بودجهای برای گذران زمان
نادر کریمی جونی
طنز تلخی است؛ ایران حدود ۶۳/۱میلیون کیلومتر مربع وسعت دارد و جمعیتش به حدود ۹۰میلیون نفر میرسد. عراق حدود ۴۳۰هزار کیلومتر مربع- یکچهارم ایران- وسعت دارد و جمعیتش به نصف کشورمان یعنی حدود ۴۶میلیون نفر بالغ میشود اما بودجه ایران تقریبا یکچهارم عراق است. در حالی که بودجه ۱۴۰۵ که اخیرا از سوی مسعود پزشکیان به مجلس تقدیم شده حدود ۴۰میلیارد دلار برآورد میشود. آخرین بودجه عراق ۱۵۰میلیارد دلار بوده است که برای سال آینده میلادی از این رقم هم بیشتر میشود. جالب است که اگرچه ظرفیت اقتصادی ایران با همین امکانات فعلی و چشماندازهایی که بر آن تصور میشود حدود ۲هزار میلیارد دلار است اما حجم اقتصادی کشورمان در سالی که به پایان آن نزدیک میشویم کمی بیش از ۴۰۰میلیارد دلار ارزیابی شده است. این به معنای آن است که ۸۰درصد از ظرفیت اقتصادی ایران خالی است و جمهوری اسلامی با همه ادعاهایی که فقط بیان میکند و در عمل بسیاری از آنها محقق نشده و نمیشود، با همه تجربههایی که در طول ۴۵سال گذشته مشاهده کرده و گاهی از آن درس گرفته و در عمده مواقع از آن درس نیاموخته و در عوض فریادها و ادعاهای گزافتر مطرح کرده است، هنوز نتوانسته این ۸۰درصد ظرفیت خالی اقتصاد خویش را تکمیل و شهروندانش را از منافع آن بهرهمند کند. این است که برابر گزارش نهادهای بینالمللی مانند FAO سازمان خواروبار جهانی، شهروندان ایرانی در برخی اقلام ضروری خوراکی فقیرترین شهروندان جهان هستند و دسترسی یا توان تهیه و مصرف این اقلام را ندارند. همین سازمان و نهادهای همارز تاکید میکند که از این منظر دسترسی یا قدرت خرید اقلام ضروری غذایی، شهروندان کشوری مانند کرهشمالی به مراتب اوضاع بهتری نسبت به ایران دارند.
با این همه بودجه سال۱۴۰۵ در وقت مقرر از سوی مسعود پزشکیان به مجلس شورای اسلامی تقدیم شد. از این بابت وقتشناسی و رعایت تشریفات معمول انجام گرفته و میتوان به هیات دولت این نظم را تبریک گفت. پس از تقدیم این لایحه توصیفهای متعددی درباره آن صورت گرفت و اگرچه همکاران و مقامات دولت، از این بودجه استقبال و در مورد آن توصیفهای امیدوارکنندهای بیان کردند اما چهرههای مستقل و منتقد دولت توصیفهایشان ناامیدکنندهتر بود. چنانکه بودجه۱۴۰۵ از جانب این کارشناسان بودجهای که مردم کشورمان باید کار کنند تا امورات دولت سپری شود، توصیف شده است. در این بودجه البته برخی نهادهایی که به بیان رییسجمهور حتی هزار تومان سود برای مردم و مملکت نداشتند، پول چاق و چاقتر دریافت کردهاند اما در عوض پولی که قرار است در بخش عمرانی ایران صرف شود، هیچ رشدی نداشته است.طی یکسال گذشته که رییسجمهور و همکارانش در هیات دولت بودجه۱۴۰۴ را به مجلس ارائه و پس از تصویب آن را اجرا کرده، دریافتهاند که پرداخت برخی هزینهها و پولها هیچ سودی به حال ملک و ملت نداشته است. نهفقط رییسجمهور که برخی همکارانش این واقعیت و حقیقت را بارها بیان و مطرح کردهاند. البته طرح این واقعیتها جرات زیادی میخواهد و اگر پزشکیان این نکات را بیان نمیکرد بعید بود کسی دیگر ریسک اظهار این نکات را قبول میکرد. با این همه دستکم دو یا سه بار مسعود پزشکیان از بودجه پرداختی به برخی نهادها انتقاد و از اینکه این نهادها در قبال بودجه دریافتی هیچ سودی برای کشور و ملت نداشته و نخواهند داشت، شکایت کرده است. تازه به این پول که از محل درآمدهای ملی- دولت پرداخت میشود، پولهای دیگری که از محل درآمدهای مذهبی مانند اوقاف حاصل شده هم اضافه میشود. پزشکیان اما توضیح نداده که اگر این نهادها هیچ یا تقریبا هیچ سودی برای مردم و کشور نداشتند چرا در بودجه۱۴۰۵ سهم بیشتر و افزونتری دریافت کردهاند.
چیزهای دیگری هم هست که رییسجمهور توضیح نداده از جمله اینکه ۳۴میلیارد دلار مازاد تجاری ایران در سال۱۴۰۳ به کجا رفته و صرف چه مواردی شده است ؟ رییسجمهور در سالجاری بارها از اینکه پولی برای هزینه کردن ندارد و در پرداخت هزینهها دچار مشکل شده گلایه کرده است اما ۳۴میلیارد دلار پول ایران که به خارج از کشور رفته و به صورت کالای صادراتی کشور در خارج از مرزها فروخته شده، معلوم نیست آیا به داخل مرزها بازگشته یا همچنان در خارج از مرزهاست؟ برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی در ادعاهایی مستند تصریح کردهاند که از سال۱۳۹۵ تاکنون یعنی طی حدود ۱۰سال، بیش از ۱۰۰میلیارد دلار از درآمد صادراتی ایران به کشور بازنگشته است. آیا این مبلغ کلان که از دو بودجه سالانه ایران بیشتر است، در محل یا محلهایی هزینه شده که مقامات ایرانی اعم از مقامات دولتی یا حاکمیتی از بیان آن هراس یا ابا دارند؟ اگر چنین نیست چرا اثر همین ۳۴میلیارد دلار تراز مثبت در اقتصاد ایران به چشم نمیخورد؟
قرار است رییسجمهور در روزهای آینده در رسانه به اصطلاح ملی حاضر شود و درخصوص مکانیسم و رویکردهای بودجه سال پیش رو به ایرانیان توضیح دهد. آیا در اینباره و ابهامهای پیشرو توضیح خواهد داد؟ رییس سازمان برنامهوبودجه درباره همین بودجه گفته است که تورم سال آینده به ۴۵درصد سقوط خواهد کرد و رشد اقتصادی نیز به یک تا ۵/۱درصد خواهد رسید. با وضعیت موجود که تورم غیررسمی کشورمان به ۶۰درصد رسیده و نرخ رشد هماکنون منفی است آیا ارقام یادشده قابل حصول به نظر میرسد؟ واقعگرایانهتر آن است که رقم تورم به حدود ۵۲درصد و رشد نیز همچنان منفی یا حدود صفر باشد چنانکه رشد ارقام سرمایهای و عمرانی بودجه نیز منفی یا صفر است.
نکته مثبت این بودجه لحاظ کردن حذف چهار صفر از ارقام ریالی بودجه است که سند مالی کشور را برای واقعی شدن و لمس ریال جدید آماده میکند. علاوهبراین بهطور غیررسمی بر این حقیقت پافشاری میشود که در سال۱۴۰۵ قرار است ارقام ۱۵۰۰ و ۳هزار تومان برای بنزین حذف و بنزین بدون سهمیه و به نرخ ۵هزارتومان عرضه شود. در این صورت بنزین براساس نرخ آزاد عرضه میشود. این شرایط ممکن است خط فقر ۵۵میلیون تومانی شهروندان ایرانی را تشدید و ۹۰۰هزارمیلیارد تومانی که قرار است دولت از محل فروش اوراق قرضه کسب کند، چندان موثر نباشد.
در مجموع گمان میرود بودجه۱۴۰۵ سند مالی گذران زندگی ایرانیان باشد و امید چندانی به بهبود اوضاع یا کاهش مشکلات و گرفتاری جامعه ایرانی وجود ندارد. با این حال همین که در پایان سال شهروندان ایرانی نگویند دریغ از پارسال، برای هموطنانمان دلگرمکننده است.
