بحران خشک شدن دریاچه ارومیه فرا رسید
جهان صنعت- رییس هیات‌مدیره فدراسیون صنعت آب می‌گوید که دریاچه ارومیه به بدبینانه‌ترین حالت خود نزدیک شده است. اکنون طوفان نمک دریاچه شروع شده و تخلیه استان‌های مجاور ارومیه در حال آغاز شدن است.
سرانجام اتفاقی که نباید می‌افتاد و خیلی‌ها نسبت‌به وقوع آن هشدار می‌دادند، افتاد. دریاچه ارومیه یکی از مهم‌ترین پیکره‌های آبی ایران و بزرگ‌ترین دریاچه شور خاورمیانه، اکنون به نماد تلخ یک فاجعه زیست‌محیطی تبدیل شده است. باوجود سال‌ها وعده، بودجه، پروژه و کارگروه، امروز این دریاچه چیزی جز پهنه‌ای از نمک، ترک‌های خاک و خاطرات آبی نیست.
با خشک شدن بستر دریاچه، میلیون‌ها تن نمک در معرض باد قرار گرفته‌اند. کارشناسان می‌گویند طوفان‌های نمکی می‌توانند تا کیلومترها دورتر گسترش یابند و سلامتی هزاران نفر را تهدید کنند؛ موضوعی که دست‌کم از دو دهه گذشته از سوی کارشناسان هشدار داده می‌شد.
یک‌ماه پیش تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌داد که دریاچه ارومیه خشک شده است. هرچند مقامات دولتی همچنان اصرار دارند که می‌توان دریاچه را نجات داد با این حال رضا حاجی‌کریم رییس هیات‌مدیره فدراسیون صنعت آب به ایلنا گفته است: طوفان نمک افزایش یافته و درجه حرارت به‌خاطر انعکاس خورشید باعث خشک‌شدن دریاچه ارومیه شده که زندگی و زیست‌پذیری در منطقه را تحتتاثیر قرار داده است. به گفته او، این شروع ماجراست.
کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند که بستر خشک‌شده دریاچه حاوی میلیون‌ها تُن نمک است. باد این نمک‌ها را به هوا بلند می‌کند و طوفان‌های نمکی ایجاد می‌شود که تا صدها کیلومتر دورتر هم پخش می‌شوند. همچنین نمک در خاک‌های اطراف نفوذ کرده و زمین‌های کشاورزی را به زمین‌های بایر تبدیل کرده است.
تداوم این شرایط باعث خواهد شد که کشاورزان و دامداران منطقه دچار زیان‌های سنگین اقتصادی شوند- کما اینکه چنین شده است- باغات خشک شده، دام‌ها از بین رفته و هزینه‌های تامین آب بالا رفته است.
اقداماتی که بی‌نتیجه ماند
رضا حاجی‌کریم با اشاره به تلاش‌های انجام‌شده برای احیای دریاچه ارومیه گفته که زمان دولت روحانی مجموعه‌ای از مطالعات، تدابیر و اقداماتی در ستاد احیا آماده شد و از نهادهای علمی داخلی و بین‌المللی هم کمک گرفتیم. شاید جامع‌ترین مطالعات را ارائه دادیم. امروز مشکل مطالعات و نداشتن راهکار نیست، مساله این نیست که مطالعه صورت نگرفته یا برنامه‌ها اشتباه بوده، مشکل این است که هر آنچه در مطالعات باید انجام می‌شد را اجرا نکردیم.
وی افزود: مثلا مطالعات متمرکز بر تغییر الگوی کشت، توقف برداشت غیرمجاز از چاه‌ها و آب‌های سطحی اطراف دریاچه، رهاسازی حقابه حیات اکولوژیک دریاچه از طریق سدهای مختلف بوده که برای این موارد بعضا اقدامی نشده یا اگر شده استمرار نداشته است. اکنون هم اگر قرار است کاری برای نجات دریاچه انجام دهیم؛ راه‌حل همان راه‌حل گذشته است، باید همان راه‌حل‌هایی که در مطالعات به آنها رسیده بودیم، اجرایی کنیم. نیاز به خلق راه‌حل جدید نداریم.
رییس هیات‌مدیره فدراسیون صنعت آب گفت: اگر همچنان به الگوی کشت اشتباه اطراف دریاچه ارومیه و توسعه باغداری و افزایش کشت گندم ادامه دهیم رهاسازی آب سدها هم مشکلی را حل نمی‌کند و ایجاد اشکال هم می‌کند. اما اگر ذهن‌مان را تغییر دهیم و حیات اکولوژیک دریاچه ارومیه را مقدم بر هر راهکار دیگر بدانیم و به تغییر الگو و کاهش سطح زیر کشت پایبند باشیم، توسعه گلخانه‌ای را در دستور کار قرار دهیم، کارخانجات چغندرقند را متوقف کنیم و تغییر الگوی دامداری داشته باشیم، رهاسازی آب سدها به سمت دریاچه مشکلی برای معیشت و اقتصاد منطقه ایجاد نمی‌کند و اوضاع دریاچه را سر و سامان می‌دهد.
وی تاکید کرد: سطح زیر کشت باغات سیب کاشت محصولات آب‌بر حوضه دریاچه اورمیه باید کاملا متوقف شوند و در این صورت به حیات اکولوژیک برمی‌گردد و دریاچه زنده می‌شود در غیر این صورت دریاچه به مسیر قهقرایی خود ادامه می‌دهد. غیر از اینها هیچ بدیل دیگری وجود ندارد، انواع و اقسام طرح‌های محیرالعقول مبنی‌بر اینکه کف دریاچه را ژئوممبران کنیم یا قسمتی از سطح دریاچه را آبدار و قسمتی را رها کنیم، راهکار نیستند. مطالعات علمی یک‌بار انجام شده اینها علوم نظری و تئوری هستند و اگر دیگر بار دنبال راهکار بگردیم به همین برنامه‌ها می‌رسیم. مشکل ما در اجراست، باید در انجام راهکارها اهتمام داشته و با جدیت پیگیری کنیم.
حاجی‌کریم با بیان اینکه دریاچه ارومیه به بدبینانه‌ترین حالت خود نزدیک شده گفت: اکنون طوفان نمک دریاچه شروع شده، تخلیه استان‌های مجاور ارومیه در حال آغاز شدن است، طوفان نمک و افزایش درجه حرارت به خاطر انعکاس خورشید همه تبعات خشک شدن دریاچه ارومیه است که زندگی و زیست‌پذیری در منطقه را تحتتاثیر قرار داده و از بین می‌برد. این شروع ماجراست.
وی بیان کرد: امروز دریاچه ارومیه مانند یک بیمار اورژانسیِ رو به اغماست برای اینکه نه پایداری فقط حیات اکولوژیک حفظ شده و زنده بماند. باید سریع‌تر تمام اقدامات یادشده اجرا شوند. ما در داخل کشور برای احیای دریاچه چیزی کم نداریم و تمام راه‌حل‌ها را هم پیش‌رو داریم، نیازی به اقدامات سازه‌ای هم نداریم، امروز اقدامات مدیریتی و نرم‌افزاری نیاز داریم.
دریاچه نجات می‌یابد؟
اگرچه مقامات دولتی می‌گویند که راهکارهایی برای نجات دریاچه ارومیه وجود دارد اما کارشناسان پاسخ این پرسش را با احتیاط می‌دهند و نظرات آنها بسته به دیدگاه‌های تخصصی و تحلیل از شرایط فعلی متفاوت است. مثلا: پروفسور ناصر کرمی اقلیم‌شناس و پژوهشگر محیط‌زیست در این رابطه گفته است: «دیگر نمی‌توان دریاچه را به‌شکل گذشته‌اش بازگرداند. تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی و فشار انسانی کار را تمام کرده. فقط می‌توانیم تلاش کنیم بستر دریاچه را تا حدی مرطوب نگه داریم تا از فاجعه نمکی جلوگیری کنیم.»
با این حال وزارت نیرو در پاسخ به انتقادات اعلام کرده است که در صورت بهبود بارش‌ها و تامین بودجه، پروژه‌های احیا مجددا فعال می‌شوند. با این حال، در بودجه سال۱۴۰۴، اعتبار مستقیمی برای احیای دریاچه ارومیه در نظر گرفته نشده است.
حاجی‌کریم می‌گوید: ما حتما می‌توانیم از راهکارهای بین‌المللی استفاده کنیم ولی به‌صورت اولویت‌دار و فوری باید کارهایی که قرار بوده را انجام دهیم و برای رفع فاصله داشته‌های خودمان و مطالعات بین‌المللی از خارج از کشور هم کمک بگیریم.
سخنگوی صنعت آب کشور دریاچه ارومیه را نمادی از مدیریت غلط آب و کشاورزی در کشور دانسته و گفته است: با وجود صرف هزینه‌های سنگین در سال‌های گذشته، به‌دلیل اجرا نشدن بخش اصلی برنامه یعنی کاهش ۴۰درصدی مصارف کشاورزی، احیای دریاچه به نتیجه نرسید.
وی افزود: قرار بود در کنار رهاسازی آب از سدها، سطح مصرف کشاورزی کاهش یابد اما نه‌تنها این اتفاق رخ نداد بلکه سطح زیرکشت افزایش هم پیدا کرد. بنابراین با روش‌های گذشته امیدی به احیای دریاچه وجود ندارد.
بزرگ‌زاده تاکید کرد: احیای دریاچه ارومیه نیازمند تصمیم‌های جدی و عملگرایانه است، نه صرفا مصاحبه و وعده. اگر ۳۱هزار هکتار از اراضی کم‌بازده و بلندآب از چرخه کشت خارج شوند و ۲۵ هزار هکتار یونجه‌کاری جای خود را به محصولات راهبردی بدهند، می‌توان علاوه‌بر بهبود امنیت غذایی، حدود ۴۷۵میلیون مترمکعب آب در حوزه دریاچه صرفه‌جویی کرد.
به‌گفته وی، نجات دریاچه ارومیه با عزم جدی و پذیرش سختی‌های اجرای اصلاحات کشاورزی ممکن است اما ادامه مسیر گذشته هرگز نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت.
کارشناسان می‌گویند خشک شدن دریاچه ارومیه فقط از بین رفتن یک دریاچه نیست بلکه از بین رفتن تعادل یک منطقه است. بدون اقدام فوری و علمی، این بحران می‌تواند به یکی از بزرگ‌ترین فجایع زیست‌محیطی و انسانی ایران در قرن تبدیل شود.
منبع: ایلنا
