30 - 08 - 2023
تداوم مسیر پرپیچوخم
گروه بازرگانی- کرهجنوبی یک کشور توسعهیافته بوده که در چهار دهه گذشته به عنوان الگویی موفق برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه شناخته شده است. با وجود منابع طبیعی محدود و مساحت کم، کرهجنوبی به عنوان یکی از اقتصادهای بزرگ آسیا و جهان شناخته میشود. این کشور عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی است و از نگاه بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول به عنوان یک اقتصاد پیشرفته شناخته میشود.
هرچند این تصور به وجود آمد که مبادلات تجاری ایران و کرهجنوبی با توجه به اعمال تحریمهای سال ۱۳۹۷ تقریبا از بین رفته و این امر موجب شد تا شاهد خروج تولیدکنندگان کرهای از کشور باشیم، اما دادههای اعلامشده از سوی ICT (فناوری اطلاعات و ارتباطات) نشان میدهد در دوران تحریم هم باوجود محدودیتهای شدید، سطح مبادلات تجاری دو کشور هرچند به پایینتر از سطح خود رسید، اما متوقف نشد.معاونت بررسیهای اقتصادی اتاق بازرگانی تهران در گزارشی پس از بررسی اجمالی سیاستهای تجاری کرهجنوبی، وضعیت تجارت این کشور با جهان و تجارت دوجانبه با ایران را مورد تحلیل قرار داد و در پایان به جایگاه این کشور در تجارت ایران پرداخته است.
شرکای تجاری اصلی کرهجنوبی
کرهجنوبی با طیف گستردهای از شرکای مهم تجاری سروکار دارد و مناطق مختلفی را دربرمیگیرد. در میان کشورهای مختلف در سال ۲۰۲۲ چین جایگاه بزرگترین شریک تجاری کرهجنوبی را به خود اختصاص داده است. روابط اقتصادی بین دو کشور قوی بوده و جریانات تجاری قابل توجهی در هر دو جهت جریان دارد. در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۵۶ میلیارد دلار از انواع کالاها از مقصد کرهجنوبی به چین صادر و در مقابل حدود ۱۵۵ میلیارد دلار از این کشور به کرهجنوبی وارد شده است. در واقع در سال ۲۰۲۲ تراز تجاری بین دو کشور حدود ۲/۱ میلیارد دلار به نفع کرهجنوبی بوده است. طیف متنوعی از محصولات از جمله اقلام موجود در فصول ۸۵ ماشینآلات و دستگاههای برقی و اجزا و قطعات آنها، ۸۷ وسایل نقلیه زمینی غیر از نواقل روی خط راهآهن یا تراموای، ۸۴ رآکتورهای هستهای، دیگهای بخار آب گرم و… عمدهترین کالاهای صادراتی کره به چین را تشکیل میدهند، در مقابل کرهجنوبی کالاهای مختلفی چون ماشینآلات و دستگاههای برقی و اجزا و قطعات آنها، رآکتورهای هستهای، دیگهای بخار آب گرم و محصولات شیمیایی معدنی را از چین وارد کرده است.
آمریکا نیز یکی از شرکای تجاری بزرگ کرهجنوبی است. تجارت دوجانبه بین این دو کشور قوی است و بخشهای مختلفی را دربرمیگیرد. در سال ۲۰۲۲ ارزش صادرات کرهجنوبی به آمریکا حدود ۱۱۰ میلیارد دلار و در مقابل ارزش واردات آن حدود ۸۲ میلیارد دلار بوده است. درخصوص آمریکا نیز در سال ۲۰۲۲ تراز تجاری با رقم ۲۸ میلیارد دلار به نفع کرهجنوبی بوده است. عمده اقلام مبادلاتی بین دو کشور نیز شامل وسایل نقلیه زمینی، رآکتورهای هستهای، دیگهای بخار آب گرم و… ماشینآلات و دستگاههای برقی و اجزا و قطعات آنها و سوختهای معدنی، روغنهای معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها میشود.
ژاپن به عنوان یکی از شرکای تجاری مهم کرهجنوبی تلقی میشود، اگرچه روابط بین دو کشور به دلیل عوامل تاریخی و سیاسی فراز و نشیبهایی را تجربه کرده است، تراز تجاری کرهجنوبی و ژاپن در سال ۲۰۲۲ حدود منفی ۲۴ میلیارد دلار بوده که دلیل آن صادرات ۳۰۶ میلیارد دلاری کرهجنوبی به ژاپن در مقابل واردات ۵۴۰۷ میلیارد دلاری از این کشور بوده است.
ویتنام طی سالهای اخیر به عنوان یکی از شرکای تجاری مهم کرهجنوبی ظاهر شده است. تجارت بین دو کشور رشد سریعی را تجربه کرده که ناشی از عواملی مانند کاهش هزینههای تولید در ویتنام و افزایش سرمایهگذاری توسط بنگاههای کرهجنوبی است. صادرات و واردات کرهجنوبی از ویتنام در سال ۲۰۲۲ به ترتیب حدود ۶۱ میلیارد دلار و ۲۷ میلیارد دلار بوده که منجر به تراز تجاری حدود ۳۴ میلیارد دلاری به نفع کرهجنوبی شده است.
روند تجارت ایران و کرهجنوبی (با احتساب نفت خام) براساس دادههای ITC
روابط دیپلماتیک بین ایران و کرهجنوبی از سال ۱۹۶۲ میلادی برقرار شد. نزدیک به ۱۳ سال بعد یعنی در نوامبر سال ۱۹۷۵ میلادی (آبان ماه سال ۱۳۵۴ شمسی) اولین کمیسیون مشترک اقتصادی و فنی دو کشور برگزار و متعاقب آن همکاریهای تجاری و بازرگانی بین دو کشور آغاز شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی اگرچه کرهجنوبی از نخستین کشورهایی بود که نظام جمهوری اسلامی را به رسمیت شناخت، اما توسعه روابط تجاری بین دو کشور نزدیک به یک دهه به طول انجامید. افزایش همکاریهای دوجانبه بین تهران- سئول همزمان با پایان جنگ تحمیلی بود و به سمت همکاریهای فنی و صنعتی سوق یافت. پس از اتمام جنگ تحمیلی تا پیش از تشدید تحریمها در سال ۲۰۱۲ کرهجنوبی تا سطح چهارمین شریک تجاری ایران ارتقا یافت. براساس گزارش گمرک کشور از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶ کشور کرهجنوبی همواره جایگاه سوم مهمترین مبادی وارداتی ایران و از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ جزء پنج مقصد اول صادراتی کشور بود. در سال ۲۰۱۱ ارزش مبادلات تجاری دو کشور به ۱۷ میلیارد دلار رسید. این رقم بالاترین میزان تجارت در تاریخ همکاریهای تجاری بین دو کشور محسوب میشود که در اثر آن ایران از مازاد تراز تجاری به میزان ۳/۵ میلیارد دلار برخوردار شده بود. با نگاهی به ترکیب و نوع کالاهای صادراتی ایران به کرهجنوبی مشخص میشود که در تمامی سالهای همکاری تجاری دو کشور، بیش از ۹۵ درصد صادرات ایران به کرهجنوبی مربوط به نفت و فرآوردههای نفتی (فصل ۲۷ نظام طبقهبندی کالا) بوده است. با این وجود، طی دو دهه همکاری به دلیل حجم بالای صادرات محصولات و فرآوردههای نفتی، تراز تجاری ایران با کرهجنوبی در همه سالها (به جز سال ۲۰۱۵) که افت شدید صادرات فرآوردههای نفتی در اثر تشدید تحریمها تجربه شد همواره به نفع ایران مثبت بوده است. در دوران تحریم نیز باوجود محدودیتهای شدید، سطح مبادلات تجاری دو کشور هرگز متوقف نشد، به طوری که حتی در سال ۲۰۱۵ ارزش مبادلات دو کشور حدود شش میلیارد دلار بود. از همان زمان مسیر صادرات محصولات سنتی و معدنی ایران به کرهجنوبی باز شد. پس از انعقاد موافقتنامه برجام در سال ۲۰۱۵ و گشایشهای ایجادشده حجم تجارت دو کشور از سال ۲۰۱۶ رو به افزایش گذاشت و ۱۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ رسید که شامل ۸ میلیارد دلار صادرات و ۴ میلیارد دلار واردات بود و بدین ترتیب کرهجنوبی در جایگاه ششم شریک تجاری ایران در صادرات و جایگاه سوم در واردات قرار گرفت. با خروج آمریکا از برجام و محدودیتهای ایجادشده پس از آن انقباض شدید تجارت دوجانبه ایران و کرهجنوبی را به دنبال داشت؛ به طوری که تجارت دوجانبه به حدود ۲ میلیارد دلار و پایینترین سطح طی دهه اخیر تا آن زمان رسید.
با توجه به ارتباط قوی تجاری کرهجنوبی با آمریکا بیش از ۸۲ میلیارد دلار در واردات و ۱۱۰ میلیارد دلار در صادرات در سال ۲۰۲۲ استراتژی تعامل آتی با کرهشمالی که به امنیت ملی هر دو کشور وابسته است، میتواند یکی دیگر از مولفههای موثر بر روابط دو کشور باشد. بنابراین کرهجنوبی در بازخورد تحریمهای آمریکا، رویکرد سختگیرانهای نسبت به گذشته در رابطه با ایران در پیش گرفت و سطح روابط تجاری خود را با ایران به حداقل ممکن کاهش داد.
در این رابطه از آنجایی که بیش از ۹۰ درصد تجارت کرهجنوبی با ایران توسط بنگاههای کوچک و متوسط آن کشور انجام میشود در نتیجه این گروه بیشترین تاثیر را از تحریمها پذیرفتهاند. از ابتدای ژوئیه سال ۲۰۱۳ که تحریمهای جدید آمریکا علیه ایران به اجرا گذاشته شد بسیاری از تولیدکنندگان کوچک و متوسط کرهای در حوزه آهن، فولاد و قطعات خودرو از انجام تجارت با ایران منع شدند. از آنجایی که کرهجنوبی یکی از تامینکنندگان اصلی قطعات صنعتی مجتمعهای پالایشگاهی،پتروشیمی، نیروگاهی و زیرساختی و همچنین یکی از تامینکنندگان قطعات یدکی و مجموعههای اصلی خودرو بوده و از خریداران اصلی نفت خام و میعانات گازی و محصولات پتروشیمی ایران محسوب میشود، از این رو آثار محدودیت در تجارت این کشور با ایران قابل اعتناست.
روند تراز تجاری ایران و کرهجنوبی
با نگاهی به ترکیب و نوع کالای صادراتی ایران به کرهجنوبی مشخص میشود که در تمامی سالهای همکاری تجاری دو کشور، بیش از ٩۵ درصد صادرات ایران به کرهجنوبی مربوط به نفت و فرآوردههای نفتی(فصل ٢۷ نظام طبقهبندی کالا) بوده است. با وجود این، طی دو دهه همکاری به دلیل حجم بالای صادرات محصولات و فرآوردههای نفتی ، تراز تجاری ایران با کرهجنوبی در همه سالها (بهجز سال ٢٠١۵ که افت شدید صادرات فرآوردههای نفتی در اثر تشدید تحریمها تجربه شد) همواره به نفع ایران مثبت بوده است .
از سوی دیگر براساس آمار گمرک برخلاف تراز تجاری با نفت خام ایران و کرهجنوبی، تراز تجاری غیرنفتی (بدون نفت خام) این دو کشور طی ۱۰ سال گذشته، در اکثر سالها به نفع کرهجنوبی بوده است. پس از خروج آمریکا از برجام صادرات غیرنفتی و واردات ایران به کرهجنوبی روند نزولی را از سال ۲۰۱۸ از سر گرفت و در سال ۲۰۱۹ با افت شدید مواجه شد بهگونهای که ارزش صادرات و واردات در سال ۲۰۲۲ به کمتر از ۸۰۰ میلیون دلار رسیده است.
