6 - 08 - 2020
تراژدی ناسیونالیسم در تولید واکسن کرونا
علی کلاکی*- مقامات دولتی ترامپ تولید واکسیناسیون برای ویروس کرونا را با ماسکهای اکسیژن هنگام کاهش فشار داخل هواپیما مقایسه کردهاند: «شما ماسک خودتان را اول میگذارید و بعد باید به فکر کمک به دیگران به سریعترین روش ممکن باشید.»
در ابتدای ماه ژوئن ۲۰۲۰، حدود ۱۶۰ تیم پژوهشی روی تولید واکسن کرونا کار میکردند و ۲۱ تیم روی آزمایشهای بالینی متمرکز بودهاند. هرچند چندین ماه دیگر طول خواهد کشید تا اثبات شود یک یا چند مورد از این واکسنها کارآمد و ایمن هستند و وارد مرحله توزیع شوند ولی کشورهای سازنده واکسن و کشورهای ثروتمند از همین حالا رقابت برای دسترسی سریع به این واکسنها را شروع کردهاند. با توجه به عملکرد دولتها در دوران شیوع بیماریهای همهگیر قبلی به احتمال زیاد این رفتار تداوم خواهد یافت.
در نبود یک تعهد بینالمللی و قابل اجرا به منظور توزیع عادلانه و منطقی واکسن در سطح جهان، رهبران کشورها مراقبت از مردم خود را نسبت به کاهش سرعت انتشار ویروس کرونا در مناطق دیگر یا کمک به جمعیتهای آسیبپذیر در سایر کشورها در اولویت قرار میدهند.
این نوع «ملیگرایی در تولید و توزیع واکسن» یا رویکرد «ابتدا کشور من» عواقب منفی مهم و بلندمدتی خواهد داشت. بدون هماهنگی جهانی ممکن است کشور تولیدکننده برای سود بیشتر قیمت واکسن و مواد مرتبط با آن را افزایش دهد و عرضه واکسن را ابتدا حتی در کشورهای ثروتمند نیز محدود کند. اما مشکل اصلی تامین واکسن برای کشورهای فقیر و کمدرآمد است که ناگزیر به تماشای همتایان ثروتمندشان هستند که موجودی واکسنها را مصرف میکنند و آنها برای دریافت واکسن مجبورند مدتی طولانی در انتظار دریافت واکسن بمانند.
چنین شرایطی از یک سو همکاریهای بینالمللی برای مقابله با شیوع بیماریهای مسری در آینده را دچار چالش میکند و از سوی دیگر میتواند مرگومیر را در کشورهای فقیر افزایش داده و به سرایت بیشتر بیماری منجر شود و اقتصاد و سیستم درمانی شکننده این کشورها را به خطر اندازد. به علاوه برخی از این کشورها ممکن است وارد معاملات کوتاهمدتی شوند که عواقب منفی بلندمدتی برای منافع سیاسی و اقتصادی آنها به دنبال داشته باشد.
جهان برای مقابله با این مشکل بینالمللی به توافقی قابل اجرا و سرمایهگذاری مشترک برای تولید واکسن ویروس کرونا نیازمند است تا نگرانی رهبران کشورهای تولیدکننده واکسن را کاهش دهد زیرا آنها نگرانند که در صورت سهیم کردن مردم دیگر کشورها در مصرف واکسنهای تولیدی، قادر به مراقبت از جمعیت کشور خود نباشند.
بیشتر واکسنهای آزمایشی برای مقابله با ویروس کرونا نامناسب خواهند بود. واکسنهای مناسب بعد از آزمایش روی حیوانات و سپس گروههایی از مردم داوطلب به ویژه سالخوردگان، توزیع خواهد شد و مصرف انبوه واکسن باعث ایجاد ایمنی در جمعیت خواهد شد. البته اینکه ما کی میتوانیم ایمنی فراگیر ایجاد کنیم هنوز مشخص نیست و ممکن است این ویروس نیز مانند ویروس آنفلوآنزا باشد و واکسنهای تولیدی آن تنها ریسک ابتلا به کرونا را کاهش دهد ولی به طور کامل مانع گسترش بیماری نشود. واکسن کرونا در اصل یک کالای عمومی است که باید برای همگان مهیا شود ولی حداقل ابتدا که عرضه واکسن کرونا ویروس محدود است، مهیا کردن واکسن برای بخشی از مردم، دسترسی مردم دیگر به واکسن را به تاخیر میاندازد.
تنها شرکتهای کمی از نظر تکنولوژی توانایی تولید واکسن را دارند و کنترل کیفیت اینگونه تولید دارویی تحت سلطه چهار شرکت بزرگ چندملیتی است. برای تولید این واکسنها عموما از تکنولوژیهای جدیدی استفاده میشود که تاکنون مجوزی دریافت نکردهاند. حتی بعد از تولید واکسن، ممکن است کشور تولیدکننده برای واکسینه کردن مردم خودش دسترسی کشورهای دیگر به واکسن را به تاخیر بیندازد یا حتی مقدار مواد اولیه مورد نیاز برای تولید واکسن با محدودیت مواجه شود و شاید کشورهای فقیر سیستمهای مناسب برای تحویل گرفتن مقدار قابل توجهی واکسن را در اختیار نداشته باشند.
در چنین شرایطی تنها کشورهای فقیر نیستند که ضرر میکنند بلکه کشورهای ثروتمندی که به دنبال تولید واکسن بودهاند اما روی نوع اشتباهی از واکسن سرمایهگذاری کردهاند نیز دچار مشکل میشوند. حتی کشورهای برنده نیز در نبود یک برنامه قابل اجرا برای به اشتراک گذاشتن واکسن با مشکل مواجه میشوند زیرا در صورت همهگیری کرونا و افزایش بیماری و مرگومیر در دیگر کشورهای جهان، تقاضا برای صنایع صادراتی کشورهای ثروتمند مثل اتومبیل، کاهش مییابد و در صورت قرنطینه شدن کشورهای دیگر و مختل شدن زنجیره عرضه، کشورهای تولیدکننده واکسن نیز از تامین قطعات و خدمات وارداتی مورد نیاز محروم میشوند.
پیشبینی شده ویروس کرونا ممکن است تا پایان سال ۲۰۲۱، ۴۰ میلیون انسان را به کام مرگ بکشاند و تولید اقتصاد جهانی را به اندازه ۱۲۵۰۰ میلیارد دلار کاهش دهد. پایان دادن به این خطر مشترک با سریعترین روش ممکن خواسته همگان است اما بیشتر کشورها برای دستیابی به راهحلی مشترک گرایش نشان نمیدهند.
در واقع هنگام کمبود تجهیزات درمانی و دارو در جهان، ابتدا چین، سپس فرانسه و آلمان و دست آخر آمریکا به احتکار این تجهیزات و داروها برای بیمارستانهای خود دست زدند. به علاوه بیش از ۷۰ کشور جهان صادرات دارو و تجهیزات درمانی را محدود کردند. البته این احتکار چیز جدیدی نیست و در سال ۲۰۰۹ برای بیماری آنفلوآنزای خوکی که بیش از ۲۸۴ هزار نفر را کشت، کشورهای ثروتمند تمام ذخایر واکسن را خریدند و تنها بعد از درخواست سازمان بهداشت جهانی برای اهدای واکسن به کشورهای فقیر، پس از کسب اطمینان از عدم کمبود واکسن در داخل کشور حدود ۱۰ درصد از کل واکسنها را به کشورهای فقیر ارسال کردند.
سازمانهای غیردولتی و غیرانتفاعی دو استراتژی را برای کاهش خطر ملیگرایی در تولید واکسن کرونا اتخاذ کردهاند؛ اول، سرمایهگذاری برای تولید واکسن کرونا، با این هدف که تاخیر در ارسال واکسن به کشورهای فقیر را کاهش دهند. دوم، هشت میلیارد دلار سرمایهگذاری برای توزیع واکسن برای از بین بردن صف انتظار. البته هنوز کشورهای مهم تولیدکننده واکسن مثل آمریکا و هند را نتوانستهاند به همکاری جلب کنند. در عوض دولت ترامپ ۱۰ میلیارد دلار به برنامه تولید واکسن اختصاص داده و دولت هند نیز اظهار داشته که اگر واکسن ابتدا در این کشور تولید شود در وهله اول به مردم هند تعلق میگیرد. کشورهای دیگر بیانیههای مشابهی صادر کردهاند ولی کشور خوششانسی که اولین واکسن را تولید خواهد کرد، به احتمال زیاد تمام نهادههای لازم برای تولید پایدار را در اختیار ندارد و به منابعی از کشورهای دیگر نیازمند است. توافقنامه بینالمللی برای تولید واکسن، تداوم تامین مواد مورد نیاز از طریق زنجیرههای عرضه بینکشوری را تضمین میکند.
دولت ترامپ در آوریل ۲۰۲۰ تهدید کرد که صادرات دستگاههای تنفسی به کانادا و مکزیک را متوقف میکند. ولی به سرعت آگاه شد که دولت کانادا نیز میتواند از صادرات مواد اولیهای که شرکتهای آمریکایی برای ساخت ماسک و لباس جراحی نیاز دارند جلوگیری کند یا مکزیک میتواند عرضه موتور یا سایر قطعات مورد نیاز شرکتهای آمریکایی برای ساخت ونتیلاتور را متوقف کند. کاخسفید پس از اطلاع از این موارد، از اجرای سیاست محدودیت صادرات دستگاههای تنفسی منصرف شد.
ناسیونالیسم در تولید واکسن هم از نظر اخلاقی غیرقابل قبول است و هم برخلاف منافع اقتصادی و بهداشتی کشورهاست. اگر کشورهای ثروتمند این راه را انتخاب کنند هیچ برندهای وجود نخواهد داشت و همه در آخر بازندهاند. در حالی که شرایط لازم برای توافقی بینالمللی و قابل اجرا وجود دارد که سبب همکاری میان کشورها خواهد شد و از رویکرد کوتاهبینانه اول کشور خودم جلوگیری خواهد کرد.
هر چه دنیا به روزی که اولین واکسن موثر تولید میشود نزدیکتر شود زمان کمتری برای ایجاد سیستمی عادلانه برای توزیع واکسن وجود خواهد داشت. در قدم اول ضروری است که ائتلافی از رهبران سیاسی کشورهایی که حداقل ۵۰ درصد از ظرفیت تولید واکسن جهان را نمایندگی میکنند، توافقنامه کوتاهمدتی را در ارتباط با شرایط به اشتراکگذاری واکسن امضا کنند. چنین توافقی میتواند سایر کشورهای تولیدکننده واکسن را نیز مجاب کند که به توافق بپیوندند زیرا برای تکتک کشورها این نگرانی وجود دارد که نتوانند در تولید سریع واکسن موفق شوند. احتمال عدم موفقیت در تولید اولین واکسن، اکثر رهبران جهان را به همکاری ترغیب میکند.
* پژوهشگر اقتصادی
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد