22 - 11 - 2020
بحران دیپلماتیک
گروه جهان- در حالی که روابط عربستان و ترکیه در بحرانیترین حالت ممکن به سر میبرد، ریاض دیروز برای اولینبار در بین کشورهای عربی میزبان نشست گروه۲۰ بود.
روابط عربستان و ترکیه در سالهای اخیر سرد شده است. اخیرا عربستان سعودی نقشی کلیدی در تحریم کالاهای ترکیهای بر عهده گرفته و اختلافات تجاری دو کشور در حال شدت گرفتن است. تنش بین دو کشور در سالهای گذشته افزایش پیدا کرده و شعارهای جدلی و جاهطلبیهای آنکارا در شرق مدیترانه، لیبی و سوریه باعث ناآرامی و ناخشنودی عربستان و دیگر رقبای ترکیه شده است. رقابت آنکارا و ریاض بر سر برتری منطقهای با ممنوعیتهای غیررسمی، تحریمهای اعلامنشده، تاخیر در مرز و درخواست برای بایکوت کالاهای ترکیهای در خاورمیانه و شمال آفریقا همراه بوده است.
عربستان در حالی میزبان نشست مجازی گروه ۲۰ است که اقدامات ولیعهد ماجراجوی این کشور به ویژه در زمینه حقوق بشر موجب افول جایگاه جهانی ریاض شده و ادامه بحران اقتصادی، برنامههای توسعهای این کشور را با ابهام روبهرو کرده است .
در بحبوحه این تنش و جنگ تجاری دیروز رییسجمهور ترکیه و پادشاه عربستان در تماس تلفنی ضمن گفتوگو درباره هماهنگیهای صورت گرفته برای نشست جی ۲۰ بر سر باز نگه داشتن کانالهای ارتباطی جهت گسترش و تقویت روابط و رفع مشکلات توافق کردند. مشخص نیست که پادشاه عربستان در پی فشارهای داخلی و خارجی درصدد جبران برآمده و خواهان ترمیم روابط خود با ترکیه است یا در پشت پرده اهداف دیگری را دنبال میکند.
عربستان پانزدهمین مقصد صادرات کالاهای ترکیه است و ریاض اقلامی چون فرش، منسوجات، مواد شیمیایی، حبوبات، لوازم منزل و فولاد به عربستان صادر میکند. ارزش صادرات ترکیه در هشت ماهه سال جاری میلادی بالغ بر یک میلیارد و ۹۲۰ میلیون دلار بوده است که نسبت به سال ۲۰۱۹ کاهشی ۱۷ درصدی را نشان میدهد.
پیش از این نیز تنش در روابط سیاسی عربستان و ترکیه به حوزه گردشگری کشیده شده بود بهطوری که چندی پیش اتاق بازرگانی ریاض سعودی از آژانسهای هواپیمایی این کشور خواسته بود مقاصد گردشگری جدیدی را جایگزین ترکیه و شهرهای آن کنند.
از سال ۲۰۱۵ به بعد واردات عربستان سعودی از ترکیه با تشدید تنشهای سیاسی میان دو کشور به تدریج کاهش یافت. این در حالی است که ریاض در رده پانزدهم بزرگترین بازارهای صادراتی ترکیه قرار دارد به گونهای که در سال ۲۰۲۰، فروش فرش، منسوجات، مواد شیمیایی، غلات، مبلمان و فولاد ترکیه به عربستان در هشت ماهه سال ۹۱/۱ میلیارد دلار بوده است.
این امر نشاندهنده کاهش ۱۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۹ است که بخشی از آن به بیماری همهگیر ویروس کرونا بازمیگردد که بر تجارت جهانی تاثیر گذاشته است اما آمار عربستان نشان میدهد که از سال ۲۰۱۵ تاکنون هر سال ارزش واردات ترکیه کاهش یافته است. تنش در روابط آنکارا و ریاض از مهرماه ۹۷ و کشته شدن خاشقجی در ساختمان کنسولگری عربستان در استانبول ترکیه به شدت افزایش یافت و دولت ترکیه درخواست معرفی عاملان اصلی این پرونده را مطرح کرد.
ریشه تنش در روابط عربستان و ترکیه البته به ژوئن ۲۰۱۷ (خرداد ۹۶) بازمیگردد؛ جایی که ریاض به همراه امارات، بحرین و مصر، قطر را تحریم کردند و کشورهای تحریمکننده ۱۳ شرط از جمله بسته شدن پایگاه نظامی ترکیه در قطر و توقف همکاری نظامی آنکارا با دوحه را برای ازسرگیری روابط با قطر تعیین کردند.
ترکیه و عربستان در لیبی نیز روبهروی یکدیگر صفآرایی کردهاند به طوری که دولت اردوغان از دولت فایز السراج رییس دولت وفاق ملی که مورد حمایت سازمان ملل متحد است، حمایت میکند در حالی که دولت ریاض از ژنرال خلیفه حفتر فرمانده دولت شرق لیبی حمایت میکند. از دیگر نقاط اختلاف آنکارا و ریاض آن است که در حالی که ترکیه حامی سرسخت گروه اخوانالمسلمین است، عربستان این گروه را به عنوان یک گروه تروریستی معرفی کرده و فعالیت آن را در کشور خود ممنوع کرده است.
بحران تجاری و گردشگری
طبق گزارشها، ترکیه در ماههای اخیر با چالشهای عمده اقتصادی در عربستان روبهرو بوده است. عجلان بن عبدالعزیز رییس شورای اتاقهای بازرگانی عربستان اخیرا با ارسال توئیتی خواستار تحریم کالاهای ترکیهای شد. از آن زمان به بعد، تعدادی از شرکتها به کارزار او پیوستهاند.
فروشگاه زنجیرهای مهم العثیم ظاهرا تصمیم گرفته تمامی کالاهای ترکیهای را بایکوت کند، و رستوران زنجیرهای هرفی نیز اعلام کرده میخواهد همبرگرهای یونانی را جایگزین همبرگرهای ترکیهای کند. شرکتهای ترکیهای میگویند گرفتن قراردادهای عمرانی در عربستان غیرممکن شده و ورود کالا نیز به این کشور با تاخیر صورت میگیرد.
از سوی دیگر شرکت مرسک، بزرگترین شرکت حملونقل کانکس در دنیا، به مشتریان خود هشدار داده که اجناس ارسالی از ترکیه شاید در گمرک عربستان گیر کند. به گفته فعالان اقتصادی، محمولههای ارسالی از ترکیه شامل برخی محدودیتهای ورودی یا کندی در ترخیص از گمرک میشوند و شاید مدت زیادی در پایانه متوقف شوند یا با تاخیر به مقصد برسند یا کلا در گمرک گرفتار شوند. مقامات سعودی گفتهاند کالاهایی را که رویشان نوشته باشد ساخت ترکیه نمیخواهند.
از طرفی حتی اگر اجناس بتوانند وارد عربستان شوند، در مغازهها برچسبهایی کنار محصولات ترکیهای میچسبانند که رویشان نوشته شده است: «به محصولات ترکیهای دست نزنید». روزنامههای محلی نیز گزارشهایی از شکایتهای صادرکنندگان مبنی بر مانعتراشی در عربستان منتشر کردهاند. به گفته نماینده کسبوکارها، محدودیتهای تجاری به ضرر منافع هر دو کشور است.
مشکلات در کل منطقه
کسبوکارهای ترکیهای در عین حال از وجود مشکلات در نقاط دیگر خلیجفارس و شمال آفریقا خبر میدهند. یکی از نمایندگان بخش عمران گفته بود در امارات عربی متحده نیز مشکلاتی وجود دارد اما در مقایسه با مشکلات روزافزون صادرات به عربستان نسبتا کمتر است. از سوی دیگر صادرکنندگان ترکیهای با درخواست مدرک و تاخیرهای غیرعادی در مراکش و الجزایر روبهرو شدهاند به گونهای که روند رسیدگی گمرکی در مراکش، الجزایر و تونس در یک ماه گذشته پنج برابر طولانیتر شده است. توافق تجارت آزادی که بین ترکیه و مراکش در ماه آگوست امضا شده بود در اوایل اکتبر اصلاح شد و به این ترتیب تعدادی از کالاهای صنعتی ساخت ترکیه با تعرفه گمرکی ۹۰ درصدی مواجه شدند.
به گفته کارشناسان، رهبران عربستان علاقهای به تحرکات نظامی ترکیه در لیبی، مدیترانه شرقی و سوریه ندارند و این کشور دارد به همراه امارات از قدرت اقتصادی و پولی خود و روابطش با آمریکا و تسلطی که بر اتحادیه عرب دارد برای نفوذ بیشتر در دنیای عرب استفاده میکند. عربستان به ترکیه اعلان جنگ روانی، اقتصادی و سیاسی کرده است.
روابط ابوظبی و آنکارا نیز به خاطر اختلاف در مسائل مختلف از مدتها پیش سرد شده بود مخصوصا از زمانی که عبدالفتاح سیسی یکی از متحدان اصلی امارات، با براندازی دولت مصر در سال ۲۰۱۳ که با اخوانالمسلمین رابطه داشت در این کشور به قدرت رسید.
پیامدها
انجمن ترابری ترکیه هشدار داده که صادرات سه میلیارد دلاری این کشور به عربستان در خطر است. معاون دبیر کل هیات روابط اقتصادی خارجی ترکیه گفت که ادامه این محدودیتها به ضرر صنایع ترکیه خواهد بود و تلاشهای اروپاییها و آمریکاییها برای دستیابی به زنجیره تامین مقاوم و متنوع مناسب برای دوران جدید مختل خواهد شد. رجب طیباردوغان رییسجمهور این کشور تا به حال درباره تحریمهای عربستان حرفی نزده است اما دیگر مقامات ترکیه مشکلات را بیاهمیت جلوه دادهاند و نومان کورتولموس معاون دبیر کل حزب حاکم عدالت و توسعه گفت که این تحریمها هیچ تاثیری ندارند. به گفته او این تحریمها نتیجه نگرانی بابت ظهور ترکیه به عنوان بازیگری منطقهای و جهانی است.
انگیزههای سیاسی
شدت گرفتن رقابتهای منطقهای باعث سردی شدید روابط ریاض و آنکارا شده است. مواضع متفاوت در قبال کودتای نظامی مصر در سال ۲۰۱۳، تحریم قطر توسط کشورهای خلیجفارس، قتل جمال خاشقجی در کنسولگری عربستان در آنکارا در سال ۲۰۱۸ و عادیسازی روابط اسراییل با برخی کشورها باعث عمیقتر شدن این شکاف شده است.
میهات رنده، دیپلمات سابق ترکیه، به روزنامه دنیا گفت: «مساله دیگری که بر روابط با عربستان و امارات تاثیر منفی میگذارد این ایده است که قطر و متحدش ترکیه از برخی جنبشهای اسلامگرا علیه این دو کشور در منطقه حمایت میکنند.» او گفت علاقه ترکیه و قطر به اخوانالمسلمین «که مشروعیت خاندانهای سلطنتی و امیرنشینهای خلیجفارس را زیر سوال میبرد» یکی از عوامل اصلی مشکلات است و قتل خاشقجی کاسه صبر را لبریز کرد.
در جریان تحریم دوحه توسط کشورهای خلیجفارس که از سال ۲۰۱۷ آغاز شد، آنکارا از قطر حمایت مادی و معنوی کرده است. به گفته روهسان پکجان، وزیر تجارت ترکیه، قطر یکی از سرمایهگذاران بزرگ در این کشور محسوب میشود و در سال ۲۰۱۹ حدود ۳/۶ میلیارد دلار در ترکیه سرمایهگذاری کرد. همچنین یکی از تحلیلگران خبرگزاری دولتی آناتولی معتقد است که تصمیم اخیر اسراییل مبنی بر عادیسازی روابط دیپلماتیک در خاورمیانه و شمال آفریقا به احساس شکاف در منطقه و ایستادن ترکیه و عربستان در دو طرف آن دامن زده است.
برتری منطقهای
نمایندگان کسبوکارهای ترکیه خواستار گفتوگو با ریاض برای حل مشکلات شدهاند. برخی از کسبوکارهای عمده این کشور در بیانیهای مشترک اعلام کردند که باور خالصانه ما بر این است که میتوان مشکلات و موانع را با گفتوگوی سازنده و همکاری متقابل حل و برطرف کرد. اما خیلی از مفسران حامی دولت میگویند مبارزه برای برتری منطقهای و رهبری جهان اسلام از هزینههایش مهمتر است.
ابراهیم کاراگول، سردبیر روزنامه ینیشفق، گفته بود که عربستان به همراه امارات، کشورهای خلیجفارس و مصر جبههای ضدترکیه ایجاد کرده است. به گفته او این جبهه دارد سعی میکند ترکیه را از آفریقا تا جنوب آسیا تضعیف کند… آنها جنگی اعلامنشده را در لیبی، مدیترانه شرقی، قفقاز، خلیجفارس، دریای سیاه و آفریقای مرکزی علیه ترکیه آغاز کردهاند. در میان این شعارهای تند، سوال اصلی این است که آینده روابط ترکیه و عربستان را منافع اقتصادی تعیین خواهد کرد یا ملاحظات ژئوپلیتیک.
لطفاً براي ارسال دیدگاه، ابتدا وارد حساب كاربري خود بشويد