تداوم تحریم‌های ایران به نفع کدام کشورهاست؟

گروه انرژی- تحولات تازه خاورمیانه به خصوص آشتی‌های دیپلماتیکی که در ماه‌های گذشته اتفاق افتاد، نشانه قدرت گرفتن پیمان‌های منطقه‌ای است، آن هم برای کشورهایی که نقش اساسی در تامین انرژی دنیا دارند. در این میان چین و روسیه به عنوان لیدر این تحولات تازه در تلاش هستند هدایت شاهراه انرژی آسیا و خاورمیانه را در دست بگیرند.
هرچند در میان چنین تحولاتی، ایران هم بی‌نصیب نمانده و با تقویت مناسبات خود در خاورمیانه به بخشی از این تحولات تازه تبدیل شده است، با این حال ایران با مانع بزرگ تحریم‌ها روبه‌رو است. یکی از این پیمان‌های مهم، شانگهای است که ایران سال گذشته رسما به عضویت آن درآمد.
بنا به گفته کارشناسان انرژی، اگرچه ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیک در منطقه و همچنین توانمندی در زمینه نفت و گاز و مسیرهای ترانزیتی به خصوص جاده ابریشم می‌تواند نقش مهمی در پیمان شانگهای ایفا کند، با این حال تحریم‌ها مهم‌ترین عامل پررنگ نشدن بازیگری ایران در این سازمان مهم اقتصادی است.
میرقاسم مومنی در این رابطه به ایلنا گفته است: پیمان شانگهای یک پیمان منطقه‌ای با هدف توسعه مناسبات امنیتی و اقتصادی تشکیل شد و خیلی از کشورها از جمله چین و روسیه سعی کردند در این حوزه فعال شوند تا اقتصاد و تشکلی را پایه‌ریزی کنند که بتوانند در خصوص ترتیبات اقتصادی و امنیتی برای مقابله با زیاده‌خواهی اروپا و آمریکا به جمع‌بندی برسند و همچنین سدی در برابر ناتو باشند.
به گفته وی، کشورهایی مثل هندوستان، پاکستان و ایران هم بارها تمایل خود را برای پیوستن به این پیمان اعلام کردند و این سازمان با توجه به ظرفیت‌های ایجادشده توانست خیلی کشورها را به عضویت درآورد، در این بین نقش ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و ژئوپلیتیک در منطقه و همچنین توانمندی در زمینه نفت و گاز و مسیرهای ترانزیتی به خصوص جاده ابریشم بسیار اهمیت دارد. مساله دیگر مراودات اقتصادی است که باید این موضوع را در نظر داشته باشیم که چین به بهانه مسائل حقوق بشری، روسیه به بهانه اوکراین و ایران به بهانه پرونده هسته‌ای تحریم هستند که باعث شده توسعه اقتصادی این پیمان کند پیش برود که البته کشورهای عضو سعی می‌کنند با روش‌های مختلف راهکار پیدا کنند.
این کارشناس حوزه انرژی تاکید کرد: ایران پتانسیل‌های زیادی دارد و یکی از کشورهای مهم پیمان شانگهای است اما مساله این است که تحریم بین‌المللی سازمان ملل و تحریم پرونده هسته‌ای و حقوق بشری و سیاست منطقه‌ای هستیم که باعث شده نتوانیم به خوبی نقش خود را ایفا کنیم. اقتصاد بر اساس دادوستد و نقل و انتقال مالی است اما سوئیفت بسته است، بانک‌ها نمی‌توانند به ایران وام بدهند و سرمایه‌گذاری کنند و از سوی دیگر نمی‌توانیم نفت خودمان را صادر کنیم و این معضلی در روابط ما با شانگهای است، هرچند به دنبال این هستیم که روبل و یوآن را جایگزین دلار کنیم و تحریم‌ها را دور بزنیم.
وی تاکید کرد: عضویت ایران در سازمانی که یک مصرف‌کننده بزرگ نفت مثل چین دارد بسیار بااهمیت است، اما موضوع این است که اکنون این همپیمانی بیش از ایران به نفع چین است، چراکه به خاطر جنگ روسیه و اوکراین و ارزان‌فروشی، نفت ایران نیز به نرخ و ارزش واقعی خود در بازارها عرضه نمی‌شود، در نتیجه باید گفت تحریم نفت ایران و روسیه برای چین نعمت بوده است.
سه کشوری که از تحریم ایران نفع می‌برند
محمود خاقانی کارشناس بین‌الملل انرژی هم در این باره می‌گوید: پیمان شانگهای ابتکار روسیه و چین بوده است. تشکیل آن به این دلیل بود که پیمان ورشو که مقابل ناتو بود از هم پاشید بنابراین در ابتدا برای مقابله با پیمان ناتو برنامه‌ریزی شده بود البته در ظاهر نظامی نبود، ایران وقتی به عنوان ناظر قبول شد از همان ابتدا تقاضا داد که عضو شود ولی یکی از کشورهایی که مایل نبود ایران عضو باشد روسیه بود، هرچند بعدها با توجه به همکاری ایران و روسیه در سوریه و برخی ملاحظات؛ روسیه موافقت کرد که ایران به طور رسمی به آن بپیوندد.
خاقانی بر این باور است که بخش خصوصی از عضویت ایران در این پیمان نفعی نمی‌برد زیرا بخش خصوصی به معنای واقعی نداریم و الیگارشی نوپا در ایران روی کار آمده که صنایع بزرگ و بنگاه‌های تجاری بزرگ را در اختیار دارند و برخی نیز خصولتی هستند. برخی بنگاه‌های اقتصادی فراقانونی نیز از امتیازات ویژه تجاری برخوردارند، در نتیجه در بخش تجاری و بازرگانی نظیر همکاری نظامی پیمان شانگهای پیمان بین دولت‌هاست و ارتباطات بین دولت‌ها برنامه‌های روابط اقتصادی کشورهای عضو را تعیین می‌کند.این کارشناس حوزه بین‌الملل انرژی تصریح کرد: اینکه آیا ما می‌توانیم در بالادست و پایین‌دست حوزه انرژی امتیاز کسب کنیم، مبهم است زیرا در روابط دوجانبه با قدرت‌های بزرگ عضو پیمان مثل روسیه، چین و هند شرایط خاص خود را داریم، هند ملاحظاتی دارد زیرا ما عضو FATF نیستیم، ضمن اینکه روابط ویژه‌ای هم با آمریکا و اروپا دارد کمااینکه سالیوان در سفر به عربستان با نمایندگان هند و امارات هم ملاقات می‌کند تا برای مقابله با چین و در واقع برای مقابله با شانگهای روابط جدید تجاری در بازار نفت و انرژی ایجاد کند.
به گفته وی، اکنون هند و چین در آسیا دو قدرت رقیب اقتصادی هستند که در پیمان شانگهای هم حضور دارند، هنوز چین و هند آشکار نکردند که چه روابطی را برنامه‌ریزی می‌کنند اما واقعیت این است که هر دو موافق هستند که قیمت نفت در سطحی باشد که اقتصاد رو به رشد این کشورها صدمه نبیند، بنابراین چین و هند به طور آشکار و پنهان با هم توافقاتی دارند که اجازه ندهند قیمت نفت از حدی در بازار بالا برود.
او گفت: اقتصاد آمریکا هم در شرایط کنونی با بحران رکود و تورم دست به گریبان است و به دنبال نفت ارزان است، اروپا هم نمی‌خواهد قیمت نفت از حدی بالاتر برود. بنابراین در بازار بین‌الملل نفت؛ ساختار بسیار جدیدی در حال شکل‌گیری است که این ساختار را دولت آمریکا و چین و هند به وجود نیاورده‌اند بلکه در آوریل ۲۰۲۰ و بعد از همه‌گیری کرونا آغاز شد. در بازار بورس آمریکا وضع به گونه‌ای شد که نفت خام سقوط کرد و به منهای ۴۰ دلار رسید اگر کسی در بازار محموله نفت داشت حاضر بود ۴۰ دلار هم بپردازد تا آن را بفروشد.
او اضافه کرد: آن دوران بازارهای غرب با بحران خاص خود دست به گریبان شدند ولی در بازار شرق شاهد بودیم چین و هند از آن شرایط سود بردند و نفت ارزان خریدند و انبار کردند و اکنون قدرت دارند. اگر قیمت نفت خام بالا برود، هر دو با توجه به ظرفیت فرآورش بالایی که دارند با عرضه فرآورده به بازار قیمت نفت خام را کاهش می‌دهند.خاقانی بر این باور است که چین و هند به طور آشکار و پنهان موافق هستند قیمت نفت خام را پایین نگه دارند که در این بین تولیدکنندگان و صادرکنندگان و کشورهایی مثل ایران و ونزوئلا که تحت تحریم دلار هستند، متضرر می‌شوند. البته ونزوئلا برای حل مشکلات خود با آمریکا وارد مذاکره شده، شورون به آمریکا برگشته و نفت خام تولید می‌کند و شرط آمریکا برای کم کردن تحریم این است که نفت به آمریکا برود.
به گفته وی، در ارتباط با روسیه باز شاهدیم که در تولید نفت خام و عرضه فرآورده روسیه به اروپا تغییر چندانی حاصل نشده اگرچه روسیه مازاد نفت خود را به هند و چین می‌فروشد و در بازار آسیا با نفت خام ایران رقابت می‌کند، بنابراین تداوم تحریم‌های ایران به نفع روسیه و چین و هند است هرچند ایران عضو شانگهای باشد.