برآورد سهم ایران از تولید جهانی عدس
جهان صنعت- تولید جهانی عدس که به عنوان یکی از حبوبات محبوب و پرمصرف در جهان، در هر سال متغیر است و بسته به عوامل مختلفی مانند شرایط جوی، سیاست‌های کشاورزی و تقاضای بازار تغییر می‌‌کند. براساس آمارهای موجود سالانه حدود ۶ تا ۱۰میلیون تن عدس در سراسر جهان تولید میشود و روند بازار صادراتی این محصول نیز پویاست. گزارشات جهانی نشان می‌دهد: صادرات عدس براساس کشور در سال ۲۰۲۴ به ۱/۴میلیارد دلار رسید که در مقایسه با پنج سال قبل در سال ۲۰۲۰ که ارزش عدس صادراتی جهانی ۹۴/۲میلیارد دلار بود، برای همه صادرکنندگان عدس ۲/۳۸درصد رشد داشته است. این در حالی است که در سال ۲۰۲۳ صادرات عدس جهانی ۸/۴میلیارد دلار بوده است و به این ترتیب در مقایسه با سال ۲۰۲۳ ارزش صادراتی کاهشی بالغ بر ۱۵درصد را تجربه کرده است.
آمارهای سازمان فائو
اگرچه در تولید عدس کشورهایی مانند کانادا، ایالات متحده، استرالیا، قزاقستان و انگلستان مطرح و شناخته شده هستند، طبق آمار فائو در بحث صادرات نیز گزارشات جهانی بیانگر این است که کشورهای کانادا، استرالیا، ترکیه، ایالات‌متحده آمریکا و هند پنج صادر‌کننده بزرگ این محصول زراعی هستند. به این معنا که روی هم‌رفته، این پنج کشور از تامینکنندگان عدس، ۱/۸۸درصد از ارزش کل عدس صادراتی جهان را به فروش رسانده‌‌اند.
چنین درصد بالایی نشان‌دهنده یک گروه بسیار متمرکز از کشورهای صادر‌کننده عدس است. در واقع در این گزارش آمده است: در سال ۲۰۲۴ کانادا با ثبت صادراتی به ارزش ۶/۱میلیارد دلار سهمی حدودا ۴۰درصد از کل صادرات عدس را در اختیار گرفته و بزرگ‌ترین صادر‌کننده به حساب می‌آید. این در حالی است که استرالیا نیز به عنوان دومین صادر‌کننده بزرگ در مدت نامبرده صادراتی حدود ۸۷۶میلیون دلار رقم زده است و پس از آن ترکیه با انجام صادراتی به ارزش حدود ۶۲۷میلیون دلار در جایگاه سوم قرار گرفته است.
جایگاه قارهها به عنوان تامینکنندگان بین‌المللی
داده‌های آماری نشان می‌دهد در این سال کشورهای ایالات متحده آمریکا، هند، روسیه، قزاقستان، امارات متحده عربی، بلژیک، هلند، آلمان، ایتالیا، بحرین، اوکراین و فرانسه در جایگاه‌های بعدی صادراتی از نظر ارزش صادراتی قرار دارند. به این ترتیب این ۱۵کشور عمده تامین‌کننده بیش از ۹۸درصد از عدس صادراتی جهان را در سال ۲۰۲۴ صادر کرده‌‌اند. این در شرایطی است که در میان صادرکنندگان برتر، سریع‌ترین رشد صادرکنندگان عدس از سال ۲۰۲۳ به این سو عبارت بودند از اوکراین با حدود ۲۲۴درصد افزایش نسبت به سال ۲۰۲۳، بحرین، قزاقستان، ایتالیا و از آن طرف امارات متحده عربی حدود ۸۱درصد کاهش فروش بین‌المللی عدس را تجربه کرده است. همچنین روسیه، استرالیا، بلژیک و کانادا نیز فروش خود را کاهش داده‌اند.از سوی دیگر گزارشات نشان می‌دهد: در میان قارهها، تامینکنندگان بین‌المللی واقع در کشورهای آمریکای‌شمالی، بالاترین ارزش دلاری عدس صادراتی را در طول سال ۲۰۲۴ با محموله‌هایی به ارزش ۹۳/۱میلیارد دلار یا ۵/۴۷درصد از کل فروش، به فروش رساندند. در جایگاه دوم، صادرکنندگان آسیایی با بیش از ۲۴درصد قرار داشتند، در حالی که ۵/۲۱درصد دیگر از محموله‌‌های عدس در سراسر جهان از اقیانوسیه (عمدتا استرالیا) سرچشمه می‌‌گرفت. همچنین درصدهای کمتری از صادرکنندگان اروپایی، آمریکای لاتین و پس از آن فروشندگان آفریقایی قرار دارند.
تولید عدس در ایران
گزارشات آماری نشان می‌دهد: تولید عدس در ایران یکی از مهم‌ترین محصولات کشاورزی است که در مناطق خشک و نیمه خشک کشور کشت میشود. براساس آمارهای سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و وزارت جهاد کشاورزی، تولید عدس در ایران در سال‌‌های مختلف دچار نوسان بوده است اما به طور تقریبی، می‌توان گفت که ایران بین ۱۵۰ تا ۲۰۰هزار تن عدس در سال تولید می‌‌کند.
طبق آمار فائو میزان تولید عدس ایران در سال ۲۰۲۳ به حدود ۸۰هزار تن رسیده است. در واقع ایران یکی از کشورهای باسابقه طولانی در کشت عدس است و این محصول در مناطقی مانند استان‌های آذربایجان شرقی، کردستان، کرمانشاه، همدان، و خراسان بیشتر کشت میشود. از سوی دیگر در حالی که پیش‌بینی میشود با توسعه روش‌‌های کشاورزی و بهبود بهره‌وری، میزان تولید عدس کمی افزایش یابد اما همچنان این محصول نقش مهمی در تامین نیاز داخلی و صادرات دارد.
کشت دیم در مناطق خشک و نیمهخشک
نکته قابل تامل اینکه در کشورهای عمده تولید عدس، مانند کانادا، استرالیا و برخی کشورهای آسیای مرکزی، کشت دیم به دلیل تناسب اقلیم و کمبود منابع آب، بسیار رایج است. در این کشورها، عدس معمولا در مناطق خشک یا نیمهخشک کشت میشود که در آن نیاز کم به آب، مزیتی بزرگ است. ضمن اینکه در کشورهای دیگر، مانند ایالات متحده آمریکا، بسته به منطقه و نوع سیستم کشاورزی، هم کشت دیم و هم آبیاری صورت می‌گیرد.
در ایران و خاورمیانه نیز کشت دیم عدس به خصوص در مناطق کوهستانی و خشک رایج است. به این ترتیب کارشناسان امر برآورد می‌کنند که در سطح جهانی، حدود ۲۰ تا ۳۰درصد از تولید عدس به صورت دیم انجام میشود و این نسبت در مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر است.
منبع: بازار
