ترکیه شاهراه تجارت
جهان صنعت– درحالی که به‌گفته سازمان فائو تولید جهانی حبوبات در طول ۵۰سال گذشته دو برابر شده و امروز به حدود ۱۰۰میلیون‌تن رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا سال۲۰۳۲ به ۱۲۵میلیون‌تن برسد اجلاس آگروفود ۲۰۲۵ بازیگران اصلی بازار جهانی حبوبات را در شهر مرسین گرد هم آورده و تاکید کرد که ترکیه نه‌تنها یک تولیدکننده قوی بوده بلکه با ظرفیت فرآوری پیشرفته و زیرساخت‌های بندری استراتژیک خود به‌سرعت درحال تبدیل‌شدن به یکی از چهارراه‌‌های اصلی تجارت جهانی است. اجلاس ۲۰۲۵ AgroFoodSummit که از ۱۹تا۲۱نوامبر توسط انجمن جهانی حبوبات و با حضور ۳۲کشور در شهر مرسین ترکیه برگزار شده پویایی قیمت‌های جهانی و جریانهای تجاری، لجستیک و استراتژی‌های کریدور، چشم‌انداز بازارهای منطقه‌ای و تاثیر تغییر محیط ژئوپلیتیکی بر تجارت کشاورزی را بررسی کرد.
داده‌های ارائه شده در این کنفرانس به روشن‌شدن تصویر کلی از بازار جهانی حبوبات کمک کرده به‌نحوی که نشان داد: در بازار جهانی حبوبات تقاضا به‌طور پیوسته در حال افزایش بوده و مناطق تولید متنوع‌تر میشوند و همچنین نشان داد که جریانهای تجاری توسط سیاست و لجستیک در حال تغییر شکل هستند.
خودنمایی ۳بلوک اصلی
این در حالی است که در قلب بازار جهانی حبوبات اصولا سه «بلوک» اصلی خودنمایی می‌کنند به‌طوری که هند، آفریقا و آسیای جنوبی به‌عنوان قطب تقاضا و مصرف در حال رشد سریع و منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا محسوب میشوند. کانادا، استرالیا، روسیه، قزاقستان، اوکراین و تا حد کمتری ایالات‌متحده نیز به‌عنوان قطب تامین مطرح هست. این درحالی بوده که قطب فرآوری و صادرات مجدد نیز در انحصار کشور ترکیه است.
کارشناسان به رشد تقاضای بلندمدت به‌ویژه در عدس، نخود، باقلا، نخود فرنگی و سایر حبوبات اشاره کردند. در پشت این روند چندین عامل ساختاری از جمله «رشد جمعیت، افزایش پروتئین‌های گیاهی و غذاهای آماده، علاقه روزافزون به رژیم‌های غذایی پایدار و کم کربن» نهفته است.
ژئوپلیتیک به‌عنوان یک‌محرک بازار
در این کنفرانس همچنین عنوان شد: آینده بازار حبوبات تنها با تولید و مصرف تعیین نخواهد شد به‌خصوص اینکه سیاست‌های تجاری و ژئوپلیتیک نیز در حال تغییر قوانین بازی هستند. به‌ویژه در مورد نخود فرنگی چندین تحول در حال تغییر جریانهای تجاری هستند و ازجمله آنها می‌توان به عوارض واردات ۳۰درصدی هند و محدودیت‌‌های دوره‌‌ای بر واردات نخود فرنگی، تعرفه‌های بالای چین بر نخود فرنگی کانادایی و محدودیت‌‌های اتحادیه اروپا بر برخی محصولات از روسیه و بلاروس اشاره کرد. به این ترتیب است که به گفته سازمان فائو حتی تغییرات جزئی در سیاست‌های وارداتی هند و چین میتواند به‌سرعت تعادل جهانی را برهم بزند.
ترکیه، گذرگاه فرآوری و توزیع حبوبات
نکته قابل‌تامل اینکه یکی از قوی‌‌ترین محورهای داستانی در این کنفرانس نقش متمایز ترکیه(به‌ویژه مرسین) در زنجیره ارزش حبوبات بود. حسین ارسلان، رییس AGT Foods & Arbel ترکیه را به‌عنوان یک «راهرو غذایی» توصیف کرد به نحوی که در طول دوره کووید-۱۹ ترکیه تعادل بین ذخایر داخلی و صادرات را به‌گونه‌ای مدیریت کرد که از وحشت در بازار محلی جلوگیری شود. از دهه۱۹۸۰ رژیم پردازش داخلی و چارچوب انعطاف‌‌پذیر گمرکی، واردات محصولات از کشورهای ثالث، پردازش آنها در ترکیه و صادرات مجدد آنها را امکان‌پذیر کرده است.
به این واسطه ارسلان تاکید کرد که تصادفی نبوده که ترکیه یکی از تامین‌کنندگان اصلی برنامه‌های کمک غذایی بین‌المللی در سراسر جهان است. به‌ویژه اینکه حدود ۷۰درصد از صادرات حبوبات ترکیه از شهر مرسین انجام می‌شود. این شهر محل پرورش نزدیک به ۴۰کارخانه عدس و بیش از ۲۰۰کارخانه فرآوری نخود، لوبیا، نخود فرنگی، عدس قرمز و سبز است. اگرچه ترکیه تقریبا هیچ نخود فرنگی تولید نمی‌کند اما سالانه صدها‌هزارتن نخودفرنگی وارداتی در مرسین فرآوری و سپس به کشورهای ثالث صادر می‌شود!
بحث‌ها در اجلاس۲۰۲۵ AgroFoodSummit حول یک دیدگاه مشترک از آینده متمرکز شد: حبوبات دیگر فقط یک «گروه غذایی سنتی» نیستند بلکه غالبا به‌طور فزاینده‌‌ای به‌عنوان موارد زیر دیده میشوند: ستون فقرات انقلاب پروتئین گیاهی، جزو اصلی کشاورزی هوشمند اقلیمی و رژیم‌های غذایی کم کربن، منبع پروتئین مقرون‌به‌صرفه و دردسترس در کشورهای در حال توسعه همچنین به‌عنوان یک ورودی کلیدی برای محصولات غذایی نوآورانه از پروتئین‌بارها و جایگزین‌‌های گوشت گرفته تا وعده‌‌های غذایی وگان آماده در بازارهای توسعه یافته دیده می‌شود.
محور امنیت غذایی جهان
باتوجه به رشد جمعیت جهانی، تغییرات اقلیمی، کمبود آب و هزینه‌های زیست‌محیطی تولید گوشت بسیاری از سخنرانان در این کنفرانس موافق بودند که اهمیت استراتژیک حبوبات همچنان افزایش خواهد یافت. به این ترتیب است که مواردی همچون «سرمایه‌‌گذاری در گونه‌‌های پربازده و مقاوم دربرابر تغییرات آب و هوایی، افزایش اتوماسیون، بهره‌وری انرژی و صادرات فناوری و در حوزه تجارت نیز توسعه کریدورهای لجستیکی جدید، تنوع بخشی به منابع و ایجاد مشارکت‌‌های بلندمدت با محوریت امنیت غذایی» برای کشورهای جهانی به‌ویژه ترکیه بیش از گذشته برجسته می‌کند.
گفتنی است کارشناسان معتقدند حبوبات به‌طور خاموش در حال ایجاد تحول در امنیت غذایی و تغذیه جهانی هستند و این در شرایطی است که با رشد جمعیت جهان و ازسوی دیگر با افزایش تقاضای جهانی برای پروتئین گیاهی پایدار(حبوبات) کارشناسان و تحلیلگران بر ضرورت سرمایه‌‌گذاری در بحث بهره‌وری، تحقیق و قابلیت اطمینان تجارت در بخش حبوبات تاکید دارند و معتقدند بدون انجام اقدامات موثر بخش حبوبات در معرض خطر ازدست‌دادن پتانسیل خود برای تغذیه جهان رو‌به‌رشد قرار می‌‌گیرد.
به گزارش بازار و طبق آمارها منطقه آسیا و اقیانوسیه بالاترین سطح مصرف حبوبات را حفظ کرده و کشور هند هم بزرگ‌ترین تولیدکننده و هم بزرگ‌ترین مصرف‌‌کننده است.
ایران و چالش‌های تولید
باوجود اینکه حبوبات بخش مهمی از سبد غذایی خانوار ایرانی را تشکیل می‌دهد تولید داخلی آن سال‌هاست با چالش‌های متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کند. کشاورزان می‌گویند اگر این روند ادامه پیدا کند وابستگی کشور به واردات بیشتر خواهد شد؛ وضعیتی که میتواند امنیت غذایی را تحت‌تاثیر قرار دهد. حبوبات محصولاتی کم‌بازده از نظر آب هستند اما خشکسالی‌های پیاپی باعث شده سطح زیرکشت به‌شکل محسوسی کاهش یابد. کاهش بارندگی، افت سفره‌های آب زیرزمینی و گرمایش جهانی ریسک تولید را بالا برده و کشاورزان را به‌سمت محصولات پُرسودتر و کم‌ریسک‌تر سوق داده است. کارشناسان بخش کشاورزی می‌گویند بذرهای مورداستفاده در بسیاری از استان‌ها قدیمی هستند و عملکرد پایینی دارند. کمبود بذرهای مقاوم به خشکی و بیماری همراه با نبود تجهیزات مکانیزه کاشت و برداشت هزینه تولید را بالا نگه داشته است.
فقدان حمایت‌های موثر
حبوبات برخلاف محصولات استراتژیکی مثل گندم کمتر مورد حمایت‌های قیمتی و تضمینی قرار می‌گیرند. نوسان شدید قیمت نهاده‌ها، نبود ثبات در بازار خرید و نبود قراردادهای بلندمدت تولیدکننده را در موقعیت آسیب‌پذیر قرار داده است.
حبوبات در ایران اغلب به شکل خام از مزرعه به بازار می‌رسند. کمبود صنایع بسته‌بندی و فرآوری مدرن، نبود انبارهای استاندارد و ضعیف بودن شبکه توزیع موجب هدررفت محصول و افزایش هزینه‌ها می‌شود.
استفاده مداوم از خاک بدون مدیریت درست عناصر غذایی به‌ویژه در مناطق سنتی باعث کاهش کیفیت خاک شده است. این موضوع عملکرد مزارع را سال‌به‌سال پایین‌تر می‌برد.
