تبعات کمبود معلم بر کیفیت آموزشی
جهان صنعت– کمبود معلم و فضای آموزشی در حالی که جمعیت دانش‌آموزی کشور در دهه گذشته افزایش یافته، همچنان یکی از چالش‌های نظام آموزش‌وپرورش است. این مشکل نه‌تنها بر کیفیت آموزش تاثیر می‌گذارد بلکه آینده تحصیلی نسل‌های بعد را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد. جمعیت دانش‌آموزی کشور براساس آمارهای رسمی در سال ۱۳۹۲ حدود ۱۲میلیون نفر و اکنون این رقم به حدود ۱۷میلیون نفر رسیده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۰۸ تعداد دانش‌آموزان تقریبا ثابت بماند و پس از آن تا سال ۱۴۱۲ مجدد کاهش یابد اما روند رشد سریع جمعیت در دهه گذشته نشان‌دهنده نیاز مداوم به توسعه زیرساخت‌ها و نیروی انسانی است. در طول یک دهه گذشته، بیش از ۲۴هزار مدرسه جدید در کشور ساخته شده که شامل بیش از ۱۱۷هزار کلاس درس است. این اقدامات برای پاسخگویی به افزایش جمعیت دانش‌آموزی صورت گرفته اما هنوز کمبود معلم به عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات باقی مانده است. استان‌هایی مانند البرز، شهرستان تهران، همدان و خراسان رضوی بیشترین کسری نیروهای آموزشی را دارند. در مهر۱۴۰۲، اوج کمبود معلم گزارش شد؛ آموزش‌وپرورش حدود ۱۷۹هزار معلم کمبود نیروی انسانی را اعلام کرد و پس از یک ماه تلاش پس از آغاز سال تحصیلی، حدود ۱۰۵هزار نفر جذب شدند. این وضعیت منجر به بزرگ‌تر شدن کلاس‌ها و تراکم بالای دانش‌آموزان شد که بر کیفیت آموزش تاثیر منفی گذاشت. هرچند با جذب نیروهای جدید از طریق آزمون استخدامی و به‌کارگیری نیروهای حق‌التدریس تا حدی این مشکل کنترل شد اما همچنان نیاز به اقدامات مستمر احساس می‌شود.
چگونگی روند جذب معلمان
حجت‌الله بنیادی، کارشناس و پژوهشگر حوزه آموزش‌وپرورش و رییس اسبق مرکز برنامه‌ریزی منابع انسانی و امور اداری وزارت آموزش‌وپرورش درباره علت‌های کمبود معلم در چند سال اخیر نسبت به گذشته اظهار کرد: آموزش‌وپرورش پس از تعطیلی دانش‌سراها و برخی مراکز تربیت معلم مجبور شد به دلیل ضعف برنامه‌ریزی، نیروی حق‌التدریس جذب کند و یک مسیر غلط برای ورود نیرو طراحی شد که این فرآیند استمرار پیدا کرد.
وی با بیان اینکه سال۱۳۹۰ نقطه عطفی در تاریخ تربیت معلم کشور بود، افزود: هرچند که دانشگاه فرهنگیان می‌توانست نیاز کشور به معلم را رفع کند اما عملکرد ۱۰ساله این دانشگاه در برخی از برهه‌های زمانی نشان داد که این دانشگاه نتوانسته است معلمان مورد نیاز جامعه را از نظر کمی و کیفی تربیت کند.
ضعف در برنامه‌ریزی یکی دیگر از دلایل کمبود معلم
کارشناس و پژوهشگر تعلیم و تربیت یکی دیگر از دلایل کمبود معلم را ضعف در برنامه‌ریزی دانست و گفت: آموزش‌وپرورش با یک نگاه دقیق، حساب‌شده و آینده‌نگرانه حساب نکرده است که من امسال در بدترین حالت چه تعداد بازنشسته خواهم داشت و افزایش جمعیت دانش‌آموزی به تفکیک شهرها و مناطق چگونه است؟ این وزارتخانه باید یک برآورد منطقی از نیازش داشته باشد تا بتواند در هیات دولت یا مجلس شورای اسلامی کمبودها و چالش‌ها را هشدار دهد.
تکلیف معلمان در آینده با وجود مدارس غیردولتی چه می‌شود؟
بنیادی در پاسخ به این پرسش که اکنون بسیاری از خانواده‌ها فرزندان خود را در مدارس غیردولتی ثبت‌نام می‌کنند و در آینده با این حساب ممکن است با مازاد معلم در مدارس دولتی روبه‌رو شویم، گفت: بحث مدارس غیردولتی به دلیل اینکه کیفیت در مدارس دولتی پایین است، چند دلیل دارد. یعنی صرفا بحث کمبود معلم نیست و کمبود معلم یکی از عوامل اثرگذار است اما در کنار آن عوامل دیگری هم وجود دارد.
وی بیان کرد: کمبود معلم منجر می‌شود که تراکم کلاس‌ها بالا برود؛ مثلا ۴۰ یا ۵۰دانش‌آموز در یک کلاس باشند. اولیا بدون اینکه عملکرد معلم را قضاوت کنند، می‌دانند که در دوره ابتدایی دانش‌آموز در کلاس ۴۵نفره نمی‌تواند واقعا چیزی یاد بگیرد و ترجیح می‌دهند با هر سختی و تنگنایی فرزندشان را در مدرسه دیگری ثبت‌نام کنند. این اولین گام است.
کارشناس حوزه آموزش‌وپرورش افزود: فرض کنید دانش‌آموز را به یک کلاس دولتی ۲۵ یا ۳۰نفره فرستادیم و معلمی که سرکلاس است، هیچ دوره آموزشی ندیده است. به طور مثال در شهریور یا مهر ماه به معلم اعلام شده که «جزو قبول‌شدگان هستید، سر کلاس بروید». این الفبای کار معلمی است، او حتی بلد نیست چگونه باید با دانش‌آموزان سلام و احوالپرسی و شئون معلمی را رعایت کند.
بنیادی ادامه داد: مشکلات اخیر مدارس از تنبیه گرفته تا برخوردهای خشنی که چند دانش‌آموز نسبت به معلمان داشتند ناشی از این است که بخش عمده‌ای از استخدام‌های جدید آموزش‌وپرورش مهارت‌های لازم برای تدریس و مدیریت کلاس را آموزش ندیده‌اند و دوره‌های لازم برای آنها برگزار نشده است.
انگیزه معلمان هم بسیار مهم است
کارشناس حوزه آموزش‌وپرورش با بیان اینکه انگیزه معلمان هم مساله بسیار مهمی است، گفت: به طور مثال در نوروز امسال نرخ اجاره اتاق برای کلاس درس برای یک معلم حدود ۴۵۰هزار تومان بود. حالا اگر بخواهد از خود آموزش‌وپرورش یک کلاس برای زندگی خودش اجاره کند، باید ماهانه حدود ۱۳میلیون و ۵۰۰هزار تومان پرداخت کند.
بنیادی افزود: آموزش‌وپرورش نرخ اجاره خود را اعلام کرده اما سوال اینجاست که آیا با حقوق فعلی معلم امکان دارد که یک زندگی نرمال داشته باشد؟ آیا طی ۱۰سال آینده قادر خواهد بود صاحب مسکن مناسب شود یا ماشین بخرد؟ این نگرانی‌ها اثر منفی روی انگیزه معلمان دارد، پس از مدتی آن شور و اشتیاق اولیه برای تدریس کاهش پیدا می‌کند و بی‌انگیز‌گی ایجاد می‌شود. همین عامل باعث شده عده‌ای از دانش‌آموزان مدارس دولتی به مدارس غیردولتی کوچ کنند.
کارشناس حوزه آموزش‌وپرورش با بیان اینکه کیفیت مدارس دولتی فقط مربوط به کمبود معلم نیست، اظهار کرد: این موضوع شامل تراکم کلاسی بالا و کمبود فضای آموزشی نیز است. ممکن است جایی شما معلم داشته باشید اما فضای آموزشی مناسب نداشته باشید. همه این عوامل باعث شده حتی در جاهایی که تصور نمی‌کنیم، خانواده‌ها مدرسه غیردولتی را ترجیح دهند.
بنیادی اضافه کرد: اما آموزش‌وپرورش پس از تامین نیرو مجبور است کیفیت تدریس معلمان را با برگزاری دوره‌های توانمندسازی ارتقا دهد بنابراین این موضوع در آینده هم تهدیدی برای مدارس غیردولتی می‌شود چراکه این امکان وجود دارد که دوباره خانواده‌ها به سمت مدارس دولتی کشیده شوند.
نیازمند راهکارهای جامع و پایدار
در پایان باید گفت با توجه به روند رو به رشد جمعیت دانش‌آموزی و محدودیت منابع مالی دولت برای ساخت مدارس جدید یا جذب نیروهای بیشتر، لازم است سیاستگذاری‌های هوشمندانه‌ای اتخاذ شود. تمرکز بر بهره‌وری بهتر از منابع موجود، اصلاح فرآیند جذب نیروها و توسعه برنامه‌های آموزشی مبتنی بر ارتقای معلمان می‌تواند تاثیرات بسیاری بر روند افزایش کیفیت تدریس بگذارد.
منبع: ایرنا
