برندگان و بازندگان بنزین ۳نرخی
امیررضا اعطاسی– آذر۱۴۰۴ را باید نقطه عطف تاریخی و بیبازگشت در اقتصاد انرژی ایران و پایان قطعی دوران «بنزین تقریبا رایگان» برای طبقه متوسط و مرفه دانست. با عملیاتیشدن مصوبه جسورانه هیاتوزیران و تثبیت نرخسوم(۵هزارتومان) در کنار آزادسازی کامل قیمت بنزین سوپر(شناور بر مبنای نرخ جهانی حدود ۸۰هزارتومان) معماری بازار خودروی ایران دچار یک زلزله محاسباتی و استراتژیک شده است. این تغییر پارادایم فراتر از یک افزایش قیمت ساده در پمپبنزینها و سیگنالی قدرتمند و شوکآور برای تغییر اجباری الگوی مصرف، نگهداری و سرمایهگذاری در بازار خودرو است. گزارش تحلیلی پیشرو اثرات متقاطع و دومینووار این دو شوک قیمتی را بر جذابیت ناگهانی خودروهای هیبریدی، سقوط آزاد خودروهای پرمصرف و شکلگیری زیرزمینی بازار سیاه مکملهای سوخت بررسی میکند.
۱. مهندسی جدید قیمتها: حذف یارانه پنهان از سبد «لوکسسواران»
دولت با استراتژی «جراحی پلکانی» عملا پوسته محافظتی و دیرینه یارانه سوخت را برای دهکهای بالای درآمدی و مالکان خودروهای مدرن شکافته است. پیام سیاستگذار شفاف و قاطع است: اگر توانایی خرید خودروی لوکس، وارداتی یا نگهداری چندین خودرو را دارید باید آماده پرداخت «هزینه واقعی» انرژی نیز باشید. در این نظام جدید نرخهای حمایتی هزارو۵۰۰ و۳هزارتومانی به خاطرهای دور برای خودروهای تکسرنشین اقتصادی تبدیل شده و نرخ ۵هزارتومانی بهعنوان «کف قیمت جدید» و مبنای محاسبات تورمی برای بخش بزرگی از بازار تثبیت میشود.
چهکسانی در خطمقدم این شوک نقرهداغ شدند؟
– مالکان خودروهای وارداتی(غیرمونتاژی): تمامی خودروهای خارجی فارغ از حجم موتور یا سال ساخت از چتر حمایتی یارانه خارج شدند. این تصمیم بدین معناست که هزینه جاری نگهداری یک خودروی وارداتی(حتی مدلهای قدیمی مثل کرولا یا مزدا۳) دیگر شباهتی به خودروهای داخلی نداشته و شکافی طبقاتی در هزینههای جاری ایجاد میکند.
– خریداران خودروهای نو-شماره: خودروهای صفرکیلومتر(چه داخلی و چه مونتاژی) که جدیدا پلاک شده در دوره آببندی و استفاده اولیه فاقد سهمیه یارانهای هستند و مستقیما وارد کانال پرهزینه نرخسوم میشوند که شوک اولیه را به خریداران وارد میکند.
– خانوارهای چند خودرویی: با تخصیص سهمیه بر مبنای «کدملی» و محدودیت اکید بر روی یک خودرو عملا خودروهای دوم و سوم خانوارها که اغلب برای سفرهای شهری یا فرزندان استفاده میشدند به مشتریان دائم و اجباری جایگاههای آزاد با نرخ ۵هزارتومان تبدیل شدند.
آناتومی نرخهای جدید(آذر۱۴۰۴):
- بنزین یارانهای(هزارو۵۰۰تومان): محدود به ۶۰ لیتر(صرفا برای خودرو اول و مدلهای قدیمی و عملا نایاب برای قشر مرفه).
- بنزین آزاد سهمیهای(۳هزارتومان): محدود به ۱۰۰لیتر(کاهش سقف مصرف که عملا کفاف مصرف ماهانه یک خودروی فعال را نمیدهد).
- بنزین آزاد نرخ سوم(۵هزارتومان): نرخ پایه جدید برای تمامی مصارف مازاد، استفاده از کارت جایگاهدار و تمامی خودروهای وارداتی.
- بنزین سوپر وارداتی(۸۰هزارتومان): تابع نوسانات قیمت جهانی (FOB) و نرخ ارز مرکز مبادله و تبدیلشدن بنزین باکیفیت به کالایی کاملا لوکس و اشرافی.
۲. زلزله در ارزشگذاری: رنسانس هیبرید و سقوط توربوهای قدیمی
شوک روانی و مالی بنزین ۵هزارتومانی و کابوس بنزین سوپر ۸۰هزارتومانی مفهوم سنتی ارزش خرید (Value for Money) را در بازار خودروی ایران بازتعریف کرده است. معادلات سنتی بازار که سالها براساس قدرت موتور، شتاب و تعداد آپشن استوار بوده اکنون جای خود را به معادلات سختگیرانه هزینه عملیاتی (OPEX) و استهلاک داده است.
الف) برندگان بزرگ: جهش تقاضا برای تکنولوژیهای جایگزین
– سلطنت بلامنازع پلاگین-هیبریدها (PHEV) : خودروهایی مانند تیگو۸پرو e+ و سایر مدلهای هیبریدی پیشرفته که قابلیت تردد شهری خالص با برق و مصرف ترکیبی بنزین زیر ۲لیتر را دارند اکنون حکم شمش طلا را پیدا کردند. وقتی پرکردن یک باک ۵۰لیتری بنزین سوپر ۴میلیونتومان هزینه دارد خودرویی که میتوان آن را شبانه با برق خانگی(با هزینهای کمتر از ۲۰هزارتومان) شارژ کرد و روز بعد بدون قطرهای بنزین در شهر راند توجیه اقتصادی بینظیری پیدا میکند. پیشبینی میشود تقاضا برای این سگمنت تا ۵۰درصد افزایش یابد.
– بازگشت پرقدرت CNG : در لایههای پایینتر و اقتصادی بازار تقاضا برای خودروهای دوگانهسوز کارخانهای جهش ۸درصدی را تجربه کرده است.
رانندگان تاکسیهای اینترنتی و مسافرکشان شخصی که حاشیه سودشان با بنزین ۵هزارتومانی بهشدت تهدید میشود برای بقا چارهای جز پناهبردن به سوخت گاز (CNG) ندارند.
ب) بازندگان بزرگ: رکود عمیق در بازار پرمصرفها
– بحران وجودی توربوهای چینی دستدوم: خودروهای چینی نسل قبل (مانند تیگو۷ های قدیمی، جک S5، هایما S7 و…) که ترکیبی از مصرف بالا و حساسیت شدید به کیفیت سوخت هستند در وضعیت قرمز قرار دارند. مالکان این خودروها اکنون در بنبست هستند: نه توان پرداخت هزینه بنزین سوپر را داشته و نه جرات استفاده مداوم از بنزین معمولی ۵هزارتومانی(که اکتان پایینی دارد). نتیجه این وضعیت افزایش هزینههای تعمیراتی و افت شدید نقدشوندگی این مدلها در بازار دستدوم است.
– ریزش وارداتیهای حجیم و پرخور: خودروهای شش و هشتسیلندر قدیمی و محبوب(مانند لندکروزر، پرادو، پاجرو) که مصرف شهری صدی ۱۵تا۲۰لیتر دارند با قطع کامل سهمیه سوخت عملا به چاه ویل هزینه تبدیل شدند. نگهداری این خودروها برای تردد روزمره اکنون ماهانه بین ۵تا۱۰میلیونتومان فقط هزینه سوخت میطلبد که حتی برای مالکان متمول نیز عددی غیرمنطقی است.
۳. تله فنی و بازار سیاه: بنزین ۵هزارتومانی و همان کیفیت ۳هزارتومانی!
نکته انحرافی و بسیار خطرناک ماجرا اینجاست که افزایش قیمت به ۵هزارتومان لزوما به معنای ارتقای کیفیت و اکتان سوخت نیست. بنزین عرضهشده با نرخسوم در اکثر جایگاهها همچنان همان بنزین معمولی با عدد اکتان تقریبی۸۷ است. این عدد برای موتورهای پیشرفته تزریق مستقیم (GDI) و توربو شارژر که در اکثر خودروهای چینی و وارداتی جدید نصب شدند حکم «سم تدریجی» را دارد. معمای پیچیده هزینه مالکیت:
مالکان خودروهای مدرن(وارداتی و مونتاژی) اکنون بر سر یکدوراهی پرهزینه و خطرناک قرار گرفتند:
– استراتژی ایمن اما گران: استفاده از بنزین سوپر ۸۰هزارتومانی.(هزینه پرکردن یکباک: ۴میلیونتومان). این گزینه ایمنی موتور را تضمین کرده اما هزینه نگهداری را بهشدت بالا میبرد.
– استراتژی پرخطر و رایج: استفاده از بنزین ۵هزارتومانی+ اکتان بوستر.(هزینه هر باک: حدود ۲۵۰هزارتومان بنزین+ ۵۰۰هزارتومان مکمل=۸۰۰هزارتومان).
این شکاف قیمتی عظیم بازار سیاه و زیرزمینی خطرناکی برای مکملهای سوخت ایجاد کرده است. سودجویان با عرضه مکملهای تقلبی در بستهبندیهای لوکس که حاوی تینر فوری و مواد شیمیایی ارزانقیمت و مخرب مانند MMT (منگنز) هستند وعده جبران عدد اکتان را میدهند. استفاده از این مکملها شاید در کوتاهمدت ناک (Knock) موتور را حذف کند اما درعمل باعث رسوب فلزات در موتور، ذوبشدن پیستون و نابودی کامل کاتالیزور گرانقیمت خودرو میشود.
تحلیل فنی و اقتصادی هزینه پرکردن باک هزینه هرلیتر وضعیت دسترسی نوع سوخت
ارزانترین گزینه؛ درحال انقراض و عملا غیرقابل دسترس برای خودروهای روز. ۷۵,۰۰۰ تومان ۵۰۰/۱تومان حذف شده برای وارداتی/نوشماره بنزین سهمیهای
ریسک فنی بالا: استفاده مداوم بدون مکمل در موتورهای توربو=خرابی قطعی موتور در بلندمدت. ۰۰۰/۲۵۰تومان ۰۰۰/۵ تومان پیشفرض جدید بازار بنزین نرخ سوم(آزاد)
هزینه سربار بسیار بالا اما ضروری برای جلوگیری از خرابی موتورهای GDI. ~ 000/۸۰۰ تومان — گزینه اجباری قشر متوسط نرخ سوم+اکتان معتبر
ایمن اما اشرافی: هزینه سوخت ماهانه(با دوباک) معادل یکماه حقوق اداره کار!۰۰۰/۰۰۰/۴ تومان ~ ۰۰۰/۸۰ تومان آزاد(بدون محدودیت) بنزین سوپر وارداتی
برنده مطلق: کاهش ۹۵درصدی هزینههای جاری و حذف استرس کیفیت سوخت. < ۲۰,۰۰۰ تومان بسیار ناچیز تعرفه خانگی برق (خودرو PHEV)
نتیجهگیری: تغییر جهت قطبنمای سرمایهگذاری
طرح بنزین سهنرخی و آزادسازی قیمت سوپر بازار خودروی ایران را به شکلی بیسابقه دوقطبی میکند.
در قطب اول خودروهای کممصرف، هیبریدی و برقی قرار دارند که بهدلیل مصونیت نسبی دربرابر هزینههای تصاعدی سوخت و استهلاک پایینتر از یککالای مصرفی به یککالای سرمایهای امن و مطلوب تبدیل میشوند. در قطب دوم خودروهای پرمصرف، حجیم و حساسبهسوخت قرار دارند که هزینه نگهداری آنها بهشدت تصاعدی شده و جذابیت خود را برای استفاده روزمره از دست میدهند. پیام نهایی بازار روشن و هشداردهنده است: بنزین ۵هزارتومانی تنها آغاز این جراحی اقتصادی است.
با شناورشدن بخشی از نرخ سوخت و اتصال آن به بازارهای جهانی هوشمندانهترین استراتژی سرمایهگذاری در بازار خودروی ایران کوچ سریع از ملاکهای سنتی «قدرت و حجم موتور» بهسمت «تکنولوژی هیبرید و بهرهوری» است. در نظم نوین اقتصادی خودرویی برنده است که کمتر به نازلهای پمپ بنزین وابسته باشد.
*کارشناس ارشد مدیریت ساخت
