بقا با نفت ۴۰ دلاری
هستی عبادی– درحالی‌که بازار جهانی نفت تحت‌تاثیر تنش‌های تجاری میان آمریکا و چین برای کشورهای تولیدکننده نفت به‌شدت غیرقابل پیش‌بینی شده است و سناریوهای کاهشی قیمت نفت بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته‌اند، در ایران، با وجود فشار تحریم‌ها، برنامه‌هایی برای افزایش تولید، اکتشاف میادین جدید و توسعه میادین نفتی در دستور کار قرار دارد.
در روزهای اخیر خبر اکتشاف میدان گازی- نفتی «پاژن»، تایید افزایش ۲۵۰هزار بشکه‌ای تولید نفت ایران در ماه سپتامبر از سوی اداره اطلاعات انرژی آمریکا و همچنین بهره‌برداری از یک چاه جدید در میدان مشترک آزادگان جنوبی با ظرفیت تولید روزانه ۴۳۰۰بشکه، همگی نشانه‌ای از عزم دولت سیزدهم و وزارت نفت برای تحقق هدف افزایش تولید نفت روزانه کشور هستند.
با این حال، در شرایطی که آمریکا و اعضای اروپایی برجام در تلاش هستند تا فروش نفت ایران را بیش از پیش محدود کنند، این سوال مطرح می‌شود که: آیا با وجود تحریم‌ها، افزایش تولید نفت لزوما به‌معنای یافتن مشتری جدید است؟ یا اینکه فروش نفت با تخفیف‌های سنگین، به‌جای افزایش درآمد، تنها زیان ناشی از تحریم‌ها را جبران می‌کند؟
در همین حال، تشدید تنش‌های تجاری میان چین و آمریکا، همراه با کاهش عرضه از سوی اوپک‌پلاس، موجب نوسان قیمت نفت شده است. با این حال، جنگ تعرفه‌ای آمریکا موجب شده افزایش قیمت‌ها دوام نداشته باشد. تا آنجا که آخرین پیش‌بینی بانک آمریکا از احتمال کاهش قیمت نفت به کمتر از ۵۰دلار در هر بشکه خبر می‌دهد؛ کاهشی که در صورت تحقق، نه‌تنها ایران بلکه بودجه تمامی کشورهای نفت‌محور را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد.
برای ایران که درگیر تحریم‌های فزاینده نفتی است، کاهش قیمت نفت زمانی نگران‌کننده شد که بهای هر بشکه به زیر ۶۳دلار -رقم پیش‌بینی‌شده در بودجه سال۱۴۰۴- رسید. البته در ابتدای سال جاری، طبق گزارش اوپک، میانگین قیمت نفت ایران حتی به ۷۰ دلار در هر بشکه نیز رسید اما این روند پایدار نبود و در ماه‌های اخیر با تداوم کاهش قیمت‌ها، میانگین فروش نفت ایران پایین‌تر از ارقام بودجه‌ای قرار گرفته است. افزون‌بر این، با در نظر گرفتن تخفیف‌ها، هزینه‌های اجاره کشتی و بیمه، درآمد واقعی ایران از صادرات نفت، طبق گزارش نمایندگان مجلس، حداقل ۳۰درصد پایین‌تر از قیمت‌های جهانی است.
با این حال، کارشناسان معتقدند که حتی در صورت کاهش بیشتر قیمت نفت، تولید و صادرات آن برای ایران تا سطح ۴۰دلار نیز همچنان اقتصادی است چراکه ایران از معدود کشورهایی است که می‌تواند با هزینه تولید پایین- حدود ۱۲دلار به ازای هر بشکه- همچنان در بازار جهانی رقابت کند. این مزیت ساختاری، پشتوانه‌ای برای ادامه سیاست افزایش تولید نفت، حتی در شرایط کاهش قیمت جهانی، محسوب می‌شود. در واقع زمانی که قیمت‌ها کاهش می‌یابد، تولیدکنندگان با هزینه بالا از بازار کنار می‌روند و جای خود را به بازیگرانی می‌دهند که از مزیت هزینه‌ای برخوردارند .از این رو، افزایش تولید نفت ایران را نباید صرفا در قالب رقابت قیمتی تحلیل کرد. این رویکرد بخشی از یک راهبرد کلان موسوم به «رهبری هزینه» است؛ راهبردی که هدف اصلی آن، تثبیت جایگاه بلندمدت ایران در بازار جهانی انرژی است نه صرفا افزایش درآمدهای کوتاه‌مدت. حتی اگر در حال حاضر بخشی از نفت تولیدی با تخفیف عرضه شود، این افزایش تولید است که در نهایت به ایران امکان می‌دهد تا در معادلات آتی بازار جهانی – به‌ویژه در دوران گذار انرژی و شکل‌گیری نظم جدید اقتصادی- نقش پررنگ‌تری ایفا کند.
جنگ قیمتی نفت برای رقابت
سیدحمید حسینی، سخنگوی اوپکس در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» درباره فروش نفت تاکید کرد: ابرِ توسعه میدان‌های نفتی و افزایش ظرفیت تولید نفت و گاز الزاما به این معنا نیست که حتما باید در بازار آن را به فروش برسانیم. ایجاد ظرفیت، خود به‌تنهایی ارزشمند است. هر زمان که شرایط مساعد شود، می‌توان صادرات را آغاز کرد. تاکنون نیز نشان داده‌ایم هر ظرفیتی که تولید می‌کنیم، در حال صادرات آن هستیم. با توجه به اینکه ادعا می‌شد ۴میلیون بشکه نفت مازاد وجود دارد، امسال حدود ۲میلیون و ۷۰۰هزار بشکه نفت به بازار اضافه شده درحالی‌که میزان تقاضا تنها حدود ۷۰۰هزار بشکه افزایش یافته است. پیش‌بینی می‌شود سال آینده نیز تقریبا به همین نسبت، یعنی حدود ۲یلیون بشکه افزایش تولید و تنها ۷۰۰هزار بشکه رشد تقاضا داشته باشیم.
وی افزود: در چنین شرایطی کارت‌های جنگ قیمتی فعال می‌شوند. در جنگ قیمت، کشورهایی از خاورمیانه برنده هستند که هزینه تولید پایین‌تری دارند. بیشترین فشار بر نفت شِل در آمریکا وارد می‌شود و نفت در اروپا، روسیه و چین بیش از کشورهای خاورمیانه تحت فشار قرار می‌گیرد زیرا هزینه تولید در کشورهای خاورمیانه بسیار پایین‌تر است. ما علاوه بر چین، می‌توانیم بازارهای دیگری در آفریقا، هند و سایر مناطق نیز داشته باشیم و تلاش می‌شود وابستگی به روسیه کاهش یابد. حتی فروش نفت با قیمت ۰ دلار نیز برای ایران اقتصادی است چراکه هزینه تولید هر بشکه نفت حداکثر حدود ۱۲دلار است.
بنابراین به هیچ‌وجه نباید از افزایش تولید نفت عقب‌نشینی کنیم.
حسینی به اقدام اخیرا اوپک و اوپک‌پلاس اشاره کرد و گفت: سیاست حفظ قیمت نفت را کنار گذاشته و به دنبال افزایش سهم بازار هستند. امسال تولید خود را به ۴۲میلیون و ۵۰۰هزار بشکه افزایش داده‌اند. نگاه آنها این است که در جنگ سهمیه‌ای با دیگر کشورها، چون تنها ۲درصد از ذخایر نفتی جهان را در اختیار دارند، سهم‌شان از بازار نفت بسیار کمتر از ظرفیت واقعی است بنابراین سیاست جدیدشان این است که با ورود به جنگ سهمیه‌ای، سهم خود از بازار را افزایش دهند، حتی اگر به کاهش قیمت نفت منجر شود.
به‌دنبال استراتژی رهبری هزینه در بازار
محمدصادق مهرجو، کارشناس انرژی نیز در این خصوص به «جهان‌صنعت» گفت: قطعا وقتی نفت روسیه با کیفیت پایین‌تر از نفت ما مشتری دارد، نفت ایران هم مشتری فراوان دارد. همچنین افزایش تولید نفت خام یک تکلیف است که در برنامه هفتم توسعه به تفصیل راجع به آن صحبت شده و یک انتخاب نیست. راجع به فروش نفت خام با توجه به بازیابی کانال‌های فروش ما این اتفاق در حال انجام است. وی افزود: کشف مخزن نفتی پازن در حد ۲۰۰میلیون بشکه اعلام شده که اصلا رقم خیلی قابل‌توجهی نسبت‌به نفت قابل استحصال در مناطق نفتخیز نیست. صرفا این اتفاق به‌عنوان یک خبر خوش عنوان شده است. به نظرم کشور پس از خروج برجام تمهیدات لازم را برای فروش نفت خامش دیده و این اتفاق با توجه به کانال‌های فروش‌مان همواره در حال انجام است.
مهرجو تاکید کرد: بخشی از فروش نفت خام ما به‌سمت پالایشگاه‌های هند می‌رود و با توجه به کم بودن صادرات ما به نسبت روسیه و کیفیت بالاتر نفت خام‌مان بنابراین این اتفاق به‌شکل مستمر در قالب توافقات ذیل پیمان بریکس در حال انجام است. تخفیف‌های فروش نفت خام ایران با توجه به قیمت تمام‌شده تولید یک بشکه نفت حتی به نسبت کشورهای همسایه‌مان از یک وضعیت خوبی برخوردار است و در صورت پایین آمدن قیمت نفت خام کشورهایی چون آمریکا و اروپا که هزینه تولید بالایی در هر بشکه دارند متضرر اصلی خواهند بود (قیمت تمام‌شده هر بشکه نفت خام شیل در آمریکا حدود ۴۰دلار است) تخفیف‌های ما هم ۳۰درصد نیست و براساس اطلاعات غیررسمی فقط بین ۳ تا ۵دلار در هر بشکه گزارش می‌شود. وی در پایان درخصوص برنامه اصلی عربستان و روسیه که دو عضو مهم کشورهای عضو اوپک پلاس هستند گفت: افزایش تولید به‌منظور کاهش قیمت نفت خام است تا شاید بتوانند تولیدکنندگانی مثل آمریکا را از بازار بیرون بیندازند چون هزینه‌های تولیدشان بسیار پایین‌تر از اروپا و آمریکاست و به‌دنبال استراتژی رهبری هزینه در بازار هستند.
