تاریخی وجود دارد که به سبک خانههای اروپایی طراحی و ساخته شده و چشمهای رهگذران را به سوی خود جلب میکند. خانه دبیرالملک که بیش از ۱۴۰ سال از ساختش میگذرد شاهد تحولات تاریخی اواسط قاجاریه، دوره پهلوی و البته دوران پس از انقلاب بوده است. این عمارت تاریخی به میرزا محمدحسینخان تعلق داشته، کسی که در زمان صدارت امیرکبیر چهار سالی به عنوان منشی او فعالیت داشته است. ترکیب معماری ایرانی و اروپایی جلوهای خاص به این خانه تاریخی داده و باعث شده با بازدید از آن بتوان به طور همزمان شاهد اصالت معماری ایران قاجاریه و شکوه معماری فرنگ در سده گذشته بود.
تاریخچه عمارت
خانه دبیرالملک به میرزا محمدحسینخان فراهانی تعلق داشته است؛ او یکی از کارگزاران دستگاه مستوفیگری قاجارها بوده است.
به سبب فعالیت چندساله میرزا محمدحسینخان به عنوان منشی امیرکبیر به او لقب دبیرالملک اعطا شد. معماری عمارت دبیرالملک منحصربهفرد بوده و با تلفیقی از معماری ایران و اروپا ساخته شده است. میرزا محمدحسینخان مدتها سمتهای حکومتی داشت و حتی برای مدتی به عنوان وزیر داخله و حاکم اراک فعالیت کرده است.
با این همه دبیرالملک با نوشتن رسالهای انتقادی در سال ۱۲۷۸ از چشم شاه قاجاری افتاد. ناصرالدین شاه قاجار تاب نقد به سیستم حکومتداریاش را نداشت و عاقبت هم با انتشار رساله مذکور نسبت به دبیرالملک (چاکر سابق خود) بیمهر شد. شکل خاص معماری و قدمت بالای خانه دبیرالملک باعث شده در سال ۱۳۸۴ این خانه تاریخی به ثبت ملی برسد. به این ترتیب شهرداری به عنوان مالک بنا کار بازسازی و مرمت آن را آغاز کرد.
پیش از آغاز بازسازی خانه، این عمارت تبدیل به لوکیشن مجموعه «روزگار قریب» شد تا خانه به نوعی با تاریخ هنر هفتم ایران نیز پیوند بخورد. دو سال بازسازی مستمر طی سالهای ۱۳۸۵ تا ۱۳۸۷ به همت استاد امرالله سلیمی باعث شده که زیباییها و جلوه خاص عمارت تاریخی دبیرالملک مشهود و عیان باشد و همچنان این عمارت تاریخی همچون جواهری در قلب محله عودلاجان بدرخشد.
از سال ۱۳۹۵ شمسی مدیریت این خانه با عنوان انجمن فراغت تهران به «رامبد جوان» واگذار شد و از آن پس خانه به نام «خانه فراغت» تغییر نام داد.
گفته میشود هدف از ایجاد خانه فراغت حفظ و زنده کردن بازیهای بومی و فرهنگ بازی کردن در میان ایرانیها بوده است.
قرار بر این بود که خانه دبیرالملک با هدف حفظ بازیها به عنوان بخشی از میراث ناملموس ایران در شاخههایی فعال شود. اتاق فرار، اتاق تنهایی، استودیو، اتاق سینما، کارگاه و اتاق بازی، حیاط جنبی و شاهنشین بخشهای مختلف پیشبینیشده برای خانه فراغت ایران بودهاند.
با وجود اینکه هزینههایی برای ایجاد تمام این بخشها شده است، اما در عمل ایده خانه فراغت هیچ وقت محقق نشد و همچنان نیز از این امکانات فراهمشده بهرهای گرفته نشده و استفاده نمیشود. در واقع همچون بسیاری پروژههای دیگر بیبرنامگی و نبود سازماندهی مناسب باعث شده تا ایدهای ناب روی زمین بماند و بهرهای برای کشور و مردم نداشته باشد.
اگرچه برای مدتی وضعیت این خانه بلاتکلیف و نامشخص بوده و حتی امکان بازدید از آن وجود نداشت، اما امروز با تبدیل آن به یکی از ادارات زیرمجموعه شهرداری امکان بازدید از این عمارت تاریخی صرفا با هماهنگی قبلی و در ساعت اداری وجود دارد.
معماری بنا
سفرهای متوالی شاهان قاجار و اشراف آن دوران به غرب باعث شد که در اواسط دوره قاجار شاهد نفوذ معماری غربی در ایران باشیم.
نمود معماری غربی در خانه دبیرالملک به وضوح قابل مشاهده است و باید این عمارت تاریخی را ترکیبی از معماری ایرانی و اروپایی دانست.
میتوان تقارن را مهمترین ویژگی ساختار خانه دبیرالملک دانست. اتاق شاهنشین درست در وسط عمارت قرار گرفته و سایر بناها و بخشهای ساختمان در قسمتهای کناری یا پشتی جایگذاری شدهاند.
در جایجای خانه میتوان توجه وسواسگونه معمار به تقارن را مشاهده کرد. متقارن بودن راهپلهها که از دوسو به ورودی ساختمان ختم میشود و حتی تقارن درها و پنجرههای ساختمان، گویای اهمیت این موضوع برای سازنده بوده است.
راهپلهای در قسمت پشتی شاهنشین قرار گرفته است که ارتباط با زیرزمین را میسر میکند. راهپلهای دیگر نیز در نمای اصلی ساختمان قرار دارد که ارتباط حیاط با طبقه همکف را برقرار میکند. در جایجای تزئینات خانه میتوان اثر هنر اروپایی را دید و متوجه شد که سازنده تا چه اندازه تحت تاثیر هنر و معماری آن دوره اروپا قرار گرفته است.
برای رفتن به این خانه تاریخی کافی است به میدان بهارستان بروید و پایینتر از چهارراه سرچشمه وارد کوچه قوامالحضور شوید، پس از آن باید وارد خیابان جاویدی شوید و بعد از آن در کوچه حنیفنژاد عمارت تاریخی دبیرالملک را مشاهده خواهید کرد.
با توجه به شرایط کنونی خانه دبیرالملک و مغفول ماندن ظرفیتهای ایجادشده در آن به نظر میرسد شهرداری تهران باید برای استفاده بهینه از خدمات در نظر گرفتهشده در این مجموعه برنامهریزی مناسبی داشته باشد.
فراموش نکنیم که بازیهای سنتی ایران به عنوان بخشی از فرهنگ و میراث ناملموس تمام ایرانیان، جایگاه بالایی در تمدن کشورمان داشته و دارند.
طبیعتا با تکیه بر این جایگاه رفیع و نیز با برنامهریزی صحیح این امکان وجود خواهد داشت که خانه دبیرالملک به محلی مناسب برای معرفی بازیهای ایرانی و فرهنگ مردم ایران تبدیل شود که لازمه آن فقط عزم جزم مسوولان و برنامهریزی صحیح در آینده خواهد بود.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد