11 - 07 - 2023
بسته شدن دروازههای صادراتی به اروپا
نیمی از محصولات کشاورزی ایران به عراق و افغانستان صادر میشود
گروه بازرگانی- مقصد ۴۱ درصد از صادرات کشاورزی ایران در سال ۱۳۸۰، قاره اروپا بوده که به تدریج کاهش پیدا کرده و به ۱۹ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده است، در مقابل سهم قاره آسیا از صادرات کشاورزی ایران از ۵۶ درصد به ۸۰ درصد افزایش یافته است.
بخش کشاورزی نقش مهمی در صادرات غیرنفتی و ارزآوری برای کشور داشته، بهطوریکه سهم
۱۴ درصدی طی پنج سال منتهی به ۱۴۰۰ را به خود اختصاص داده است، اما در سالهای اخیر این ارزآوری با چالشها و مشکلات متعددی روبهرو بوده که بیمها و امیدهایی را به همراه داشته است. بررسی روند متغیرها و عوامل اثرگذار بر صادرات محصولات کشاورزی کمک به درک موضوع و ارائه راهکار خواهد کرد.
در این گزارش ضمن ارزیابی یک دهه صادرات محصولات کشاورزی، وضعیت صادرات این محصولات بررسی شده است. بررسی تجارت محصولات کشاورزی نشان میدهد که مقدار صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از ۳/۷ میلیون تن سال ۱۳۹۰ تا ۸/۵ میلیون تن سال ۱۴۰۰، افزایش یافته در حالی که ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از ۵/۸ میلیارد دلار سال ۱۳۹۰ به ۵/۳ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است.
مقایسه نرخ رشد سالانه مقدار و ارزش صادرات نشان میدهد که نرخ رشد سالانه مقدار صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ۸/۶ درصد و نرخ رشد سالانه ارزش صادرات منفی ۰/۸ درصد است که نشان از افت قیمت واحد صادراتی دارد. در سال ۱۳۹۰ هر واحد محصول کشاورزی و صنایع غذایی به ارزش ۱/۵۴ دلار بر کیلوگرم صادر میشده که این عدد در سال ۱۴۰۰ به ۰/۶۲ دلار بر کیلوگرم تنزل کرده است. به عبارتی منابع ارزشمند داخلی
(آب، خاک و انرژی) با قیمتهای رو به افول به فروش رسیدهاند. نتایج نشان میدهد که از نظر مقداری بخش زراعت بیشترین مقدار صادرات را به خود اختصاص داده است. مقدار صادرات محصولات زراعی از ۱/۴ میلیون سال ۱۳۹۰، به ۳/۶ میلیون تن در سال ۱۴۰۰ رسیده که با نرخ رشد سالانه ۹/۸ درصدی مواجه بوده است. از بعد ارزش صادرات نیز بخش زراعت با رشد سالانه ۱/۷ درصدی از ۷۰۳ میلیون دلار سال ۱۳۹۰ به ۸۳۶ میلیون دلار سال ۱۴۰۰ رسیده است.
بررسی قارهای مقاصد صادراتی نشان میدهد که سهم صادرات به کشورهای آسیایی طی دو دهه اخیر افزایش یافته است. نتایج این بررسی نشان میدهد که در سال ۱۳۸۰، کشورهای اروپایی سهم ۴۱ درصدی از صادرات محصولات کشاورزی ایران داشتهاند که بهمرور زمان از این سهم کاسته شده و به ۱۹ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده است و در مقابل سهم قاره آسیا از ۵۶ درصد سال ۱۳۸۰ به ۸۰ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده است. نکته قابلتوجه محدود شدن صادرات محصولات کشاورزی به دو کشور عراق و افغانستان است، بهطوری که سهم عراق و افغانستان از ارزش صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای همسایه از ۲۹ درصد سال ۱۳۸۰ تا ۷۷ درصد سال ۱۳۹۹ افزایش یافته است. در کل صادرات محصولات کشاورزی و نیز، ارزش صادرات محصولات کشاورزی به عراق و افغانستان از ۵ درصد سال ۱۳۸۰ به ۴۰ درصد سال ۱۳۹۹ رسیده است، به عبارتی حدود نیمی از ارزش صادرات محصولات کشاورزی کشور به عراق و افغانستان اختصاص پیدا میکند. بررسی آب مجازی محصولات عمده صادراتی نشان میدهد که طی سالهای ۱۳۹۰ الی ۱۳۹۸، صادرات پسته بالاترین آب مجازی در بین محصولات عمده صادراتی را به خود اختصاص داده است، بهطوری که مقدار آب مجازی صادرات پسته از ۱۵۲۱ میلیون مترمکعب سال ۱۳۹۰ به ۱۲۰۷ میلیون مترمکعب در سال ۱۳۹۸ رسیده است و بهطور متوسط طی ۹ سال اخیر، پسته سالانه ۱۳۸۲ میلیون مترمکعب آب مجازی از کشور خارج کرده است.
افت قیمت واحد صادراتی
بخش کشاورزی نقش مهمی در صادرات غیرنفتی و ارزآوری برای کشور داشته، بهطوری که سهم ۱۴ درصدی طی پنج سال منتهی به ۱۴۰۰ را به خود اختصاص داده است، اما در سالهای اخیر این ارزآوری با چالشها و مشکلات متعددی روبهرو بوده که بیمها و امیدهایی را به همراه داشته است.
بررسی روند متغیرها و عوامل اثرگذار بر صادرات محصولات کشاورزی کمک به درک موضوع و ارائه راهکار خواهد کرد. بررسی تجارت محصولات کشاورزی نشان میدهد که مقدار صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از ۷/۳ میلیون تن سال ۱۳۹۰ تا ۸۷۵ میلیون تن سال ۱۴۰۰ افزایش یافته در حالی که ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی از ۸/۵ میلیارد دلار سال ۱۳۹۰ به ۳/۵ میلیارد دلار در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است. مقایسه نرخ رشد سالانه مقدار و ارزش صادرات نشان میدهد که نرخ رشد سالانه مقدار صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی ۶/۸ درصد و نرخ رشد سالانه ارزش صادرات منفی ۸/۰ درصد است که نشان از افت قیمت واحد صادراتی دارد. مقایسه قیمت واحد صادراتی محصولات غیرنفتی و بخش کشاورزی نشان میدهد که متوسط قیمت صادراتی محصولات بخش کشاورزی کمتر از متوسط قیمت محصولات غیرنفتی بوده و ارزش صادرات این محصولات روندی کاهشی دارد. در سال ۱۳۹۰ هر واحد محصول کشاورزی و صنایع غذایی به ارزش ۵۴/۱ دلار بر کیلوگرم صادر میشده که این عدد در سال ۱۴۰۰ به ۶۲/۰ دلار بر کیلوگرم تنزل پیدا کرده است. به عبارتی منابع ارزشمند داخلی آب و خاک و انرژی و… با قیمتهای رو به افول به فروش رسیدهاند.
کمترین مقدار شاخص قیمت واحد صادراتی
در وهله اول شاید چنین به نظر برسد که کاهش ارزش صادرات محصولات کشاورزی ناشی از عوامل بینالمللی و افت قیمتهای جهانی است. برای بررسی این موضوع از شاخص قیمت واحد صادراتی به قیمت ثابت (۲۰۱۶-۲۰۱۴) ارائهشده توسط سازمان خاروبار جهانی (FAO) استفاده شده است. بررسی شاخص قیمت واحد صادراتی محصولات کشاورزی چند کشور همسایه و توسعهیافته در صادرات محصولات کشاورزی حقایق جالبی را افشا میکند، بهطوری که ایران در سالهای ۲۰۱۸ الی ۲۰۲۰، کمترین مقدار شاخص قیمت واحد صادراتی را بین کشورهای منتخب کسب کرده است؛ وضعیت ترکیه و پاکستان به مراتب از کشور ما بهتر است.
نتایج بررسی صادرات محصولات کشاورزی و صنایع غذایی به تفکیک صادرات زیربخشها نشان میدهد که از نظر مقداری زیربخش زراعت بیشترین مقدار صادرات را به خود اختصاص داده است. مقدار صادرات محصولات زراعی از ۴/۱ میلیون سال ۱۳۹۰ به ۶/۳ میلیون تن در سال ۱۴۰۰ رسیده که با نرخ رشد سالانه ۸/۹ درصدی مواجه بوده است. از بعد ارزش صادرات نیز بخش زراعت با رشد سالانه ۷/۱ درصدی از ۷۰۳ میلیون دلار سال ۱۳۹۰ به ۸۳۶ میلیون دلار سال ۱۴۰۰ رسیده است.
یکی از موضوعات بسیار مهم قیمت واحد صادراتی برای زیربخشهای کشاورزی است. در سال ۱۳۹۰ قیمت واحد محصولات باغی بیشترین مقدار را با میانگین ۳ دلار به ازای هر کیلوگرم به خود اختصاص داده بود. بعد از محصولات باغی، محصولات دام، طیور و آبزیان با ۲ دلار بر کیلوگرم، محصولات صنایع غذایی با ۸/۱ دلار بر کیلوگرم، سایر محصولات کشاورزی با ۷/۱ دلار بر کیلوگرم و در نهایت محصولات زراعی با ۵/۰ دلار بر کیلوگرم قرار دارند.
در ادامه با تغییرات گسترده در قیمت واحد صادراتی محصولات کشاورزی مواجه هستیم، بهطوری که در سال ۱۴۰۰ قیمت واحد صادراتی محصولات باغی ۱، محصولات دام، طیور و آبزیان ۱/۱، محصولات صنایع غذایی ۸/۰، سایر محصولات کشاورزی ۸/۰ و محصولات زراعی ۲/۰ دلار بر کیلوگرم رسیده است.
بررسی محصولی صادرات محصولات کشاورزی نشان میدهد که از نظر مقداری در زیربخش زراعی، طی دوره ۱۳۹۰ الی ۱۴۰۰ بهطور متوسط سهم هندوانه و خربزه، ۱/۳۱ درصد بوده و پس از هندوانه و خربزه سیبزمینی تازه با سهم ۶/۲۱ درصد رتبه دوم و گوجهفرنگی تازه با ۱۹ درصد رتبه سوم را در اختیار دارد. با توجه به اینکه محصولات مذکور محصولاتی فسادپذیر بوده و در حجم بالا صادر شدهاند میتوان نتیجه گرفت که مقاصد صادراتی کشورهای همسایه هستند. از نظر ارزشی نیز، گوجهفرنگی طی دوره مورد بررسی با سهم ۷/۲۳ درصد رتبه اول، هندوانه و خربزه با سهم ۱/۲۳ درصد رتبه دوم، و سیبزمینی تازه با سهم ۲/۱۷ درصد رتبه سوم را دارد.
در زیربخش باغبانی از نظر مقداری بهطور متوسط طی دوره ۱۳۹۰ الی ۱۴۰۰، سیب درختی با کسب سهم ۲/۴۰ درصدی از صادرات محصولات باغی رتبه نخست را کسب کرده است. خرما با کسب رتبه ۸/۱۸ درصد و پسته نیز با سهم ۲/۱۲ درصدی رتبه دوم و سوم را کسب کردهاند. از نظر ارزشی طی دوره مذکور متوسط سهم پسته از کل ارزش صادرات محصولات باغی ۶/۴۹ درصد بوده که رتبه نخست را کسب کرده است. زعفران با سهم ۱۲ درصدی و خرما با سهم ۱۱ درصدی رتبههای دوم و سوم را دارند. با توجه به نرخ فسادپذیری کمتر محصولات باغی از جمله خشکبار نسبت به محصولات زراعی قابلیت صادرات به مقاصد دورتر وجود دارد. در زیربخش محصولات دام، طیور و آبزیان از نظر مقداری طی دوره ۱۳۹۰ الی ۱۴۰۰ متوسط سهم شیر و فرآوردههای آن ۹/۷۹ درصد بوده و ماهی سهم ۱/۱۶ درصدی و میگو ۴ درصدی از کل صادرات دام، طیور و آبزیان را کسب کردهاند. از منظر ارزش نیز شیر و فرآوردههای آن طی دوره مذکور بهطور متوسط سهم ۲/۶۶ درصدی، ماهی ۲۵ درصد و میگو ۶/۸ درصدی از ارزش صادرات دام، طیور و آبزیان را به خود اختصاص دادهاند.
سهم ۴۱ درصدی اروپا از صادرات ایران
در زیربخش محصولات صنایع غذایی طی دوره ۱۳۹۰ الی ۱۴۰۰، بهطور متوسط سهم آب معدنی و نوشابه از کل مقدار صادرات محصولات صنایع غذایی ۸/۳۸ درصد بوده و شیرینی و شکلات سهم ۴/۱۳ درصدی و رب گوجهفرنگی سهم ۸/۱۲ درصدی را به دست آوردهاند. از منظر ارزش صادرات نیز رب گوجهفرنگی با سهم ۵/۱۳ درصدی، انواع آبمیوه و کمپوت با سهم ۲/۱۱ درصدی و بیسکویت و ویفر با سهم ۸/۴ درصدی رتبه اول تا سوم را به دست آوردهاند. بررسی قارهای مقاصد صادراتی نشان میدهد که سهم صادرات به کشورهای آسیایی طی دو دهه اخیر افزایش یافته است. نتایج این بررسی نشان میدهد که در سال ۱۳۸۰ کشورهای اروپایی سهم ۴۱ درصدی از صادرات محصولات کشاورزی ایران را داشتهاند که به مرور زمان از این سهم کاسته شده و به ۱۹ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده است و در مقابل سهم قاره آسیا از ۵۶ درصد سال ۱۳۸۰ به ۸۰ درصد در سال ۱۳۹۹ رسیده است، به عبارتی دروازههای صادراتی به اروپا برای ایران یکی پس از دیگری بسته شده است.
کاهش سهم خاورمیانه از کل صادرات ایران
بررسی منطقهای صادرات محصولات کشاورزی نشان میدهد که صادرات محصولات کشاورزی به منطقه خاورمیانه در سال ۱۳۸۰ سهم بیشتری نسبت به کشورهای CIS و کشورهای همسایه داشته است، بهطوری که سهم خاورمیانه از کل صادرات کشاورزی در سال ۱۳۸۰ حدود ۲۵ درصد بوده است که این سهم در طول زمان به ۱۳ درصد در سال ۱۳۹۹ کاهش یافته است. سهم ارزش صادرات محصولات کشاورزی کشورهای CIS از کل صادرات کشاورزی کشور در طول زمان تقریبا یکنواخت بوده و از ۷ درصد سال ۱۳۸۰ به ۱۰ درصد سال ۱۳۹۹ رسیده است، اما در مقابل سهم کشورهای همسایه از ارزش صادرات محصولات کشاورزی با رشد چشمگیری روبهرو بوده است، بهطوری که از ۱۸ درصد سال ۱۳۸۰ به ۵۲ درصد سال ۱۳۹۹ رسیده است. به عبارتی ۵۲ درصد ارزش صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای همسایه تعلق میگیرد که به خوبی محدود شدن مقاصد صادرات محصولات کشاورزی کشور را نمایان میکند.
صادرات نیمی از محصولات کشاورزی به عراق و افغانستان
نکته قابل توجه محدود شدن صادرات محصولات کشاورزی به دو کشور عراق و افغانستان است، بهطوری که سهم عراق و افغانستان از ارزش صادرات محصولات کشاورزی به کشورهای همسایه از ۲۹ درصد سال ۱۳۸۰ تا ۷۷ درصد سال ۱۳۹۹ افزایش یافته است. در کل صادرات محصولات کشاورزی نیز، ارزش صادرات محصولات کشاورزی به عراق و افغانستان از ۵ درصد سال ۱۳۸۰ به ۴۰ درصد سال ۱۳۹۹ رسیده است، به عبارتی حدود نیمی از ارزش صادرات محصولات کشاورزی کشور به دو کشور عراق و افغانستان اختصاص پیدا میکند.
بررسی مقاصد صادراتی به تفکیک هر کشور
بررسی مقاصد صادراتی به تفکیک هر کشور نشان میدهد سهم عراق از کل صادرات کشاورزی از
۳ درصد سال ۱۳۸۰ تا ۴۰ درصد سال ۱۳۹۹ رسیده است. عملا نزدیک به نیمی از محصولات کشاورزی ایران به عراق صادر میشود. از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۳ امارات دومین مقصد صادراتی محصولات کشاورزی بوده، اما از سال ۱۳۹۳ به بعد افغانستان به دومین مقصد صادراتی محصولات کشاورزی تبدیل شده و امارات به رتبه سوم تنزل یافته است. عوامل مختلفی منجر به کاهش تنوع مقاصد صادراتی میشوند، اما نکته مهمی که وجود دارد تلاش برای ایجاد تنوع در مقاصد صادراتی با تاکید بر صادرات محصولات متنوع است.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد