25 - 12 - 2023
بحران مدیریت؛ زمستان قطع گاز، تابستان قطع برق
اسدالله غلامپور* – بحران مدیریت، زمستان قطع گاز، تابستان قطع برق قسمت اول: استخراج، پالایش و وضعیت ازدیاد برداشت نفت و اثر آن بر بحران انرژی در زمستان. همواره از تحریمها و اثر آن بر وضعیت کلی اقتصادی و اجتماعی کشور صحبت میشود و مدیران بعضا هر نقصی در ارائه خدماتی که موظف به انجام آن هستند را به حساب تحریمهای ظالمانه کشورهای زورگو گذاشته و از پاسخگویی به عدم اعمال مدیریت خود بر حفظ و ارتقای حصه عمومی و دولتی، بنا به دلایل مختلف که عمده آن کوتاهی قد مدیریت آنها و بیتدبیری در ایفای تعهداتی که طبق قانون برعهده آنها گذاشته شده است، سر باز میزنند؛ در حالی که بنا به گفته محققان و مدیران دلسوز و آگاه سهم مثبت کارکرد مدبرانه مدیران در اجرای درست امور، کمتر از اثر منفی تحریمها نبوده و نیست.
براساس اعلام رسمی سازمان اوپک، مجموع ذخایر نفت جهان در پایان سال ۲۰۲۱ تقریبا به اندازه سال ماقبل آن و حدود ۰۷۱/۱۵۴۵ میلیارد بشکه بوده و قابل توجه است که میزان ذخایر نفت درجای کشورمان با میزان این ذخایر در ۴۰ سال قبل برابری کرده و بر این اساس برآورد حجم ذخایر نفتی ایران در سال ۲۰۲۱ به حدود ۲۰۸ میلیارد و ۶۰۰ میلیون بشکه رسیده است.
آمارها نشان میدهد تاکنون بالغ بر نیمی از ذخایر نفتخام جهان استحصال، برداشت و استفاده شده است، در حالی که پس از حدود ۱۱۰ سال از اکتشاف و استخراج نفت خام در ایران، تنها کمی بیشتر از یکسوم ذخایر نفت برداشت شده است، در واقع ایران در طول حدود ۴۵ سال گذشته، بهطور میانگین و روزانه بیشتر از ۴ میلیون بشکه، نتوانسته است تولید نفت داشته باشد و این در حالی است که طبق مصوبات آب و هوایی صفر خالص کربن و تا پایان سال ۲۰۵۰ استفاده از سوختهای فسیلی، به شدت کاهش یافته و انرژیهای تجدیدپذیر جایگزین خواهد شد و وجود این همه سوختهای فسیلی غیرقابل استفاده، بزرگترین فرصتسوزی است که کشور ما آگاهانه یا نا آگاهانه به آن دچار خواهد شد.
براساس آمارهای وزارت نفت حدود ۲۵ درصد از ذخایر نفتی، پس از انقلاب، اکتشاف شده و به بهرهبرداری رسیده است؛ به عبارت دیگر ۷۵ درصد چاههای نفت اکتشافی، مربوط به قبل از انقلاب بوده و نیازمند بازیافت هستند؛ این در حالی است که طبق آمارهای وزارت نفت، از مجموع ذخایر نفتی کشف شده، حدود ۴۵ درصد توسعهنیافته است.
از مهمترین دلایل عدم توسعه میادین نفتی کشور، ضعف تکنولوژی است. این در حالی است که در طول سالهای گذشته صدها شرکت دانشبنیان داخلی با تکیه بر توانمندی داخلی و هوش سرشار مهندسان ایرانی، هزاران تجهیز مورد نیاز صنعت نفت، گاز و انرژی را بومیسازی کرده و کافی است که مجموعهای با تدبیر، امکان استفاده و اتصال و زنجیرهای کردن این توانمندی بومی را به منظور تدوین لیسانس داخلی و متصل کردن مجموع دانشها و تجهیزات متعدد و جزیرهای بومی به یکدیگر را به درستی هدایت کند، زیرا حسب بررسیهای به عمل آمده، با تکنولوژی موجود در ایران کمتر از ۳۰ درصد ذخایر نفت کشور قابل استخراج است، در حالی که در حال حاضر و با توجه به وجود تحریمهای ظالمانه، اگر از توانمندی شرکتهای دانشبنیان و البته به شرحی که ذکر شد، استفاده شود ضمن رفع مشکل کمبود تکنولوژی باعث جلوگیری از عدم استفاده از صدها میلیارد بشکه ذخایر نفت در دل خاک خواهد شد، زیرا این سرمایه فسیلی خدادای، زمانی مفید واقع شده و درآمد زا و دارای مزیت خواهد بود که از زیر زمین به سطح آمده و عملیاتهای اولیه، ثانویه و ثالثه صنعت روی آنها اعمال شود.
با احتساب ۲۰۸ میلیارد و ۶۰۰ میلیون بشکه ذخایر نفتی ایران، حتی اگر روزانه چهار میلیون بشکه تولید کنیم (میانگین تولید روزانه نفت در ایران در حدود چهل سال گذشته) باز هم این احتمال وجود دارد که بخشی از ذخایر نفتی ما برای حدود ۱۴۲ سال دیگر زیر زمین مانده و استحصال نشده و در نتیجه عدمالنفع وحشتناکی متوجه کشور شود.
علاوه بر مشکل عدممدیریت صحیح جهت تامین تکنولوژی بهروز جهت استخراج با کیفیت نفت از چاههای نفتی، ضریب بازیافت نیز در ایران پایین بوده و به طور متوسط حدود ۲۰ درصد است؛ به عبارت دیگر در وضعیت فعلی ۸۰ درصد از ذخایر نفت کشور غیرقابل استخراج است، هر چند تاکنون با روشهای سنتی مانند تزریق آب و گاز، ضریب بازیافت میادین نفتی به حدود ۲۴ درصد افزایش یافته است، اما برای برداشت بیشتر از ذخایر میادین نفتی، نیاز به تکنولوژیهای پیشرفته است و با استمداد از شرکتهای دانشبنیان موجود و به روش توضیح دادهشده فوق، امکان شکستن این انحصار بهوسیله مهندسان جوان و نخبه و شرکتهای دانشبنیان داخلی و البته با بهرهمندی از سرمایه بخش خصوصی وجود دارد.
لازم به ذکر است که ضریب بازیافت میدان نفتی غوار در عربستان به ۵۰ درصد رسیده و عربستان سعودی هماکنون در تلاش است تا این رقم را به ۷۰ درصد برساند.
نکته مهم اینکه، نیمی از نفت عربستان از همین میدان تولید میشود. لازم به ذکر است که براساس برآورد مرکز پژوهشهای مجلس، ایران برای فشارافزایی میادین نفتی و جلوگیری از شتاب افت تولید نفت نیاز به تزریق سالانه ۹۰ میلیارد متر مکعب گاز دارد. هر چند پیشبینی شده است که طی سالهای ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۴ حدود ۹۴۲ میلیارد متر مکعب گاز به میادین نفتی تزریق شود که به معنی تزریق سالانه ۹۴ میلیارد مترمکعب است، اما در عمل طی چند سال گذشته، هر سال کمتر از ۱۵ میلیارد متر گاز به میادین نفتی تزریق شده است. تاسفبارتر اینکه بنا بر آمارهای موجود، حتی چنانچه برنامه تزریق گاز به میادین نفتی طی سه دهه گذشته مطابق برنامه هم پیش میرفت، باز هم حداکثر حدود ۴ تا ۵ درصد به ضریب بازیافت میادین نفتی کشور اضافه میشد و بنابراین باز هم حدود ۷۰ درصد از ذخایر نفتی ایران برای همیشه امکان استفاده نخواهد داشت. براساس برآوردها با حدود یک درصد افزایش ضریب بازیافت میادین نفتی ایران، حدود ۴۰۰ میلیارد دلار نفت بیشتری قابل استخراج خواهد بود.
استخراج، پالایش و وضعیت ازدیاد برداشت نفت و اثر آن بر بحران انرژی در زمستان، از این نظر مهم است که خروجی چاههای نفتی که عمدتا شامل نفت خام و مقادیری NGL یا همان Natural Gas Liquids است و معمولا آنها را با نام مایعات همراه نفت خام نیز میشناسند (اتان، پروپان، بوتان و برخی ترکیبات سنگینتر) مهمترین منابع تامین خوراک برای پتروشیمیها و انرژی و سوخت برای سایر مصارف صنعتی و خانگی است. در این خصوص ایران به کنوانسیون جهانی ذیربط متعهد شده تا سال ۲۰۳۰، انتشار گازهای گلخانهای خود را ۴ درصد بهصورت غیرمشروط و ۸ درصد مشروط کاهش دهد. در این صورت و با اجرای ۹ طرح NGL در مجموع با ظرفیت جمعآوری روزانه ۱/۵ میلیارد فوت مکعب گازهای همراه نفت شامل طرحهای پالایشگاه گاز بیدبلند دو، پالایشگاه گاز یادآوران خلیج فارس، پالایشگاه گاز هنگام، دهلران و NGL میدان مارون (۲۳۰۰)، و NGL خارک و تا پایان سال ۱۴۰۱ عمده گازهای همراه نفت در ایران میتواند به عنوان خوراک در واحدهای پتروپالایشگاهی و پتروشیمی به فرآوردههای باارزش تبدیل شود و در این صورت در زمستانها کمتر خوراک پتروشیمیها و صنایع فولاد و نیروگاهها، قطع شده و امید است کشور از میلیاردها دلار عدمالنفع خارج شود. در صورت عدم چارهجویی در افزایش برداشت از ذخایر گازی و عدم موفقیت در پیشرفت فازهای در دست اجرای در منطقه پارس جنوبی، در صورتی که مصرف گاز خانگی و تجاری کاهش نیابد تامین خوراک گاز صنایع و نیروگاهها با محدودیت روبهرو شده و صنایع از محل قطعی گاز زیان هنگفتی را متحمل میشوند. هر چند به گفته دبیر انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پتروشیمی ایران، اخیرا صنایع کشورمان زیان ۶۸۲ میلیون دلاری (معادل ۱۷ هزار میلیارد تومان) را به دلیل قطعی گاز متحمل شدهاند.
*مدیرعامل پتروشیمی مروارید
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد