بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت میانجیگری
علیرضا کیانپور- مذاکرات ایران و آمریکا که با روی کار آمدن مسعود پزشکیان از روزهای پایانی فروردین‌ماه امسال با میانجیگری طرف عمانی آغاز شد، پس از چند دور مذاکره، ناگهان در روزهای پایانی خردادماه و در حالی که دیپلمات‌های ایرانی منتظر برگزاری دور ششم گفت‌وگوها بودند، با حمله جنگنده‌های رژیم صهیونیستی به خاک ایران نیمه‌کاره رها شد. آن هم در حالی که در ادامه جنگنده‌های آمریکایی هم رسما وارد میدان جنگ شده و شماری از تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی را بمباران کردند. به هر تفسیر اما حالا در شرایطی که بیش از چهار ماه از آن حملات نابهنگام می‌گذرد، باردیگر نشانه‌هایی دیده شده که ناظران آن را به‌عنوان روزنه امید به ازسرگیری مذاکرات تفسیر می‌کنند. نشانه‌هایی که شاید یکی از مهم‌ترین آنها، همان اظهارات پنجشنبه هفته گذشته دونالد ترامپ در جریان یک ضیافت شام با سران کشورهای آسیای مرکزی بود. زمانی که رییس‌جمهور آمریکا با اشاره به آخرین وضعیت روابط تهران و واشنگتن گفت: «صادقانه بگویم، ایران درباره امکان رفع تحریم‌ها پرس‌وجو کرده و (…) من برای شنیدن این موضوع آماده‌ام.» ترامپ در بخش مهم دیگری از این اظهارات که در واپسین روز هفته گذشته موردتوجه منابع رسانه‌ای ایرانی قرار گرفت، گفته است: «خواهیم دید چه اتفاقی می‌افتد اما رویکرد من نسبت به این مساله باز است.»
رایزنی مسکو و آژانس درباره برنامه هسته‌ای تهران
هنوز ساعاتی از انتشار این مواضع ترامپ در فضای رسانه‌ای فارسی‌زبان و داخل کشور نگذشته بود که یک دیپلمات ارشد روس در توئیتی از گفت‌وگو با دبیرکل آژانس درباره پرونده هسته‌ای ایران صحبت کرد. میخائیل اولیانوف که به‌عنوان نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، ارتباطی عمیق و گسترده با دیپلمات‌های ایرانی دارد، با انتشار تصویری از دیدار خود با مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حساب کاربری شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس اعلام کرد که درباره طیف گسترده‌ای از موضوعات -بیش از ۱۰مورد- از جمله مسائل مربوط به ایران و اوکراین با گروسی گفت‌وگو کرده است. این دیپلمات ارشد روس که در بخش پایانی توئیت خود، رایزنی با رافائل گروسی را «مثل همیشه، بسیار حرفه‌ای، سازنده و جدی» توصیف کرده، روز چهارشنبه هفته گذشته هم از دیدار مشترک و گفت‌وگو با نمایندگان چین و ایران در آژانس پیش از نشست ماه نوامبر شورای حکام خبر داده و گفته بود که سه کشور در این دیدار سه‌جانبه، مواضعشان درباره برنامه هسته‌ای ایران را هماهنگ کرده‌اند.
