بهبود عددی، بن‌بست واقعی
علی حسینی– تازه‌ترین گزارش «اسپیدتست» از وضعیت اینترنت جهان در ماه مه ۲۰۲۵، نشان می‌دهد که ایران با جهشی خفیف در رتبه‌بندی جهانی سرعت اینترنت ثابت و سیار مواجه شده است اما آیا این جهش اندک را می‌توان به عنوان نشانه‌ای از بهبود ساختاری و پایدار تفسیر کرد؟ آمارها می‌گویند که میانه سرعت اینترنت ثابت در ایران از ۱۸/۱۸مگابیت‌برثانیه در آوریل به ۲۳/۱۸مگابیت‌برثانیه در مه افزایش یافته و رتبه کشور با سه پله بهبود به ۱۳۹ رسیده است. در حوزه اینترنت سیار نیز شاهد ارتقا از ۴۳/۵۵ به ۸۹/۵۹مگابیت‌برثانیه و صعود دوپله‌ای به رتبه ۶۷ هستیم. اما این بهبودهای ظاهری، واقعیت وضعیت اینترنت ایران را تا چه حد بازتاب می‌دهند؟ پیش از آنکه این آمارها به عنوان دستاوردی ملی تفسیر شوند، باید به عقب بازگردیم و تصویر کلی‌تری از سیر نزولی چند ماهه اخیر داشته باشیم. ایران در ماه‌های گذشته با سقوط در رتبه‌بندی جهانی مواجه بود؛ سقوطی که نتیجه انباشت ناکارآمدی‌ها در سیاستگذاری ارتباطی، ضعف زیرساخت، انحصار خدمات و فقدان شفافیت در توسعه شبکه بود. اکنون با بازگشت به رتبه‌هایی که پیش از سقوط در اختیار داشتیم، نه‌تنها دستاوردی بنیادی حاصل نشده، بلکه نوعی بازگشت به نقطه صفر تجربه می‌شود؛ وضعیتی که اگر با رویکردی انتقادی تحلیل نشود، ممکن است از سوی برخی به‌مثابه پیشرفت جا زده شود. مقایسه رتبه ایران با کشورهای منطقه تصویر روشن‌تری از واقعیت به دست می‌دهد. در حالی که امارات متحده عربی، قطر و کویت در صدر جدول جهانی اینترنت قرار دارند و توانسته‌اند زیرساخت‌های ارتباطی را در راستای اقتصاد دیجیتال و رفاه شهروندی توسعه دهند، ایران همچنان در دسته کشورهای با سرعت پایین و کیفیت ناپایدار اینترنت باقی مانده است. کشورهای پایین جدول نظیر سوریه، لیبی و اسواتینی، تنها اندکی با ایران فاصله دارند؛ فاصله‌ای که با در نظر گرفتن منابع، سرمایه انسانی و ظرفیت‌های زیرساختی ایران، به هیچ‌وجه قابل توجیه نیست. آنچه در این گزارش نهفته، بیش از آنکه بیانگر بهبود واقعی باشد، تلنگری است برای بازخوانی سیاست‌های ارتباطی کشور. صعود چندپله‌ای در شرایطی که در همان نقطه اولیه ایستاده‌ایم، بیشتر به معنای جبران سقوط است تا نشانه‌ای از صعود. برای آنکه اینترنت در ایران به معنای واقعی کلمه «ملی» و «پیشرفته» شود، نیاز به تحولی اساسی در رویکردها، سرمایه‌گذاری‌ها و سیاست‌های مدیریتی است؛ تحولی که تنها با تکرار ماهانه آمارهای کم‌اثر به دست نخواهد آمد.
صعود در آمار، سکته در واقعیت
در همین خصوص سعید امینیان، کارشناس فناوری اطلاعات و ارتباطات در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» گفت: «براساس گزارش جدید شرکت بین‌المللی اسپیدتست در ماه مه ۲۰۲۵، جایگاه ایران در شاخص‌های جهانی سرعت اینترنت- هم در بخش تلفن همراه و هم اینترنت ثابت- با رشدی محسوس همراه بوده است. ایران با دو پله صعود در اینترنت تلفن همراه به رتبه ۶۷ و با سه پله ارتقا در اینترنت ثابت به رتبه ۱۳۹ دست یافته است. این اعداد در نگاه اول نویدبخش پیشرفتی تدریجی و امیدبخش در زیرساخت‌های ارتباطی کشور است. اما آیا این ارقام باتجربه روزمره کاربران ایرانی همخوانی دارد؟» او افزود: «در حوزه اینترنت تلفن همراه، میانه سرعت اینترنت ایران به ۸۹/۵۹مگابیت بر ثانیه رسیده که نسبت به ماه گذشته حدود ۵/۴مگابیت بر ثانیه رشد داشته است. در اینترنت ثابت نیز هرچند سرعت به ۲۳/۱۸مگابیت بر ثانیه رسیده اما همچنان فاصله‌ای چشمگیر با میانگین جهانی ۴۸/۱۰۲مگابیت بر ثانیه دارد. در واقع، ایران در میان ۱۵۳ کشور بررسی‌شده، همچنان در جمع ۱۵کشور انتهایی جدول قرار دارد.» این کارشناس در ادامه گفت: «این آمارهای نسبتا امیدوارکننده، درست در میانه بحران ملی دیگری منتشر شد؛ همزمان با آغاز درگیری‌های نظامی با رژیم صهیونیستی، دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت بین‌الملل با اختلالات گسترده و فیلترینگ شدید همراه شد. دسترسی عمومی به اینترنت جهانی به‌ویژه از طریق تلفن همراه، تقریبا به صفر رسید. گزارش اسپیدتست که داده‌های آن مربوط به پیش از آغاز بحران و قطع گسترده اینترنت است، تصویر روشنی از بهبود نسبی عملکرد فنی شبکه‌های مخابراتی در ماه‌های گذشته ارائه می‌دهد اما همزمان ما را به تناقضی تلخ نیز می‌کشاند؛ آماری که می‌گوید سرعت اینترنت بهتر شده و تجربه‌ای که از قطعی، فیلتر، کندی و عدم دسترسی می‌گوید.»
او افزود: «در واقع گزارش اخیر اسپیدتست را می‌توان به نوعی «عکس یادگاری» از وضعیتی دانست که شاید هرگز فرصت تجربه‌اش برای کاربران عادی فراهم نشد. قطع سراسری اینترنت و راه‌اندازی اینترنت ملی همگی موجب شد تا بخش بزرگی از کاربران، عملا به اینترنتی محدود و پرهزینه دسترسی داشته باشند، آن‌هم تنها با خرید فیلترشکن و خدمات تغییر آی‌پی که بار مضاعفی بر دوش مردم و کسب‌وکارها گذاشت. به گفته وزیر ارتباطات، کسب‌وکارهای آنلاین در همین بازه کوتاه جنگی، با افت درآمدی تا ۸۰درصد مواجه شدند؛ آماری که بیش از همه چیز، واقعیت زمخت اقتصاد دیجیتال در ایران را به تصویر می‌کشد: بستری شکننده، وابسته و همواره در معرض تهدیدهای امنیتی و سیاسی.» امینیان در پایان گفت: «گزارش اسپیدتست با تمام نقاط قوتش، زنگ هشداری برای ما است که نمی‌توان با افزایش سرعت فنی، مشکل اعتماد عمومی، دسترسی آزاد و امنیت دیجیتال را حل کرد. زیرساخت‌ها مهم هستند اما آنچه زیربنای واقعی جامعه دیجیتال را می‌سازد، شفافیت، حق دسترسی و تضمین پایداری ارتباطات است. سرعت بالا، وقتی در قفس باشد، تنها عددی است روی کاغذ.»
در نهایت بهبود نسبی جایگاه ایران در جدول جهانی سرعت اینترنت، در نگاه نخست شاید نویدبخش باشد اما در واقع نشان‌دهنده نوعی بازگشت به وضعیت پیشین است، نه گامی موثر به سوی پیشرفت.
وقتی کشوری پس از چند ماه سقوط به همان رتبه قبلی بازمی‌گردد، این حرکت نه صعود محسوب می‌شود و نه دستاورد، بلکه صرفا اصلاح سقوطی است که نباید اتفاق می‌افتاد. نکته نگران‌کننده‌تر اینجاست که این نوع نوسانات رتبه، بیشتر بازتاب‌دهنده تغییرات موقتی در پارامترهای فنی یا مدیریتی هستند تا محصول اصلاح ساختار یا سرمایه‌گذاری جدی در زیرساخت‌های ارتباطی. اگر تغییری در سیاست‌های توسعه پهنای باند، تنظیم‌گری رقابتی، آزادسازی بازار خدمات یا ارتقای شبکه دسترسی صورت نگرفته باشد، این بهبود مقطعی تنها در حکم سرابی موقتی است. در حالی که همسایگان ما در حال تثبیت جایگاه خود در میان سریع‌ترین کشورهای جهان هستند و اینترنت را به عنوان شریان حیاتی اقتصاد دیجیتال جدی گرفته‌اند، ایران هنوز درگیر مفاهیم اولیه «دسترسی» و «پایداری» است. اینجا مساله صرفا سرعت نیست، بلکه نبود نقشه راه شفاف و عزم دولتی برای توسعه ارتباطات بوده که کشور را از رقابت منطقه‌ای و جهانی عقب نگه داشته است.
