تجاوز اسرائیل به ایران و فروپاشی نظام حقوقی بین المللی
جهان صنعت، اسرائیل از وصف حمله پیشگیرانه یا پیشدستانه برای اقدام نظامی خود استفاده کرده است. ضمن اینکه چنین دکترینی از اعتبار لازم در نظام حقوقی بین المللی کنونی برخوردار نیست، در عین حال با اندکی بررسی به خوبی می توان دید که این اقدام نظامی اسرائیل نه تنها حتی با فرضیات همین دکترین پا درهوا نسبتی ندارد، بلکه دقیقا مصداق بارز یک اقدام تجاوزکارانه است.
اسرائیل با عبور از همه قوانین بین المللی مرتبط با حل و فصل اختلافات از طریق مسالمت آمیز و همچنین عدم توسل به زور در روابط بین کشورها و ترور گسترده و هدفمند افراد وشخصیت های ایرانی، همه اصول منشور ملل متحد و حقوق بین الملل را زیر پا گذاشته است.
همچنین در حمله به اماکن غیرنظامی و کشتار و محروح کردن غیرنظامیان، مرتکب جرایم سنگین دیگری شده است که قواعد و اصول حقوق بشردوستانه و حقوق ناطر بر مخاصمات مسلحانه را نقض کرده است. بخش دیگر از حقوق بین الملل که از اهمیت زیادی در نظام بین المللی کنونی برخوردار است و مورد تاکید فراوان جامعه بین المللی است، مربوط به استفاده از انرژی هسته ای برای اهداف صلح آمیز و مصون نگه داشتن تاسیسات هسته ای از هر گونه تعرض است. بر اساس مقررات موجود بین المللی که آژانس بین المللی انرژی اتمی تدوین کرده است و مورد تاکید کلیت جامعه بین المللی است، تاسیسات هسته ای صلح آمیز که تحت نظارت آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار دارند، نبایستی مورد حمله و یا خرابکاری عمدی قرار گیرند.
خطرات مرتبط با انتشار مواد رادیواکتیو و مخاطراتی که این تشعشات برای جوامع انسانی و محیط زیست در بر دارند، موجب گردیده است تا توجه ویژه ای در مورد حفط امنیت و ایمنی این تاسیسات و مواد رادیواکتیو مورد استفاده در آنها از سوی جامعه بین المللی به عمل آید. بنابراین هر گونه حمله یا اقدام خرابکارانه علیه این تاسیسات ممنوع است. اما اسرائیل بدون هیچ پرده پوشی و به طور آشکار تاسیسات هسته ای صلح آمیز ایران را که زیر نظر آژانس بین المللی انرژی اتمی و مورد بازرسی های مکرر و مداوم آن آژانس هستند به طور گسترده مورد بمباران قرار داده است.
این نکته را نیز بایستی در نظر داشت که ایران عضو پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای است که بی تردید یکی از مهم ترین معاهدات بین المللی در زمینه امنیت بین المللی در مقابله با گسترش سلاح های هسته ای و همچنین کاربرد انرژی هسته ای برای مصارف صلح آمیز است. اسرائیل نه تنها عضو این پیمان نیست بلکه بر اساس شواهد نسبتا معتبر از سلاح اتمی برخوردار است. چیزی که در این زمینه تامل برانگیز و تاسف آور است این نکته است که یک کشور خارج از این پیمان به تاسیسات اتمی یک عضو این پیمان حمله کرده است، آنگاه کشورهای مهم بانی این پیمان که بایستی نسبت به حفظ و رعایت این پیمان اهتمام کامل داشته باشند، نه تنها اعتراضی نسبت به این موضوع ندارند، بلکه از اقدام کشور خاطی حمایت می کنند. حتی فراتر از این، در این عمل مجرمانه مشارکت دارند.
همکاری ایالات متحده در تامین سلاح و لجستیک برای انجام حملات اسرائیل بر کسی پنهان نیست. دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکابه کرات و به طور آشکار در قامت سخنگوی این اقدام مجرمانه ظاهر می شود و با اظهارات و مکتوبات خود عملا به یک طرف این درگیری تبدیل شده است. صدر اعظم آلمان در اظهاراتی تاسف برانگیز ضمن ستایش از اقدام اسرائیل اذعان کرد که این رژیم به نمایندگی از ما (منظور مجموعه غرب) در حال برچیدن برنامه اتمی ایران است.
جامعه جهانی با توسعه حقوق بین الملل و بویژه با تدوین منشور ملل متحد و دیگر اسناد حقوقی الزام آور بین المللی در پی آن بود تا نظمی را پایه ریزی کند که در آن کشورهای مختلف صرفنظر از میزان قدرتی که دارند، رفتار خود را درون این نظم تنظیم کنند و حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی کشورها را از تعرض مصون نگه دارند. این نظم حقوقی لایه های حفاضتی و حمایتی برای کشورها در نظر گرفته است تا اگر امنیت، استقلال یا تمامیت ارضی یک کشور به خطر افتاد، نظم حقوقی بین المللی از او حمایت لازم را به عمل آورد. مسئولیت اولیه حفظ صلح و امنیت بین المللی از این روی به شورای امنیت سازمان ملل متحد واگذار گردید و کشورها موظف شده اند که به موجب ماده ۲۵ منشور ملل متحد دستورات شورای امنیت را اجرا کنند. براین اساس کشورها می بایست از توسل به زور در روابط بین المللی خود اجتناب کنند و صدور مجوز کاربرد زور به شورای امنیت واگذار شده است.
حتی در تدوین ماده ۵۱ منشور مبنی بر حق دفاع مشروع این موضوع قید شد که توسل کشورها به این حق در زمانی صورت می گیرد که شورای امنیت در یک وضعیت پدید آمده اقدامی نکرده است. یعنی فرض بر این است که در صورت وقوع اقدام تجاوزکارانه علیه یک کشور شورای امنیت به وظیفه خود عمل خواهد کرد و با اقدام تجاوزکارانه مقابله می کند و تا آن زمان که شورای امنیت اقدام خود را آغاز کند کشور مورد تعرض از حق دفاع مشروع برخوردار است. در فقره اخیر نه تنها شورای امنیت هیچ اقدام موثری انجام نداد، بلکه همانگونه که اشاره شد بعضی از اعضای موثر این شورا در طرف متجاوز قرار گرفتند.
همچنین حمله یک کشور غیر عضو پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای علیه تاسیسات هسته ای یک کشور عضو نیز نه تنها مورد اعتراض این قدرت ها قرار نگرفته است بلکه مورد حمایت آنها قرار گرفته و آشکارا در آن شریک هستند.
حال با این اوصاف این سوال پیش می آید که آیا نظم حقوقی بین المللی موجود همچنان می تواند معتبر باقی بماند؟
پاسخ این است که این وضعیت ضربات سهمگینی به این نظم حقوقی بین المللی وارد کرده است. اعتبار یک نظم حقوقی و یا سیاسی به کارآمدی آن و احترامی است که کشورهای عضو و بویژه اعضای اصلی برای آن قائل هستند. چنانچه این اعتبار خدشه دار شود، به خودی خود رخنه و فروپاشی در نظم آغاز می گردد. سلسله جرایم ارتکابی اسرائیل در اتفاقاتی که از ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵ آغاز گردیده است، مفید بودن این نظام حقوقی را با پرسش های بنیادینی روبرو کرده است. حوادث اخیر این احساس تلخ را به وجود آورده است که عضویت و پایبندی به اصول نظم حقوقی بین المللی موجود نه تنها متضمن فایده ای نیست، بلکه می تواند به ضرر کشورهای عضو تمام شود. رفتار غیر مسئولانه و بلکه مغرضانه کشورهای اصلی حافظ نظم حقوقی بین المللی بیشترین تاثیر در این تردید که مقدمه فروپاشی این نظم است، را دارد.
فروپاشی این نظم حقوقی بین المللی فاجعه بار است و بازیگرانی که با رفتار غیر مسئولانه و عامدانه خود چنین بنایی را ویران می کنند، تاوان این فروپاشی را خواهند داد. مسئولیت آنها در اتفاقات آینده نبایستی فراموش شود.
* محمد تقی حسینی سفیر پیشین ایران در مکزیک
منبع: ایرنا
