بدرود با خالق عصر عاشورا
جهان صنعت– صبحگاه شنبه ۱۸مرداد ۱۴۰۴، خبر درگذشت استاد محمود فرشچیان، نگارگر نام‌آشنا و صاحب‌سبک معاصر ایران، جامعه فرهنگی و هنری کشور را در بهت و اندوه فروبرد. این استاد بی‌بدیل که آثارش زبان جهانی نگارگری ایران را دگرگون کرد، در ۹۶ سالگی در ایالات متحده چشم از جهان فروبست. محمود فرشچیان در چهارم بهمن‌ماه۱۳۰۸ در اصفهان، شهری که خود موزه‌ای زنده از هنر ایرانی است، به دنیا آمد. او از همان کودکی به واسطه علاقه‌مندی پدرش به هنر و فرش، با دنیای رنگ و طرح آشنا شد. پدر، او را به کارگاه استاد میرزاآقا امامی سپرد و این نخستین جرقه آشنایی او با هنر نگارگری بود. پس از آن، در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان زیر نظر استاد عیسی بهادری آموزش دید و پایه‌های علمی و سنتی کارش را استوار کرد.
تجربه‌آموزی در اروپا و شکل‌گیری نگاهی تازه
پس از اخذ دیپلم، فرشچیان به اروپا سفر کرد و در موزه‌های بزرگ جهان، آثار استادان رنسانس و باروک را از نزدیک دید. این مواجهه، نقطه عطفی در شکل‌گیری دیدگاه او بود؛ جایی که آموخت چگونه می‌توان ترکیب‌بندی، پرسپکتیو و نورپردازی غربی را با ریشه‌های کهن هنر ایرانی پیوند داد. او در بازگشت، با ذهنی پر از ایده و نگاهی تازه، پایه‌های سبکی را گذاشت که بعدها به «مکتب فرشچیان» شهرت یافت.
سبک منحصربه‌فرد؛ امتداد سنت، ابتکار در فرم
آثار فرشچیان ادامه‌دهنده سنت چندصدساله نگارگری ایران بودند اما در آنها جریان تازه‌ای از حرکت، پویایی و عمق دیده می‌شد. رنگ‌ها در آثار وی نه صرفا پوشاننده بوم که عنصر زنده‌ای برای روایت بودند. ترکیب‌بندی‌های پیچیده و منحنی‌وار، شخصیت‌ها و مناظر را در سیالیتی شاعرانه غوطه‌ور می‌کرد و حس عرفانی و معنوی را به بیننده منتقل می‌ساخت. تابلوهای او همچون «عصر عاشورا»، «پنجمین روز آفرینش» و «معراج»، فراتر از تصویر، تبدیل به تجربه‌ای احساسی و فکری شدند.
نقش‌آفرینی در صحنه ملی و بین‌المللی
فرشچیان پس از بازگشت به ایران، در اداره کل هنرهای زیبا مشغول به کار شد و به‌تدریج به ریاست اداره هنرهای ملی رسید. او سال‌ها در دانشگاه تهران به تدریس پرداخت و شاگردانی تربیت کرد که بعدها هر یک در جایگاه‌های مهم هنری قرار گرفتند. آثار او در موزه‌ها و نمایشگاه‌های معتبر جهان از جمله لوور، متروپولیتن، شیکاگو، توکیو و وین به نمایش درآمد و نام ایران را در عرصه هنر جهانی پرآوازه کرد. از مهم‌ترین یادگارهای استاد، می‌توان به طراحی ضریح مطهر امام رضا (ع) و ضریح سیدالشهدا (ع) اشاره کرد؛ آثاری که هنر و معنویت را در اوج همنشینی به تصویر کشیدند. مجموعه آثار او در موزه اختصاصی «محمود فرشچیان» در کاخ سعدآباد تهران نگهداری می‌شود و علاقه‌مندان می‌توانند از نزدیک با جهان رنگ و خیال این استاد آشنا شوند.
افتخارات و تقدیرها
فرشچیان طی سال‌های فعالیت خود، جوایز و نشان‌های متعددی دریافت کرد؛ از جمله نشان درجه یک فرهنگ و هنر جمهوری اسلامی ایران، جوایز بین‌المللی از ایتالیا و بلژیک و تقدیرنامه‌های متعدد از نهادهای فرهنگی داخلی و خارجی. بسیاری از کارشناسان او را «احیاگر نگارگری ایرانی» می‌دانند.
آخرین سال‌ها و وداعی آرام
در سال‌های پایانی عمر، او در آمریکا اقامت داشت و به دلیل کهولت سن و بیماری، کمتر در محافل عمومی حاضر می‌شد. صبح شنبه ۱۸مرداد۱۴۰۴، خبر درگذشت او به نقل از نزدیکانش در رسانه‌ها منتشر شد. جامعه هنری ایران با این خبر، یکی از ستون‌های اصلی نگارگری معاصر را از دست داد. محمود فرشچیان با آثاری که خلق کرد، نه‌تنها هنرمندی بزرگ بلکه حافظ بخشی از هویت بصری ایران است. سبک او نشان داد که می‌توان بدون گسست از ریشه‌ها، به زبان جهانی هنر سخن گفت. در روز وداع با این هنرمند، بیش از پیش روشن است که نام و آثارش در تاریخ فرهنگ و هنر ایران جاودانه خواهد ماند.
پیام رییس قوه قضاییه در پی درگذشت استاد فرشچیان
رییس قوه قضاییه طی پیامی درگذشت استاد محمود فرشچیان را تسلیت گفت. متن این پیام به شرح ذیل است:
«درگذشت هنرمند برجسته و متعهد، جناب استاد محمود فرشچیان رحمه‌الله‌علیه را به هنرمندان و همکاران و دوستان و به ویژه به خانواده مکرّم ایشان تسلیت عرض می‌کنم و رحمت و مغفرت الهی را برای وی مسألت دارم. استاد فرشچیان در دوران حیات پربار هنری خود با خلق آثاری شگرف از جمله «عصر عاشورا»، «یتیم‌نوازی امام‌علی(ع)»، «ضامن آهو» و قس‌علی‌هذا، ابزار هنر را به خدمت دیانت و اصالت درآورد و با رساترین و بلیغ‌ترین زبان به تبلیغ دین روی آورد. ایشان در طراحی و ساخت ضریح‌های مطهر امام‌حسین(ع)، امام‌رضا(ع) و حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) نیز جوهره عشق و ارادت خود به ذوات مقدّسه آل‌الله علیهم‌السلام را نشان داد و درخشش و تصعید یک هنرمند متدیّن و متعهد را به رخ جهانیان کشید. قدر متیقن، خدمات هنرمندانه این شخصیت برجسته در نزد خداوند متعال ماجور و مشکور است.»
نام و آثار استاد فرشچیان جاودان خواهد ماند
از طرفی سخنگوی دولت با اشاره به درگذشت استاد بزرگ هنر ایران گفت: فقدان چنین هنرمندی که نماد شکوه و زیبایی هنر اصیل ایرانی است، ضایعه‌ای بزرگ برای فرهنگ و هنر کشورمان به شمار می‌رود. فاطمه مهاجرانی در پی درگذشت استاد فرشچیان نوشت: «درگذشت استاد بزرگ هنر ایران، استاد فرشچیان، موجب تألم و تأثر عمیق است. فقدان چنین هنرمندی که نماد شکوه و زیبایی هنر اصیل ایرانی است، ضایعه‌ای بزرگ برای فرهنگ و هنر کشورمان به شمار می‌رود. به خانواده گرامی ایشان، هنرمندان و تمامی دوستداران هنر تسلیت عرض می‌کنم و از خداوند متعال برای روح این استاد فرهیخته آرامش و برای بازماندگان صبر و شکیبایی مسالت دارم. نام و آثار استاد فرشچیان برای همیشه در تاریخ هنر ایران جاودان خواهد ماند.»
پیام تسلیت عراقچی در پی درگذشت استاد فرشچیان
سید عباس عراقچی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران روز شنبه و در پی درگذشت استاد «محمود فرشچیان» پیام تسلیتی صادر کرد.
متن این پیام به شرح زیر است:
«با کمال تأسف و اندوهی عمیق، درگذشت استاد محمود فرشچیان، هنرمند بزرگ نگارگری ایران و جهان را تسلیت عرض می‌کنم. استاد فرشچیان «حافظ» تابلوهای نقاشی بود که با ظرافت قلم و جادوی رنگ، هنر ایرانی را به اوج کمال رساند و میراثی بی‌بدیل برای فرهنگ و هنر این مرز و بوم به یادگار گذاشت. فرشچیان نه‌تنها استاد یکی از ظریف‌ترین هنرهای سنتی ما بود بلکه پلی بود بین گذشته و امروز که میراث معنوی و زیبایی‌شناسی فرهنگ ایران را پیش چشم جهانیان به تصویر کشید. آثار جاودانه او که بخش بزرگی از هویت و ذهنیت فرهنگ و هنر ایران را تشکیل می‌دهند، دریچه‌ای به عمق آفرینش، تاریخ و ادبیات بود که به واسطه آن، روح هنر اصیل ایرانی همیشه زنده خواهد ماند. «ضامن آهو»، «عصر عاشورا»، «پناه» و «شمس و مولانا»، در کنار طراحی ضریح مطهر امام رضا(ع) و امام حسین(ع)، تنها نمونه‌هایی از دریای درخشان خلاقیت و عمق نگاه معنوی استاد فرشچیان است که همواره در قلب دوستداران هنر و عاشقان اهل بیت(ع) جایگاهی ویژه خواهند داشت. آثار بزرگ و ماندگار دیگری از ایشان نیز در موزه‌ها و مجموعه‌های معتبر جهان نگهداری و به نمایش گذاشته می‌شوند که جلوه‌ای ماندگار از هنر ایران نزد جهانیان است. این فقدان بزرگ، ضایعه‌ای سترگ برای دنیای هنر و فرهنگ ایران است. نام و یاد استاد فرشچیان همواره برای ایرانیان زنده خواهد ماند. روح پاک ایشان آرام و قرین رحمت الهی باد.»