تاکید پکن بر خروج تهران از بن‌بست هسته‌ای
در شرایطی که شاهد تحرکات گسترده روسیه به‌عنوان یکی از دو متحد شرقی ایران در راستای ایجاد گشایش در بن‌بست روابط ایران و غرب هستیم، ظاهرا چینی‌ها حتی بیش از روس‌ها خواستار حل‌وفصل مشکلات ایران و جامعه جهانی هستند. نکته‌ای که به‌ویژه وقتی به صحت آن پی خواهیم برد که علاوه‌بر سطور خبر گفت‌وگوی تلفنی انتهای هفته گذشته وزیر امور خارجه چین با عراقچی، بین سطور آن خبر را هم مورد بازخوانی قرار دهیم. خبر رایزنی تلفنی عباس عراقچی و وانگ یی که چهارشنبه هفته گذشته روی خروجی خبرگزاری‌ها داخلی رفت و طی آن، وزیر امور خارجه چین ضمن قدردانی از «تاکید اخیر ایران مبنی‌بر عدم توسعه سلاح‌های هسته‌ای» و حمایت از «حق تهران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای» گفته بود: «بن‌بست فعلی در روند حل‌وفصل سیاسی مساله هسته‌ای ایران به نفع منافع مشترک جامعه بین‌المللی نیست.» وزیر امور خارجه چین همچنین ابراز امیدواری کرده بود که «همه طرف‌های گفت‌وگو، ارتباطات خود را برای بازگرداندن مساله هسته‌ای ایران به مسیر مذاکره حفظ کنند.»
ورود ژاپنی‌ها به جمع متقاضیان میانجیگری
جالب آنکه در ادامه این تحولات سفیر ژاپن در تهران نیز در یک اظهارنظر مطبوعاتی از تلاش و تمایل توکیو برای میانجیگری میان تهران و واشنگتن خبر داده است. تاماکی تسوکادا که در گفت‌وگو با ایسنا سعی داشت راهبرد و رویکرد دولت و نخست‌وزیر جدید ژاپن در ارتباط با ایران را تبیین و تشریح کند، تاکید کرد که دولت جدید این کشور، «موضعی بسیار فعال در زمینه تقویت روابط با شرکای کلیدی دارد» و مهم‌تر از آن قصد دارد با نگاهی تازه با مسائل مرتبط با ایران برخورد کند. این دیپلمات ارشد ژاپنی بر این اساس در حالی از تمایل سانائه تاکایچی، نخست‌وزیر جدید این کشور برای همکاری با ایران خبر داده که در توضیحات تکمیلی خود در این رابطه گفته: «نخست‌وزیر تاکایچی بسیار به شینزو آبه فقید نزدیک بود و شاگرد آبه محسوب می‌شود بنابراین موضعی بسیار فعال در زمینه تقویت روابط با شرکای کلیدی دارد و ایران البته می‌تواند نقش بسیار مهمی در این منطقه ایفا کند.» او که معتقد است «ایران به‌دلیل تحولات پیرامون مساله هسته‌ای نمی‌تواند به پتانسیل واقعی خود دست یابد»، گفته است: «اما امیدواریم ژاپن بتواند نقشی ایفا کند تا ایران را دوباره به جامعه بین‌المللی بازگرداند.» تاماکی تسوکادا با تاکید بر اینکه «ژاپن مایل است در این خصوص نقش ایفا کند»، می‌گوید:«نخست‌وزیر تاکایچی با نگاهی تازه به این مسائل نزدیک می‌شود پس اگر فرصتی باشد و اگر تمایلی از سوی ایران وجود داشته باشد، آماده ایفای آن نقش هستیم.» احتمالا مهم‌ترین بخش از سخنان این دیپلمات ژاپنی آنجاست که او از تمایل توکیو برای میانجیگری میان تهران و واشنگتن سخن گفته است. سفیر ژاپن در تهران که در واکنش به پرسشی در این رابطه که «آیا ژاپن می‌تواند نقشی میان ایران و آمریکا ایفا کند»، تاکید کرده «این مساله به ایران بستگی دارد»، در ادامه می‌گوید: «ایران اکنون از کانال عمان استفاده می‌کند و کشورهای دیگر خلیج‌فارس هم فعال هستند تا در میانجیگری درگیری‌های مختلف مانند درگیری غزه نقش داشته باشند؛ قطر و مصر نقش مهمی در این خصوص ایفا کرده‌اند اما در پرونده ایران، عمان بازیگر بسیار فعالی بوده است ولی اگر ایران بخواهد بازیگر جدیدی پیدا کند، ما خوشحال می‌شویم که به‌عنوان میانجی نقش ایفا کنیم.»
شکل‌گیری روزنه امید در پرونده هسته‌ای به‌روایت علی بیگدلی
به هر تفسیر در شرایطی که طی این چند روز گذشته شاهد تحولاتی به‌نسبت مثبت و امیدبخش در پرونده هسته‌ای ایران بودیم، علی بیگدلی، استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل نیز از این تحولات استقبال کرده و به «جهان‌صنعت» می‌گوید: «مجموعه این تحولات، به‌خصوص تاکید چین بر لزوم ازسرگیری مذاکرات، اهمیت فراوانی دارد، به‌ویژه آنکه ظاهرا شی جین پینگ، رییس‌جمهور چین در جریان دیدار چندی پیش خود با دونالد ترامپ در کره‌جنوبی نیز درباره برنامه هسته‌ای ایران گفت‌وگو کرده بود.» این کارشناس ارشد سیاست خارجی و روابط بین‌الملل که معقتد است که «راه از هر دو طرف بسته شده و هم ایران و هم آمریکا، چاره‌ای جز بازگشت به میز مذاکرات ندارند»، می‌گوید: « ترامپ در حال حاضر با مشکلات فراوانی دست‌وپنجه نرم می‌کند. در واقع ترامپ به‌خاطر انباشت مشکلات ناشی از شرایط اقتصادی، مباحث سیاسی داخلی همچون انتخاب زهران ممدانی به‌عنوان شهردار جدید نیویورک و ناکامی‌های که در برخی از مهم‌ترین پرونده‌های سیاست خارجی خود همچون بحث غزه یا اوکراین داشته، امروز بیش از هر زمان دیگر خواستار حل مشکلات خود با ایران است.» او با تاکید بر اینکه «ترامپ هم‌اکنون بیش از هر زمان به جذب سرمایه خارجی نیاز دارد، گفت: «ما هم باتوجه به مشکلات و مصائب فراوانی که نیاز به بازگویی ندارد، باید هرچه سریع‌تر نسبت‌به حل‌وفصل پرونده هسته‌ای و متعاقبا رفع تحریم‌ها اقدام کنیم.»
استفاده حداکثری از ظرفیت میانجیگری برای مصالحه همه‌جانبه
این استاد علوم سیاسی و روابط بین‌الملل در عین حال با انتقاد نسبت‌به آنچه «بی‌سروسامانی سیاست خارجی در ایران» خواند، گفت: «متاسفانه شاهدیم که هرکس در ارتباط با روابط با جامعه جهانی و بحث هسته‌ای به هر نحوی که می‌خواهد اظهارنظر می‌کند که این وضعیت به هیچ عنوان به نفع ما نیست.» او با تاکید بر اینکه «هر دو طرف به نقطه برگشت‌ناپذیری رسیده‌اند و راهی جز مصالحه ندارند»، گفت: «چهارضلعی مشکلات که اضلاع آن را آمریکا، اسرائیل، اروپا و آژانس تشکیل می‌دهند، ما را محاصره کرده و به نظر می‌رسد، بهترین راهکار این است که اجازه بدهیم بازرسان آژانس بازگردند و دوربین‌های خود را نصب کنند و فراموش نکنید که تا موعد برگزاری نشست بعدی شورای حکام آژانس که در بازه زمانی ۱۹تا ۲۱نوامبر (۲۸ تا ۳۰ آبان‌ماه) برگزار می‌شود، فرصت چندانی باقی نمانده بنابراین باید شرایطی ایجاد کنیم که گروسی بتواند در نشست بعدی شورای حکام آژانس گزارشی مثبت از فعالیت‌های ما ارائه کند و به این ترتیب نگرانی اروپایی‌ها و جامعه جهانی را کاش دهد.» بیگدلی در پایان تصریح کرد: «پس از آن قطعا می‌توانیم با استفاده از ظرفیت همین کشورهایی که برای میانجیگری اعلام آمادگی کرده‌اند، برای احیای مذاکرات استفاده کنیم. ما چاره‌ای جز حرکت به‌سمت یک مصالحه همه‌جانبه نداریم.»