عمده کالاهای صادراتی ایران به کرهجنوبی
با توجه به این گزارش این نکته نمایان میشود که بخش زیادی از صادرات غیرنفتی (بدون نفت خام) ایران به کرهجنوبی در سال ۱۴۰۱ که حدود ۹۷ درصد (معادل حدود ۸۱ میلیون دلار) بوده را صادرات فصل ۲۶ «سنگ فلز، جوش و خاکستر» و درواقع صادرات کنسانتره مس تشکیل میدهد. پس از فصل ۲۶ نیز دو فصل ۲۹ «محصولات شیمیایی آلی» و ۸ «میوههای خوراکی؛ پوست مرکبات یا پوست خربزه و …» به ترتیب با سهم ۷/۰ درصد و ۶/۰ درصد قرار دارند. از سوی دیگر عمده صادرات ذیل دو فصل ۲۶ و فصل ۸ نیز به ترتیب شامل «سایر آلکالوئیدهای تریاک و مشتقات و املاح این محصولات» و «انجیر خشک» میشود. نکته قابلتوجه درخصوص صادرات غیرنفتی (بدون نفت خام) ایران در سال ۱۴۰۱ به کرهجنوبی، سهم ۲/۹۹ درصدی ۱۰ قلم عمده صادراتی از ارزش کل صادرات غیرنفتی (بدون نفت خام) به کرهجنوبی بوده که نشان از تنوع کم در صادرات به این کشور است.
عمدهترین کالاهای وارداتی ایران از کرهجنوبی
برخلاف صادرات ایران به کرهجنوبی، واردات آن از این کشور در سال ۱۴۰۱، از تنوع نسبتا بهتری برخوردار بوده و فصول ماشینآلات و دستگاههای برقی و اجزا و قطعات آنها، مواد پلاستیکی و اشیای ساختهشده از این مواد و رآکتورهای هستهای دیگهای بخار آب گرم، ماشینآلات و وسایل مکانیکی به ترتیب با سهم ۱۵۸ درصد، ۷/۱۵ درصد و ۷/۱۴ درصد از کل ارزش واردات از این کشور عمده گروههای وارداتی از کرهجنوبی طی بازه مذکور را به خود اختصاص دادهاند. ۱۰ گروه عمده کالاهای وارداتی از کرهجنوبی حدود ۸۵ درصد از کل ارزش واردات ایران از کرهجنوبی را تشکیل میدهد.
گفتنی است رشته فعالیتهای مهم و کلیدی مورد نظر این مطالعه به ترتیب در سالهای ۱۳۹۹، ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ سهم حدود ۹۵ درصد، ۹۶ درصد و ۹۹ درصد از ارزش صادرات غیرنفتی ایران (بدون نفت خام) به کرهجنوبی را به خود اختصاص دادهاند. این در حالی است که در میان فعالیتهای کلیدی مدنظر ایران تنها توانسته در صادرات مواد معدنی اقلام ذیل فصل ۵ کتاب مقررات صادرات و واردات عملکرد بهتری داشته باشد؛ بهگونهای که در سالهای مذکور سهم آن از ارزش ۷ قلم کالای کلیدی ذکرشده بالای ۹۰ درصد بوده است. شایان ذکر است صادرات این گروه کالایی از حدود ۴۱ میلیون دلار در سال ۱۳۹۹ به ۷۸ میلیون دلار در سال ۱۴۰۰ افزایش ۸۹ درصدی و ۸۲ میلیون دلار در سال ۱۴۰۱ (افزایش۱/۵ درصد) رسیده است.
نکته قابلتوجه درخصوص ۶ گروه کالایی دیگر، (به جز فصل ۸ پوست خام چرم) روند نزولی صادرات آنها به کرهجنوبی طی سالهای ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ بوده است. درخصوص فصل ۸ نیز در سالهای ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ صادرات ایران به کرهجنوبی در این گروه کالایی صفر و در سال ۱۴۰۱ این رقم ۲/۵۳ هزار دلار بوده است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد