تحول دیجیتال در ترافیک ناهماهنگی

گروه فناوری- تحقق دولت هوشمند در ایران با وجود وعده‌های بزرگ و مزایای چشمگیر آن همچنان در محاصره چالش‌های جدی قرار دارد که مانع از دستیابی به یک حکمرانی دیجیتال کارآمد می‌شود. یکی از اصلی‌ترین مشکلات بی‌توجهی به زیرساخت‌های فنی است که در بسیاری از نهادهای دولتی به شکل پراکنده و ناکارآمد پیاده‌سازی شده‌اند. این ناکارآمدی‌ها نه‌تنها باعث افزایش هزینه‌ها و هدررفت منابع می‌شود بلکه سرعت پیشرفت پروژه‌های دیجیتال را به‌شدت کاهش می‌دهد. در کنار این مشکلات فنی، نبود هماهنگی و عدم وحدت رویه میان دستگاه‌های مختلف دولتی، دستاوردهای تحول دیجیتال را در حد وعده‌ها باقی گذاشته است. هر وزارتخانه و سازمانی به‌طور مستقل اقدام به پیاده‌سازی پروژه‌های خود کرده و این موضوع منجر به یک جزیره‌سازی اطلاعاتی شده است که نه‌تنها بهره‌برداری بهینه از داده‌ها را محدود می‌کند بلکه مانع از ایجاد یک سیستم یکپارچه و هماهنگ برای ارائه خدمات به مردم می‌شود. از منظر فرهنگی و اجتماعی نیز مقاومت سازمان‌ها و نیروی انسانی در برابر تغییرات دیجیتال چالشی جدی است.

در حالی که مدیران و کارکنان بسیاری از نهادهای دولتی هنوز از تکنولوژی‌های جدید به‌طور کامل استقبال نمی‌کنند، فقدان آموزش‌های تخصصی و مهارت‌های لازم برای استفاده از فناوری‌های نوین در میان کارکنان به یکی دیگر از موانع اصلی تبدیل شده است. نبود قوانین و مقررات به‌روز و شفاف در زمینه حکمرانی دیجیتال و حفاظت از داده‌ها، امنیت سایبری را به معضل جدی تبدیل کرده است. بدون وجود چارچوب‌های قانونی مناسب، امکان ایجاد یک دولت هوشمند امن و پایدار به طور جدی زیر سوال می‌رود.

لزوم هوشمندسازی بخشی از خدمات سازمان‌ها در هر سال

در همین خصوص معاون وزیر ارتباطات و رییس سازمان فناوری اطلاعات ایران در همایش استقرار دولت هوشمند و هوش‌مصنوعی در نظام اداری اظهار کرد: هدف ما از دولت هوشمند این است که خدمات به راحتی به مردم ارائه شود و آنها به سهولت خدمات را دریافت کنند. در تعریف دولت هوشمند می‌توان گفت هرکاری که بدون دخالت عامل انسانی به نتیجه برسد، هوشمندسازی نام دارد و باید توجه داشت به‌گونه‌ای در این مسیر حرکت کرد که هرسال بخشی از فرآیندها هوشمند شوند. محمدمحسن صدر افزود: در زمینه هوش‌مصنوعی باید گفت که این حوزه به سه عامل بستگی دارد؛ به طور مثال در حوزه الگوریتم ما مشکلی نداریم اما در دو حوزه داده و زیرساخت پردازشی چالش‌هایی را داریم.

در زمینه داده اتفاقات خوبی رخ داده به طور مثال مرکز تبادل داده در سازمان فناوری اطلاعات ایران ایجاد شده و به دنبال آن دستگاه‌ها به یکدیگر متصل شده‌اند. در زمینه زیرساخت پردازشی، با جزیره‌ای عمل کردن مخالفیم و وزارت ارتباطات برای آن برنامه دارد.

صدر ادامه داد: هرچقدر زیرساخت پردازشی فراهم شود به نفع کشور است اما به روشی این کار انجام شود که دوباره کاری نشود. برای اولین‌بار در زمینه هوش‌مصنوعی همکاری بین دستگاه‌ها در نهایت خود قرار دارد چون تکرار و آزمایش‌های لازم و جمع‌بندی‌ها انجام شده است. براساس نقشه راه تدوین شده و اسناد بالادستی در احکام برنامه هفتم توسعه همه تلاش ما باید این باشد که دولت هوشمند را به نتیجه برسانیم.

با تفکر اداری سنتی این نقشه راه محقق نمی‌شود

از سوی دیگر رییس سازمان اداری و استخدامی درباره تحقق دولت هوشمند در کشور گفت که در این مسیر اتفاقات مهمی افتاده و اقدامات و برنامه‌های بسیاری فارغ از اینکه که به کدام دولت مربوط بوده انجام شده و همین اقدامات اکنون مانع اصلی هوشمندسازی دولت است. علاءالدین رفیع‌زاده در این همایش اظهار کرد: امیدواریم مسیری که در زمینه دولت هوشمند آغاز می‌کنیم به نتایج خوبی برسد و این جلسه یک جلسه اجرایی و عملیاتی است. او افزود: افرادی که در این جلسه حضور دارند به دنبال استقرار دولت هوشمند هستند. در این مسیر اتفاقات مهمی افتاده و اقدامات و برنامه‌های بسیاری فارغ از اینکه به کدام دولت مربوط بوده انجام شده و همین اقدامات اکنون مانع اصلی هوشمندسازی دولت است. رفیع‌زاده گفت: دولت هوشمند با الکترونیک فرق دارد.‌ در ادوار مختلف برای ایجاد زیرساخت‌هایی که در حال حاضر بلااستفاده یا غیرقابل استفاده هستند، رقابت ایجاد کرده‌ایم. مشکل دوم این است که رقابت عجیبی برای ایجاد پایگاه‌های داده و اطلاعات ایجاد شده و هر دستگاهی پایگاه اطلاعات جدایی را با بودجه کلان ایجاد کرده است. ما در این پایگاه‌ها داده‌هایی را داریم که قابل استفاده نیست یا استاندارد لازم را ندارند.

معاون رییس‌جمهور گفت: چالش دیگر رقابت بین اپلیکیشن‌ها و برنامه‌های مختلف سازمان‌هاست. در واقع در سازمان‌ها ما سامانه‌ای داریم که یوزرنیم‌های مختلفی دارد که باید برای استفاده حفظ شود فارغ از اینکه آیا لازم بوده یا نه. این موارد با یکدیگر تعامل ندارند و نمی‌توانند مورد استفاده یکپارچه قرار گیرند و در نهایت مردم لذت استفاده از خدمات هوشمند را نخواهند چشید. رییس سازمان اداری و استخدامی کشور تشریح کرد: ورودی دولت هوشمند همین داده‌هایی است که مورد استفاده قرار گیرد اما در حال حاضر غیرقابل استفاده هستند چون ما آسیب‌هایی که گفته شده را با اقدامات جزیره‌ای روبه‌رو کرده‌ایم تا در عین حال ارائه خدمات به صورت هوشمند دچار مشکل نشود و کار ادامه یابد. در چندماه گذشته سندی تدوین و تلاش کرده‌ایم این موارد را در سند مذکور در نظر بگیریم. رفیع‌زاده در پایان گفت: با تفکر اداری سنتی این نقشه راه محقق نمی‌شود و ما می‌دانیم که با نگاه بخش دولتی نمی‌توان این کار را انجام داد بنابراین در این سند از بخش‌خصوصی و دانشگاهی کمک گرفته‌ایم. دولت هوشمند زمانی اتفاق می‌افتد که مدیریت صحیح داده داشته باشیم و استفاده از این داده‌ها مستلزم وجود داده‌های تمیز است.

وضعیت هوشمندسازی در نظام اداری مطلوب نیست

در ادامه این جلسه پژمان امید مقدمی، معاون حکمرانی الکترونیک و هوشمندسازی دولت سازمان اداری و استخدامی کشور اظهار کرد: این جلسه بابت سند نقشه راه دولت هوشمند تشکیل شده و باید گفت وضعیت هوشمندسازی و هوش‌مصنوعی در نظام اداری مطلوب نیست. او افزود: وضعیت سهم ابلاغ نقشه راه دولت هوشمند در حوزه داده در دستگاه‌های اجرایی مطلوب نیست و باید دستگاه‌های بالادستی آن را بهبود ببخشند. از اجرای این سند سه هدف و چشم‌انداز مهم پیگیری می‌شود که عبارتند از استفاده از داده برای تصمیم‌سازی چراکه ضعف ما این است تصمیم‌سازی براساس داده انجام نمی‌شود بنابراین هدف ما این است که تصمیم‌سازی درست باشد. مقدمی گفت: همچنین یکپارچه‌سازی حداکثری پرکاربرد فناوری اطلاعات در نظام اداری برای ساده کردن خدمات عمومی و دیگری افزایش مشارکت شهروندان و کسب‌وکارها در زمینه بلوغ خدمات دولتی و عمومی با ترویج شیوه‌های فناورانه از دیگر اهداف مهم ما از این سند است.

در نهایت بررسی وضعیت فعلی دولت هوشمند در ایران نشان می‌دهد آنچه تحت عنوان «تحول دیجیتال» و «دولت هوشمند» مطرح می‌شود، بیش از آنکه حاصل یک برنامه‌ریزی منسجم و راهبردی باشد، بیشتر متاثر از نگاه پروژه‌محور، مقطعی و گاه تبلیغاتی است. فقدان یک نقشه راه جامع و الزام‌آور، نبود حکمرانی واحد بر داده‌ها، ضعف در ایجاد بسترهای بین‌سازمانی و ناهماهنگی میان نهادها، این فرآیند را به‌جای تبدیل به یک حرکت پیش‌رو، به پازلی ناقص از اقدامات پراکنده و ناهماهنگ بدل کرده است. تا زمانی‌که سیاستگذاری دیجیتال در ایران برمبنای نگاه ساختاری، سیستمی و آینده‌نگر سامان نیابد و تا وقتی که مقاومت نهادی و بوروکراسی سنتی در برابر تغییرات فناورانه تداوم داشته باشد، تحقق دولت هوشمند صرفا یک هدف دست‌نیافتنی باقی خواهد ماند؛ شعاری زیبا در اسناد بالادستی اما فاقد پشتوانه اجرایی واقعی.